Yasadışı uyuşturucuların taklidi olan, “psikoaktif madde”, “uyarıcı madde” ya da “bitkisel uyuşturucu” gibi farklı adlarla anılan yasal uyuşturucular Avrupa’da uyuşturucu konusunda yeni tartışma ortamı yaratıyor.
Bu yeni uyuşturucular her hafta belirli bir sıklıkla pazardaki yerini alıyor. Bazı ülkeler sağlık sistemini korumak amacıyla bu konuda göz açtırmazken kimi ülkeler daha esnek davranıyor.
Portekiz, tedavi amaçlı kullanılan ilaçların kötüye kullanılması sonucu ortaya çıkan sentetik uyuşturucuların satışının tamamen yasal olduğu ülkelerden biri. Lizbon’da görüştüğümüz, hem yasal hem yasadışı uyuşturucu kullanan bir genç, bu maddelere nasıl kolayca erişildiğinden söz etti: “Bunları bulmak daha kolay. Bir dükkana gidip satın alabiliyoruz. Yeni ürün oldukları için yeni bir deneyim oluyor. Polis buna bir şey diyemez, bizi tutuklayamaz. Birşey yapamazlar. Dolayısıyla erişimi kolay olan bu ilaçların kullanırken kendimizi daha güvende hissediyoruz.”
Bazı hükümetlerin yoğun çabalarına rağmen, bu ilaçlar her gün artan internet siteleri üzerinden satın alınabiliyor. Bazı ülkelerde ise yasal uyuşturucular “akıllı dükkan” adı verilen dükkanlarda satılıyor. Lizbon’daki akıllı dükkanlardan birinin sahibi, kimi ülkelerde bu türden butiklerin kapatılmasına karşı tepkisini şu sözlerle ifade ediyor: “Bence bu, devletin fazlasıyla korumacı olduğu,insanların hayatına gereğinden fazla karıştığı ülkelerde yaşanıyor. Özgür irade diye bir şey var. Günümüzde yasal düzenlemelerin sıkı olmadığı ülkelerde işler yolunda gidiyor. Bu dükkanlar, yasal boşluk nedeniyle var.”
Portekiz 10 yıl önce, bireylerin az miktarda uyuşturucu bulundurmasını serbest bırakırken kullanıcıları tavsiye alacakları bir komisyona yönlendirme kararı aldı. Portekizli sosyal güvenlik çalışanı Carla Joaquim, madde bağımlılığı konusunda ne tür önlemler alındığından söz etti: “Yasal veya yasadışı madde kullanımının kişinin hayatına nasıl etki ettiğini değerlendiriyoruz. Psiko-sosyal bir incelemede bulunuyoruz. Psikolojik ya da psikiyatrik bir rahatsızlık olup olmadığını tespit ediyoruz. Kişinin madde kullanmasının arkasında yatan nedeni anlamaya çalışıyoruz.”
Geçtiğimiz yıl Avrupa Birliği’nde geliştirilen bir erken uyarı sistemi sayesinde 49 yeni maddenin pazara girdiği tespit edildi. Bu yılın listesindeki maddelerin sayısı ise 36’ya ulaştı. Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığını Denetleme Merkezi yetkililerinden Roumen Sedefov, asıl meselenin sağlığı korumak olduğuna dikkat çekiyor: “İnsanlar üzerinde hiç denenmemiş maddeler var. Şimdiye dek hiç insanlar tarafından kullanılmadılar. Bazılarının içeriği, kullanım şekli ya da ne kadar zehirli olup olmadığı konusunda pek bir bilgimiz yok. Bu yüzden bu bilinçli yaklaşmamız gereken bir konu. Yeni maddeler piyasaya sürüldüğünde hemen harekete geçmemiz gerekiyor.”
Yasal uyuşturucu olarak adlandırılan maddelerden bazıları birtakım ülkelerde hastalıklarla ve ölümlerle bağlantılı bulundu. Londra’da gece kulüplerinde sık görüldüğü düşünülen maddelere gönderme yapılarak “kulüp uyuşturucusu” klinikleri açılmaya başlandı. Brüksel’de hazırlanmakta olan bir rapor, özellikle piyasaya yeni süürlen ilaçlar konusunda alınacak önlemleri içerecek. Raporun yıl sonunda şekillenmesi bekleniyor.
Diğer yandan bazı ülkeler sıkı önlemler almaya çoktan başladı. Geçtiğimiz yıl Romanya’da bir kamuoyu yoklaması yapıldı; piyasaya sürülen 40 yeni ürün yasaklandı.
Romanya’da yetkililerin üzerinde durduğu bir konu, madde bağımlılarının erişimi kolay uyuşturucu ürünlerle daha ucuza enjeksiyon yapmasıydı. Enjektör dağıtımı yapan bir sağlık ekibi, sentetik uyuşturucuların daha sıklıkla enjekte edildiğini ve bu şekilde kanı kirleterek bulaşıcı hastalıklara davet çıkardığına dikkat çekiyor. Aynı ekip, AIDS vakalarında ve diğer bulaşıcı hastalıklarda dabir artış olduğunu bildirdi. Sağlık çalışanları yeni sentetik uyuşturucuların bileşiminin klasik uyuşturuculardan daha tehlikeli olduğu konusunda uyarıda bulunuyor. Romanya’nın enjektör dağıtımı yapan sağlık ekiplerinden birinde koordinasyon görevi yürüten Dan Popescu ile bir tedavi merkezi uzman doktorlarından Adrian Octavian Abagiu, sentetik uyuşturucuların bir anlamda eroin gibi yasa dışı uyuşturuculardan daha tehlikeli olduğuna dikkat çekiyor:
Dan Popescu:
“Eroin bağımlıları 10 yıl, 15-20 yıl kadar eroinle yaşayabiliyorlardı. Yasal uyuşturucu kullanıcıları ise dikkatli ya da şanslı değillerse 6 ila 12 ay içerisinde hayatını kaybedebiliyor, ki genellikle pek dikkatli olmuyorlar.”
Dr. Adrian Octavian Abagiu:
“Bunu söylemekten çekiniyorum ama, eroin daha iyiydi. Eroin enjeksiyonu, yeni yasal uyuşturucuları enjekte etmekten daha güvenliydi. Yeni maddeler ise tahrip edici etkiler yaratıyor.”
Sentetik uyuşturucu kullanıcıları da tehlikenin farkında olduğunu şu sözlerle ifade ediyor:
“Bu yeni maddeler piyasaya çıktığından beri birçok kişi AIDS, hepatit gibi hastalıklara yakalandı; çünkü sonuçlarından haberdar değillerdi.”
“İçlerinde bilinmeyen birçok zehirli madde var. Vücuda büyük zarar veriyorlar. Bu maddeleri 6-7 ay kullanmanız halinde, bir anda 70 kilodan 30-40 kiloya kadar düşebiliyorsunuz.”
Bu yasal uyuşturucularla başa çıkmanın yolu nedir? Avrupalı gençler arasında geçtiğimiz yıl yapılan bir ankete katılanların yalnızca %2’si hiçbir önlem alınmamasından yanaydı. %15’i bu maddelerin satışının ve kullanımının, alkol ve tütünde olduğundan daha çok düzenlenmesi gerektiği yönünde görüş bildirdi. Katılımcıların yaklaşık 3’te 1’i ise psikoaktif maddelerin tamamen yasaklanmasını savundu. Çoğunluk ise yasal uyuşturucuların yalnızca insan hayatına tehditte bulunması halinde yasaklanması gerektiğini düşünüyor.
Birçok devlet kurumu ve uzman sentetik uyuşturucuların kesinlikle yasaklanması ve bu konuda sıkı önlemler alınmasını talep ediyor. Bazı yardım kurumları ise alternatif çözüm yolları öneriyor. Romanya’da uyuşturucu bağımlılığı konusunda hizmet veren “Romanian Harm Reduction Network” temsilcilerinden Valentin Simionov’a göre sistemde düzeltilmesi gereken önemli bir hata bulunuyor: “Geçerli olan sistem maddelerin sıkı bir şekilde kontrol edilmesi ve yasaklanması üzerine odaklı. Yasal uyuşturucular, tam da bu sistemin birer sonucu olarak ortaya çıkıyor. Çünkü klasik uyuşturucuları suç unsuru olarak ilan etmek sentetik uyuştucuruların, yani aslen tedavi amaçlı larak tasarlanan ilaçların teşvik edilmesini sağladı. Bir seçenek de, hali hazırdaki ilaç denetim sistemine alternatif olarak, sentetik uyuşturucuların yasadışı uyuşturucular gibi düzenlemelere tabi tutulması olabilir.”
Psikoaktif maddelerin tespit edilmesi oldukça pahalı ve zor bir işlem. Birçok bitki, psikoaktif maddelerle karıştırılan içeriklere sahip olabiliyor. Budapeşte Üniversitesi Farmakoloji Bölümü uzmanlarından Robert Ancuceanu, uyarıcı maddeler içeren, kimileri oldukça şaşırtıcı ürünlerin tümünü kontrol altına almanın zorluğuna dikkat çekiyor: “Sonunda salata ya da muz satışını yasaklayamazsınız. Muz kabuklarını dahi uyuşturucu olarak dönüştürüp kullanan insanlar var. Herşeyi yasaklayamayız. Sonuçta bir şekilde bir yolunu bulup kendilerini uyuşturmayı deneyeceklerdir.”
Uzmanlar, bu örnekleri göz önüne alarak piyasaya yeni çıkan her tür uyuşturucu maddenin izini sürmek zorunda.