Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan, ABD ile yaşanan F-35 gerilimine ilişkin "meseleyi uluslararası tahkim mahkemesine götürürüz.” açıklaması geldi. Peki, Türkiye bu ihtilafı uluslararası tahkime taşıyabilir mi? Anlaşma ne diyor?
REKLAMAmerikan yönetimi, Ankara’nın Rusya’dan S-400 hava savunma sistemi alması durumunda Türkiye’yi F-35 savaş uçağı projesinden çıkaracağını açıkladı. İki ülke arasında müzakereler devam ederken Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’dan, “F-35 projesi için zaten 1,25 milyar doları ödedik. Eğer öyle yanlış bir hamlede bulunurlarsa meseleyi uluslararası tahkim mahkemesine götürürüz. Şimdiye kadar yaptığımız ödemeleri geri isteriz.” açıklaması geldi. Peki, Türkiye bu ihtilafı uluslararası tahkime taşıyabilir mi? Anlaşma şartları buna izin veriyor mu?
TBMM’de 22 Mayıs 2008 tarihinde onaylanan 5764 numaralı “Müşterek Taarruz Uçağının Üretimi, Desteklenmesi ve Sürekli İyileştirilmesine İlişkin Mutabakat Muhtırası ve Buna Dair Mali Yönetim Esasları Dokümanının Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun” anlaşmanın maddelerini içeriyor.
17. Madde taraflar arasındaki ihtilafın nasıl çözümleneceğini açıkça ortaya koyuyor. Buna göre anlaşma tarafların uluslararası mahkeme veya tahkime gitmesine izin vermiyor, anlaşmazlıkların taraflar arasında görüş alışverişiyle çözülmesini öngörüyor.
Resmi Gazete’de 31 Mayıs 2008’de yayımlanan kanunun 17. maddesi şöyle:
“Katılımcılar arasında işbu MM [Mutabakat Muhtırası] bünyesinde yada bununla ilişkili olarak ortaya çıkan anlaşmazlıklar, yalnızca Katılımcılar arasında görüş alışverişi yoluyla çözülecek ve sorunun çözümü için bir kişiye, bir ulusal mahkemeye, bir uluslararası mahkemeye, ya da başka herhangi bir kişi veya kuruluşa başvurulmayacaktır”
Müşterek Taarruz Uçağı projesinin İngilizce internet sitesinde de anlaşmanın İngilizce metni yer alıyor. Buradaki belgede anlaşmaya dönemin Milli Savunma Bakanı Vecdi Gönül’ün imza attığı görülüyor.
Projede Türkiye’nin dışında sekiz ülke yer alıyor: ABD, İngiltere, İtalya, Hollanda, Kanada, Avustralya, Norveç, Danimarka
Erdoğan: Yaptığımız ödemeleri geri isteriz
Japonya'nın Osaka kentinde düzenlenecek G-20 zirvesi öncesi Japon Nikkei gazetesine konuşan Cumhurbaşkanı Erdoğan, ABD'nin F-35 savaş uçağı projesinden Türkiye'yi çıkarması ve yaptırım uygulaması durumunda, Türkiye'nin ne cevap vereceğine ilişkin soruya şöyle cevap verdi: “F-35 projesi için zaten 1,25 milyar doları ödedik. Eğer öyle yanlış bir hamlede bulunurlarsa meseleyi uluslararası tahkim mahkemesine götürürüz. Şimdiye kadar yaptığımız ödemeleri geri isteriz.” diye konuştu.
Erdoğan, Türkiye'nin F-35 projesinin pazarı değil, ortağı olduğuna ve F-35'in birçok parçasının Türkiye'de üretildiğine işaret ederek, "G-20 ziyaretim boyunca görüşmemiz olacak. Bu meseleleri, ikili ilişkilerimizin tüm boyutlarıyla birlikte konuşacağız. Suriye'nin kuzeyindeki gelişmeleri de değerlendireceğiz. CAATSA (ABD'nin Düşmanlarına Yaptırımlarla Karşılık Koyma Yasası) yaptırımları Türkiye'ye uygulanamaz çünkü biz bu adımı (S-400'lerin alımını) CAATSA yürürlüğe girmeden attık. En iyi sonuçları alıp bu meseleyi sonlandıracağımızı umuyorum." ifadelerini kullandı.
Tahkime kim, nasıl başvurabilir?
Hukuk yoruma açık olmakla birlikte tahkimin genel uygulamasında başvuru için ortada bir tahkim sözleşmesi ve en az iki tarafa ihtiyaç bulunuyor. Bu taraflar gerçek kişi veya tüzel kişi olabilir. Taraflar ticari veya yatırım anlaşmaları yaparken ileride yaşanabilecek bir ihtilafın mahkeme yoluyla değil tahkim yoluyla çözülmesini istediklerini belirterek bir tahkim sözleşmesinde uzlaşırlar. Dolayısıyla tahkime başvurulabilmesi için en az iki tarafın kabul ettiği bir tahkim sözleşmesi olmalıdır. Bu; iki devlet arasında olabileceği gibi, devlet ile şirketler veya tamamen şirketler ile kişiler arasında da olabilir.
Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkan Yardımcısı ve emekli Büyükelçi Ünal Çeviköz, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın açıklaması için "F-35 Anlaşmasındaki 17.1 madde katılımcılar arasında ortaya çıkan anlaşmazlıkların yalnızca Katılımcılar arasında görüş alışverişi yoluyla çözülmesini ve bir ulusal ya da uluslararası mahkemeye başvurulmayacağını belirtmektedir. İhtiyaten hatırlayalım..." yorumunda bulundu.