Bir virüsün neden olduğu salgın milyonlarca kişinin hayatını kaybetmesine yol açtı ve bütün dünyayı alt üst etti. Şimdi yine bir klinik deneyde virüslerin hayat kurtarması bekleniyor.
REKLAMBir virüsün neden olduğu salgın milyonlarca kişinin hayatını kaybetmesine yol açtı ve bütün dünyayı alt üst etti. Şimdi yine bir klinik deneyde virüslerin hayat kurtarması bekleniyor.
Gürcistan'ın başkenti Tiflis'teki bir laboratuvarda "yararlı" virüsler antibiyotik direncine yol açan bakterilere karşı savaşmak için "eğitiliyor".
Enfeksiyonların tedavisi için verilen ilaçlara karşı vücudun direnç göstermesi anlamına gelen antimikrobiyal direnç (AMD) ya da bir diğer deyişle antibiyotik direnci çağımızın gizli tehlikelerinden biri olarak adlandırılıyor ve yeni salgınların önünü açmasından endişe ediliyor.
Gürcistan'daki bu öncü araştırmada üretilen bakteriyofajlar yani bakteri yiyen virüsler antibiyotiklere direnç kazanan bakteri kabusunun önüne geçmek için çözüm sunabilir.
Gürcistan'daki Eliava Bakteriyofaj Enstitüsü'nden Mzia Kutateladze "Biz bu virüsleri zararlı bakterileri yok etmek için kullanıyoruz" diyerek antibiyotiklerin tedavi edemediği hastaları iyileştirdiklerini belirtiyor.
En basit bir enfeksiyonun bile ölümcül olabileceğini ifade eden uzman "fagoterapi"nin antibiyotiğe direnç kazanan patojenin yok edilmesi için en iyi alternatif yöntem olduğunu kaydediyor.
2016 yılında Brüksel havaalanındaki bombalı saldırılarda yaralanan bir kadının iki yıl süreli antibiyotik tedavisine yanıt vermemesi üzerine Tiflis'ten gönderilen bakteriyofajların hastayı üç ayda iyileştirmesi bu yöntemin başarısına örnek olarak gösteriliyor.
Bakteriyofajların tarihçesi
Bakteriyofajlar yaklaşık yüz yıldır biliniyor, ancak antibiyotiklerin tıpta devrim yaratması sonrasında ya unutuldu ya da göz ardı edildi.
Bakteriyofajları geliştirme üzerine en yoğun çalışma yapan bilim insanlarından Gürcü Giorgi Eliava'nın 1937 yılında Stalin'in Gürcü yandaşlarından Lavrentiy Beria'nın talimatıyla idam edilmesi de bu çalışmaların aksamasında rol oynadığı ifade ediliyor.
Eliava Fransa'daki Pasteur Enstitüsü'nde çalıştığı dönemde Fransız-Kanadalı biyolog Felix d'Herelle ile birlikte bakteriyofajları keşfetti ve 1934'te Stalin'i ikna ederek biyoloğu Tiflis'e davet etti. Ancak Eliava'nın öldürülmesi işbirliğinin kısa sürmesine neden oldu.
Bugünlerde Dünya Sağlık Örgütü'nün küresel sağlık krizi olarak tanımladığı antibiyotik direnci bakteriyofajların yeniden gündeme gelmesinin önünü açtı.
Bilimsel tıp dergisi The Lancet'te geçtiğimiz haftalarda yayımlanan bir çalışma vücudun antibiyotik direncinin 4 milyon 950 bin kişinin ölümüyle bağlantılı olduğunu ve her yıl bir milyondan fazla kişinin bu direnç nedeniyle hayatını kaybettiğini gösterdi.
Başka bir çalışmaya göre ise aşırı antibiyotik kullanımın sürmesi ve direncin artması halinde önümüzdeki 30 yılda ölüm sayısı yılda 10 milyonu bulabilir.
Bakteriyofajın avantajları neler?
Bakteriyofaj temelli ilaçlar henüz antibiyotiklerin yerini almaya aday değil, ama araştırmacılar bu tedavinin ucuz olması, yan etkisinin bulunmaması, organlara zarar vermemesi ve bağırsak florasını değiştirmemesi sebebiyle büyük avantajları olduğuna dikkat çekiyor.
Eliava Enstitüsü'nden uzmanlar geniş spektrumda altı standart bakteriyofaj ürettiklerini ve bu sayede birçok enfeksiyonun tedavisinin mümkün olabileceğini belirtiyor. Ancak hastaların yüzde 10 ila 15'inde standart fajların işe yaramadığına işaret eden araştırmacılar belirli tür bakterileri öldürebilen virüsleri bulma çabasında olduklarını ifade ediyor.
Enstitüde büyük bir bakteriyofaj koleksiyonu bulunuyor. Bu dünyadaki en zengin koleksiyon ve kanalizasyon ya da atıklardan toplanarak oluşturulmuş. Bazı nadir enfeksiyonlara uygun hale getirilen fajlar bu hastalıkların tedavisi için seçilebiliyor.
Kutateladze enstitünün bakteriyofajları daha fazla ve daha zararlı bakterileri öldürebilmesi için "eğitebildiğini" de sözlerine ekliyor.
Bakteriyofaj nerelerde kullanılabilir?
Amerikan Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) 2019'da bakteriyofajların Covid-19 hastalarında ikincil enfeksiyonların tedavisinde kullanılabilmesi için klinik çalışmalara onay verdi.
REKLAMKutateladze, bakteriyofajlar tıptan başka gıdaların bozulmasının önüne geçmede kullanıldığını belirtiyor ve tarımda ürünlerin ve hayvanların zararlı bakterilerden korunması içinde kullanılabileceğini öne sürüyor. Enstitü pamuk ve pirinç üzerinde çalışmalara başlamış.
Öte yandan Kanadalı araştırmacıların 2017'de yayımladıkları bir çalışma bakteriyofajların biyoterörizm ve biyolojik silahlara karşı potansiyel olarak kullanılabileceğini ortaya koydu. Çalışmaya göre bakteriyofajlar potansiyel olarak kamuya açık kalabalık alanlarda şarbon saldırısına karşı da kullanılabilir.