2022 yılında AB’deki hanehalkları harcanabilir gelirlerinin sekizde birini tasarruf etti. Ülkeler arasında tasarruf oranında önemli farklılıklar bulunuyor. Türkiye’de tasarruf oranı ise AB’nin biraz altında yüzde 10,5 oldu.
REKLAMİnsanlar gelirlerinin bir kısmını çeşitli sebeplerle tasarruf ediyor. İhtiyati tasarruf tüm Avrupa ülkelerinde en yaygın sebeplerden birisi. Yaşlılık için tasarruf bundan hemen sonra geliyor.
Ülkelerin resmi verilerine göre 2022 yılında AB’de hanehalkları harcanabilir gelirlerinin ortalama yüzde 12,7’sini tasarruf etti. TÜİK’e göre Türkiye’de bu oran yüzde 10,5 oldu.
COVID-19 salgını sırasında önemli bir artış gösteren hanehalkı tasarruf oranı şimdi salgın öncesi seviyelere yaklaşıyor. Ülkeler arasındaki büyük farklılıklar ise dikkat çekiyor.
Peki, hanehalkları harcanabilir gelirlerinin ne kadarını tasarruf ediyor? Hangi ülkeler en yüksek ve en düşük hane halkı tasarruf oranlarına sahip? Akademisyenler Avrupa ülkeleri arasındaki önemli farklılıkları nasıl açıklıyor?
Hanehalkı harcanabilir (kullanılabilir) geliri, vergi ve transferlerden sonra hanehalkının harcama ve tasarruf için sahip olduğu gelirdir. Hanehalkı tasarruf oranı ise hanehalkı tasarrufunun harcanabilir gelire oranıdır.
Almanya ve Hollanda en yüksek tasarruf oranlarına sahip
AB İstatistik Ofisi Eurostat’a göre 2022 yılında gayrisafi (brüt) hanehalkı tasarruf oranı Yunanistan’da yüzde -4 ile Almanya’da yüzde 19,9 arasında değişiyor. AB’de yüzde 12,7 olan bu oran TÜİK’e göre Türkiye’de yüzde 10,5 oldu.
Yedi AB ülkesinde hanehalkı tasarruf oranı yüzde 15’in üzerinde gerçekleşti. Almanya’yı Hollanda (yüzde 19.4), Lüksemburg (yüzde 18.1) ve Fransa (yüzde 17.1) izledi.
Yunanistan ve Polonya harcanabilir gelirlerinden daha fazla harcadı
Yunanistan (-yüzde 4) ve Polonya (-yüzde 0,8) negatif hanehalkı tasarruf oranlarına sahip ülkeler olarak dikkat çekiyor. Bu durum, bu iki ülkedeki hanehalklarının brüt hanehalkı harcanabilir gelirlerinden daha fazla harcama yaptıklarını gösteriyor. Bu da harcamalarını finanse etmek için ya önceki dönemlerden birikmiş tasarrufları kullandıklarını ya da borçlandıklarına işaret ediyor.
Yunanistan ve Polonya dahil 12 AB üyesi ülkede tasarruf oranı 2022 yılında yüzde 10'un altında kaldı.
Diğer bazı Avrupa ülkelerindeki tasarruf oranları ise şöyle: İsviçre (yüzde 23,4), İsveç (yüzde 16), Avusturya (yüzde 15,2), Belçika (yüzde 12,9), İtalya (yüzde 9,8) ve Birleşik Krallık (yüzde 6,5).
Haritada görüldüğü üzere, hanehalkı tasarruf oranları Avrupa’nın batı, İskandinav, güney ve doğu ülkeleri gibi farklı bölgeleri arasında güçlü bir ayrımı göstermiyor. Sadece üç Baltık ülkesinde bu oran yüzde 5'in altında.
AB'de kişi başına düşen hanehalkı tasarrufu 2,723 Euro
Oranlardan ziyade rakamlara bakıldığında ise AB'de kişi başına düşen hanehalkı tasarrufu 2022 yılında 2 bin 723 Euro oldu. AB'de bu rakam Yunanistan'da -523 Euro ile Lüksemburg’da 8 bin 136 Euro arasında değişiyor. Bir EFTA ülkesi olan İsviçre, 13 bin 676 Euro ile kişi başına en yüksek hane halkı tasarrufuna sahip Avrupa ülkesi olarak öne çıktı.
Lüksemburg'a ek olarak şu ülkelerde kişi başına düşen hane halkı tasarrufu 4 bin Euro’nun üzerinde gerçekleşti: Almanya (5 bin 912), Hollanda (5 bin 638), Avusturya (4 bin 567), İsveç (4 bin 48), Fransa (4 bin 287), Norveç (4 bin 243) ve Danimarka (4 bin 67)
Aralarında Yunanistan ve Polonya'nın negatif değerlere sahip olduğu yedi AB ülkesinde kişi başına hanehalkı tasarrufu bin Euro’nun altında seyretti.
Türkiye’nin 2022 verileri Eurostat’da bulunmuyor. TÜİK verileri ve Merkez Bankası kuruna göre kişi başına hanehalkı tasarrufu 680 Euro oldu.
COVID-19 öncesi seviyelere yaklaşılıyor
Son yirmi yıla bakıldığında hem AB’de hem de Euro bölgesinde hanehalkı tasarruf oranları COVID-19 salgını sırasında, yani 2020 ve 2021'de dramatik bir şekilde yükselmişti. AB tasarruf oranı 2002'den 2019'a kadar yüzde 11,6 ile yüzde 13,5 arasında nispeten istikrarlı bir seyir izledi.
Bu oran salgın öncesinde AB'de hiçbir zaman yüzde 13,5'i aşmadı. Bu oran 2020'de yüzde 18,5’e sıçramış, 2021'de ise yüzde 16,4 olmuştur. 2022 verileri ise AB tasarruf oranının COVID-19 salgını öncesindeki seviyelere yaklaştığını gösteriyor.
Tasarrufun sebepleri: Belirsizlik ve ihtiyati tasarruf
COVID-19 krizi sırasında tasarrufların önemli ölçüde artmasının nedenlerinden biri, tüketim harcamaları için bazı fırsatların kısıtlanmış olması. Buna ağırlama, eğlence ve seyahat hizmetlerinin satın alınması da dahil.
REKLAMEurostat’a göre, hanehalkı tasarruf oranlarının ekonomik belirsizlik dönemlerinde artmasının beklenebilir çünkü hanehalklarının iş kaybetme riski arttığında daha fazla tasarruf etme eğiliminde olurlar. Ayrıca birçok zorunlu olmayan mal ve hizmet harcamalarını erteleyebilir.
Yakın zamanda yapılan bir akademik çalışma, COVID-19 salgını sırasındaki artışı 'ihtiyati tasarruf' teorisiyle açıklıyor. Artan belirsizlik tasarrufları olumlu etkiliyor çünkü hanehalkları ihtiyatlı davranmakta ve belirsizlikten korunmak istiyor. Bu durumda tüketim azalırken tasarruf eğilimi de artıyor.
2008-2011 verilerine dayanan akademik bir makaleye göre de ihtiyati tasarruf tüm Euro bölgesi ülkelerinde en yaygın tasarruf nedenlerinin başında geliyor. Bunu yaşlılık için tasarruf izliyor. Vergi sisteminin yapısı ve sosyal güvenlik ve refah sistemlerinin cömertliği ile ilgili değişkenlerin hanehalkı tasarrufunun önemli belirleyicileri olduğu da ortaya çıktı.
Ülkeler arasındaki farklılıklar büyük ve kalıcı
Avrupa Komisyonu tarafından yayınlanan bir rapora göre gelir düzeyleri, yaş bağımlılığı ve belirsizlik tasarruf oranlarındaki farkın yarısından fazlasını açıklıyor.
“AB’de hanehalkı tasarruf oranları: Neden bu kadar farklılar?” başlıklı çalışma, 25 AB ülkesinde 2000-2012 yılları arasındaki tasarruf oranlarını inceliyor. Makaleye göre, hanehalkı tasarruf oranları AB ülkeleri arasında önemli ölçüde farklılık gösteriyor ve bu farklılıkların zaman içinde kalıcı olduğu kanıtlandı.
REKLAMDaha zengin ülkelerde daha yüksek tasarruf oranı
Bu araştırmaya göre gelir; hanehalkı tasarrufu üzerinde olumlu bir etkiye sahip. Bu nedenle daha zengin ülkeler daha yüksek tasarruf oranlarına sahip olma eğiliminde. Yaş da önemli bir faktör. Çünkü çalışma çağındaki nüfus yaşlı ve gençlerden daha fazla tasarruf etme eğiliminde. Zayıf kamu maliyesi de hanehalklarını daha fazla tasarruf etmeye teşvik etmekte. Daha yüksek enflasyonun daha düşük hanehalkı tasarruf oranları ile bağlantılı olduğu da bu araştırmada ortaya çıktı.