Covid-19 salgınından kurtulmak için umutların bağlandığı aşı bulunduğunda dünya çapındaki dağıtımının nasıl adilce yapılabileceğine dair birçok soru işareti oluştu. Dünya Sağlık Örgütü bu soruna çözüm sunabilir mi?
REKLAMCovid-19 pandemisinin yol açtığı dünya çapındaki ekonomik, sosyal ve sağlık krizinden kurtuluşun en gerçekçi yollarından biri hastalığın sebebi olan yeni tip koronavirüsü etkisiz hale getirecek bir aşının geliştirilmesi. Son günlerde aşı araştırmaları için büyükten küçüğe birçok ulus ellerindeki imkanları seferber ederek harekete geçti.
Ancak bir yarışa dönen aşı çalışmaları bazı soruları da beraberinde getirdi: Hükümetlerin aşı kuyruğundaki sırası nasıl belirlenecek? Buna kim karar verecek? Aşı üreten ülkelerin söz hakkı nasıl düzenlenecek? Aşı için ihale mi düzenlenecek? Zengin ülkeler şimdiden potansiyel aşıları satın alıyor olabilir mi? Ya da başka bir deyişle; parayı veren düdüğü çalacak mı? Bu durumda gelişmekte olan ya da yoksul ülkeler aşıyı nasıl elde edecekler?
Dünya Sağlık Örgütü çözüm sunabilir mi?
Yanıtları henüz bilinmeyen bu sorular için bir araya gelen bazı dünya liderleri, hayır kurumu ve sektör yöneticileri, tedavi ve aşıların dünya çapında eşit şekilde paylaşılabilmesi için Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) arkasında olduklarını duyurdu. Bu desteği verenler arasında Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Almanya Başbakanı Angela Merkel ve hayırsever Melinda Gates gibi isimler yer aldı. İngiltere Başbakanı Boris Johnson'ın yerine vekalet eden Dışişleri Bakanı Dominic Raab da bu desteğe katıldıklarını bildirdi. Ancak Amerika Birleşik Devletleri, Çin, Rusya ve Hindistan'ın bu görüşe destek vermemesi dikkatleri çekti.
Yoksul ülkelere eşit ve adil şekilde tedavi olanakları ve aşı dağıtımı konusunda çalışmalar yürüten kuruluşlar, pandemi krizinin tam ortasında mücadele devam ederken uluslararası işbirliğinin çok hassas bir dengede durduğuna işaret ediyor. Çünkü aşı çalışmaları için maddi ve manevi güçlerini birleştiren ve halklarından büyük fedakarlıklar yapmasını isteyen hükümetler üzerinde aşının öncelikle kendi ülkelerinde hizmete sunulması için büyük bir iç baskı oluşmuş durumda. The Guardian gazetesinin haberine göre uzmanlar bu ortamda DSÖ'nün lider bir görev üstlenmesinin zor olduğu, yalnızca ahlaki ve etik kuralları uygulamaya geçirmeye çalışabileceği görüşünde.
Aşı için kuyruk kaçınılmaz
Koronavirüse karşı aşı üretimi için hem sektör temsilcileri hem de uzmanlar bu sürecin en az bir yıl alabileceği görüşünde birleşiyor. Bunun haricindeki bir başka zorluk da ihtiyaç duyulan aşı miktarı. Uzmanlar, milyarlarca doz aşı üretiminin zaman alacağına vurgu yaparken, ilaç firmaları da bu soruna kapasite konusunu ekliyor.
Firmaların üretim kapasitesi ne kadar büyük olursa olsun, bütün dünya nüfusuna bir hatta iki yıl boyunca aşı üretebilmek için çok büyük çaplı çözümler gerekiyor.
Bazı ulusların ön aşı satın alma anlaşmalarıyla aşı stoklarını garantilemeye çalışacağı, bu şekilde de aşı çalışmalarına mali destek sunacağı tahmin ediliyor. Ancak bu aşamada adil bir dağıtımı gözetecek herhangi bir sistem bulunmuyor.
Bütün bunlar ister istemez aşı için bir kuyruk oluşacağı anlamına geliyor.
Adil dağıtım konusunda yoksul ülkelerin paylarına düşeni alamayacağından kaygılanan kesimler aşı dağıtımı konusundaki kararların firmalara bırakılmaması gerektiği konusunda ısrarlı. Ancak ülkelerin üretilen aşıların ihracatına kısıtlama ya da yasak getirmesi de büyük endişe kaynağı.
Sorunun çözümünde mutlaka uluslararası işbirliği aranması gerektiğini altını çizen uzmanlar bir yerde kontrolden çıkan salgının diğer bütün ülkeleri de tehdit eder hale gelebileceğini hatırlatıyor. Bütün bunların ötesindeki en büyük belirsizlik virüse karşı bağışıklık geliştirebilecek bir aşının bulunup bulunmayacağı sorusunda yatııyor.