Kaçırılan iklim hedefleriyle geçen on yıl, birbiri ardına yaşanan rekor sıcak hava dalgaları ve çok sayıda ölümcül hava felaketiyle damgalandı.
Liderlerin Paris’te tarihi iklim anlaşmasını kutlamasının üzerinden geçen on yılda dünya dramatik biçimde değişti; ancak bekledikleri ya da istedikleri şekilde değil.
Birçok bilim insanı ve yetkili, dünyanın ısınan ikliminin, küresel ısınmayı tetikleyen karbon kirliliğini yayan kömür, petrol ve doğal gazı yakmaktan toplumun vazgeçme hızından daha hızlı ve daha sert biçimde kötüleştiğini söylüyor.
İlerleme var — 2015’ten bu yana gelecekteki ısınma projeksiyonlarından 1°C’den fazlası silindi — ancak bunun yeterince olmaması, diplomatlar Brezilya’nın Belém kentinde yıllık Birleşmiş Milletler iklim müzakereleri için bir araya gelirken, önümüzdeki iki haftanın büyük odaklarından biri olacak.
“Bence dünyaya karşı dürüst olmamız ve başarısızlığı ilan etmemiz önemli,” dedi Almanya’daki Potsdam İklim Araştırmaları Enstitüsü Direktörü Johan Rockström. Isınmanın zararlarının bilim insanlarının öngördüğünden daha hızlı ve daha şiddetli yaşandığını söyledi.
Ama diplomatlar pes etmiyor.
“Aslında Paris’te belirlediğimiz yönde ilerliyoruz ve bunu hiçbirimizin öngöremeyeceği bir hızda yapıyoruz,” dedi, anlaşmayı hayata geçiren ve ülkelerin ısınmayla mücadele planları hazırlamasını zorunlu kılan eski BM iklim şefi Christiana Figueres.
Ancak insanlığın iklimle mücadele hızı, iklim kaynaklı zararların hızlanmasının gerisinde kalıyor, diyerek, “Sahada gördüğümüz ilerleme ile olmamız gereken yer arasındaki fark hâlâ mevcut ve büyüyor,” ifadelerini ekledi.
BM Çevre Programı İcra Direktörü Inger Andersen, dünyanın “açıkça geride kalmakta” olduğunu söyledi.
“Oturduğumuz dalı adeta kesiyoruz,” dedi.
Tehlike işaretleri
Avrupa iklim servisi Copernicus’un verilerine göre, gezegenin yıllık sıcaklığı 2015’ten bu yana yaklaşık 0,46°C arttı; bu, kayıtlardaki en büyük 10 yıllık sıcaklık sıçramalarından biri. Bu yıl ya Copernicus’un hesaplamasına göre kayıtlardaki en sıcak ikinci ya da üçüncü yıl olacak. 2015’ten bu yana her yıl, Paris iklim anlaşmasının yapıldığı yıldan daha sıcak geçti.
Ölümcül sıcak hava dalgaları sadece Hindistan ve Orta Doğu gibi geleneksel sıcak bölgeleri değil, Kuzey Amerika’daki Pasifik Kuzeybatısı ve Rusya’nın Sibirya’sı gibi daha ılıman bölgeleri de vurdu.
Dünya, daha pahalıya mal olan, daha tehlikeli ve daha uç hava olaylarıyla ardı ardına karşılaştı. ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi’nin kayıtlarına göre, 2015’ten bu yana geçen on yıl, en fazla Atlantik’te 5. kategori kasırgalar ve ABD’de en çok milyar dolarlık hava felaketine sahne oldu.
Son 10 yılda ABD, en az 1 milyar dolar (€864 milyon) maliyetli 193 felaket yaşadı; toplam fatura 1,5 trilyon doları (€1,3 trilyon) buldu.
Orman yangınları Hawaii, Kaliforniya, Avrupa ve Avustralya’nın bazı bölgelerini küle çevirdi. Seller Pakistan, Çin ve ABD’nin güneyini harap etti. Bilim insanlarına göre bunların çoğunda, hepsinde olmasa da, insan kaynaklı iklim değişikliğinin parmak izi var.
2015’ten bu yana, Grönland ve Antarktika’daki buz tabakaları ile dünya genelindeki buzullarda 7 trilyon tondan fazla buz kayboldu, buz bilimciler hesaplıyor. Bu, 19 milyondan fazla Empire State Building’e denk.
Deniz seviyesinin yükselişi hızlanıyor. Son on yılda dünya denizleri 40 milimetre yükseldi. Çok gibi gelmeyebilir, ancak Colorado Üniversitesi’nden deniz seviyesi araştırmacısı Steve Nerem’e göre bu, Erie Gölü büyüklüğünde 30 gölü doldurmaya yetecek su demek.
Müzakerelerin yapılacağı Amazon bile, havadaki ısı tutan gazları emerek gezegeni kurtaran bir bölgeden, ormansızlaşma nedeniyle zaman zaman bu gazları salan bir bölgeye dönüştü.
Gidişatı tersine çevirmede başarı
Yine de son 10 yılda yetkililerin kutladığı pek çok gelişme var.
Yenilenebilir enerji, artık çoğu yerde kirletici kömür, petrol ve doğal gazdan daha ucuz. Geçen yıl, dünya genelinde elektrik üretimindeki artışın yüzde 74’ü rüzgâr, güneş ve diğer yeşil seçeneklerden geldi, Temmuz ayındaki iki BM raporuna göre.
2015’te dünya çapında yarım milyon elektrikli araç satılmıştı; rapora göre geçen yıl bu sayı 17 milyona çıktı.
“Bunu durdurmanın yolu yok,” dedi Paris Anlaşması’nın müzakere edilmesine yardımcı olan eski ABD Özel İklim Elçisi Todd Stern. “Med-ceziri durduramazsınız.”
2015’te BM projeksiyonları, dünyanın 1800’lerin ortalarından bu yana neredeyse 4°C ısınma yolunda olduğunu gösteriyordu. Şimdi dünya, 2,8°C ısınma yolunda; ülkeler verdikleri sözleri tutarsa belki biraz daha az.
Ancak bu, ısınmayı 1,5°C ile sınırlama hedefine hiç yaklaşmıyor; bilimsel raporlar bu eşiği kabaca tehlike çizgisi olarak tanımlıyor ve Paris Anlaşması’nın genel hedefi hâline geldi.
“On yıl önce, 1,5°C eşiğinden tamamen uzak durmamızı sağlayacak daha düzenli bir yol haritasına sahiptik,” dedi Rockström. “Şimdi on yıl geçti. Başarısız olduk.”
Fosil yakıt ekonomisinden dönüşümdeki ilerlemeyi — örneğin güneş ve rüzgâr kurulumlarını — ölçen çok sayıda göstergeyi inceleyen bir rapor, hiçbirinin ısınmayı 1,5°C hedefinde ya da altında tutma temposunda olmadığını ortaya koydu.
Bezos Earth Fund, Climate Analytics, Climate High-Level Champions, ClimateWorks Foundation ve World Resources Institute tarafından hazırlanan rapor, bunlardan 35’inin en azından doğru yönde ilerlediğini, ancak çok yavaş olduğunu belirtiyor.
“Bir zamanlar varsayımsal olan teknolojiler şimdi gerçeğe dönüşüyor. Ve iyi haber şu ki gerçeklik, on yıl önceki birçok projeksiyonu geride bıraktı,” dedi rapor yazarı Kelly Levin, Bezos Earth Fund’da bilim ve veri şefi.
“Ama ihtiyaç duyulan hızın yanına bile yaklaşmıyor.”
Kirlilik artmaya devam ediyor
NOAA verilerine göre 2015’ten 2024’e atmosferdeki metan seviyeleri yüzde 5,2, karbondioksit seviyeleri ise yüzde 5,8 arttı.
Global Carbon Project verilerine göre, ABD ve diğer gelişmiş ülkeler de dahil olmak üzere çok sayıda gelişmiş ülke, 2015’ten bu yana karbondioksit emisyonlarını yaklaşık yüzde 7 azalttı; ancak bazı ülkelerde emisyonlar hızla arttı: Çin’de yüzde 15,5, Hindistan’da yüzde 26,7.
Oxfam International, küresel emisyonları gelir düzeyine göre inceledi ve en zengin yüzde 0,1’in 2015’ten bu yana karbon emisyonlarını yüzde 3 artırdığını buldu. Bu arada en yoksul yüzde 10, emisyonlarını yüzde 30 azalttı.
“Paris Anlaşması’nın kendisi beklentileri karşılamadı,” dedi İngiltere’deki Cambridge Üniversitesi’nden iklim müzakereleri tarihçisi Joanna Depledge.
“Ne yazık ki bu, ne başarısız oldu diyebileceğiniz ne de büyük bir başarı sağlandı diyebileceğiniz, bardağın yarısı dolu mu yarısı boş mu türünden bir durum.”