Efsanevi mimar ve tasarımcı Frank Gehry 96 yaşında hayatını kaybetti

Dünyaca ünlü Kanadalı-Amerikalı mimar ve tasarımcı Frank Gehry, solunum yolu rahatsızlığı sonrası 96 yaşında hayatını kaybetti. Gehry Partners LLP’nin personel şefi Meaghan Lloyd, Gehry’nin Cuma günü Santa Monica, Kaliforniya’daki evinde vefat ettiğini açıkladı.

Modern mimarinin efsanevi isimlerinden Gehry, bugüne dek inşa edilen en yenilikçi ve etkileyici yapılardan bazılarını tasarladı; yalnızca az sayıda mimarın erişebildiği bir küresel tanınırlığa ve beğeniye ulaştı.

Modern pop sanatına duyduğu hayranlık, kendine özgü, heykelsi ve çarpıcı yapılar yaratmasına ilham verdi. En ünlü eserleri arasında İspanya Bilbao’daki Guggenheim Müzesi, Los Angeles’taki Walt Disney Konser Salonu ve Berlin’deki DZ Bank Binası yer alıyor.

Ayrıca, Mark Zuckerberg’in davetiyle Facebook’un Kuzey Kaliforniya’daki merkezinin genişletme projesini de tasarladı.

“Canlandırıcı derecede özgün ve tamamen Amerikan” olarak tanımlanan çalışmalarıyla Gehry, mimarlığın en prestijli ödülü olan Pritzker Ödülü başta olmak üzere, alanındaki tüm büyük ödülleri kazandı.

Diğer önemli onurları arasında Kraliyet İngiliz Mimarlar Enstitüsü Altın Madalyası, Americans for the Arts Yaşam Boyu Başarı Ödülü ve Kanada’nın en yüksek nişanı olan Order of Canada Yoldaşlığı bulunuyor.

Mimarlık kariyerinin başlangıcı

Gehry, 1954 yılında Güney Kaliforniya Üniversitesi'nden mimarlık diploması aldıktan ve orduda görev yaptıktan sonra Harvard Üniversitesi'nde şehir planlama eğitimi aldı.

Ancak kariyeri yavaş bir başlangıç yaptı. Yıllarca geçimini sağlamak için mücadele etti, toplu konut projeleri, alışveriş merkezleri tasarladı ve hatta bir süre teslimat kamyonu kullandı.

Sonunda, Santa Monica İskelesi'ne bakan modern bir alışveriş merkezi tasarlama şansını yakaladı. İşi sağlama almaya kararlıydı ve 1980'lerde Amerika Birleşik Devletleri'ndeki diğerlerine benzeyen kapalı bir alışveriş merkezi için çizimler yaptı.

Tamamlanmasını kutlamak için alışveriş merkezinin geliştiricisi Gehry'nin evine uğradı ve gördükleri karşısında şaşkına döndü: Mimar, 1920'lerden kalma mütevazı bir bungalovu zincir bağlantı çitleri, açıkta bırakılmış ahşap ve oluklu metalle yeniden şekillendirerek yaratıcı bir konuta dönüştürmüştü.

Alışveriş merkezi için neden benzer bir şey önermediği sorulduğunda Gehry, "Çünkü geçimimi sağlamak zorundayım" cevabını verdi.

Kendisine, bir mimar olarak gerçekten bir açıklama yapmak istiyorsa, bu tutumunu bırakması ve yaratıcı vizyonunu takip etmesi gerektiği söylendi.

Gehry hayatının geri kalanında tam da bunu yapacak, 90'lı yaşlarına kadar çalışarak çarpıcı sanat eserleri olarak ikiye katlanan binalar yaratacaktı.

Gehry'nin ünü arttıkça, 1962 yılında kurduğu mimarlık firması Gehry Partners LLP de onunla birlikte büyüdü ve bir noktada 130'dan fazla çalışana ulaştı. Ancak ne kadar büyük olursa olsun, Gehry üstlendiği her projeyi bizzat denetlemekte ısrar etti.

InterActiveCorp'un IAC Binası olarak bilinen genel merkezi, 2007 yılında New York'un Chelsea bölgesinde tamamlandığında parıldayan bir arı kovanı şeklini aldı. Bir zamanlar dünyanın en yüksek konut yapılarından biri olan 76 katlı New York By Gehry binası, 2011 yılında açıldığında aşağı Manhattan siluetine çarpıcı bir ekleme oldu.

Aynı yıl Gehry, mezun olduğu Güney Kaliforniya Üniversitesi'nin fakültesine mimarlık profesörü olarak katıldı. Yale ve Columbia Üniversitelerinde de ders verdi.

Yaratıcı tasarımları övgülerin yanı sıra eleştirilere de yol açtı

Herkes Gehry'nin çalışmalarının hayranı değildi. Bazı muhalifler, Gehry'nin Ontario'daki maden kasabası Timmins'de büyürken inşa etmek için saatlerini harcadığını söylediği küçük hurda-ahşap şehirlerin devasa, orantısız reenkarnasyonlarından başka bir şey olmadığını düşündüler.

Princeton sanat eleştirmeni Hal Foster, daha sonraki çabalarının çoğunu "baskıcı" olarak nitelendirerek, bunların öncelikle turistik cazibe merkezi olarak tasarlandığını savundu. Bazıları Disney Hall'u yağmur altında bırakılmış karton kutulardan oluşan bir koleksiyona benzetmekle suçladı.

Eleştirenler arasında, Gehry'nin ülkenin 34. başkanını onurlandırmak için cesur bir anıt önerisine itiraz eden Dwight D. Eisenhower'ın ailesi de vardı. Aile, Gehry'nin önerdiği gibi çok sayıda heykeli ve Eisenhower'ın hayatını tasvir eden metal duvar halıları olan bir anıt değil, sade bir anıt istediğini söylese de mimar tasarımını önemli ölçüde değiştirmeyi reddetti.

Eleştirmenlerinin sözleri Gehry'yi rahatsız ettiyse de bunu nadiren belli etti. Hatta bazen rol bile yaptı. "The Simpsons" çizgi filminin 2005 yılında yayınlanan bir bölümünde kendisi olarak yer aldı ve daha sonra hapishaneye dönüştürülen bir konser salonu tasarlamayı kabul etti.

Disney Hall'a çok benzeyen tasarım fikrini, Marge Simpson'ın kendisine yazdığı mektubu buruşturup yere attıktan sonra buldu. Mektuba şöyle bir baktıktan sonra, "Frank Gehry, yine yaptın yapacağını!" demiş.

Daha sonra basına verdiği demeçte "Bazı insanlar bunu gerçekten yaptığımı düşünüyor" diyecekti.

Gehry'nin küresel çapta kalıcı mirası

Ephraim Owen Goldberg 28 Şubat 1929'da Toronto'da doğdu. 1947'de ailesiyle birlikte Los Angeles'a taşındı ve sonunda ABD vatandaşı oldu. Bir yetişkin olarak, antisemitizmin kariyerini engelleyebileceğini söyleyen ilk eşinin önerisi üzerine adını değiştirdi.

Çocukken çizim yapmaktan ve maket şehirler inşa etmekten hoşlanmasına rağmen Gehry, 20 yaşına kadar mimarlık alanında bir kariyer yapma olasılığını düşünmediğini, bir üniversite seramik öğretmeninin yeteneğini fark ettiğini söyledi: "Bu, hayatımda iyi yaptığım ilk şey gibiydi."

Gehry yine de bir sanatçı olduğunu ısrarla reddetti.

Associated Press'e (AP) 2006 yılında verdiği bir röportajda "Evet, geçmişte mimarlar hem heykeltıraş hem de mimar oldular" dedi. "Ama ben hala bina yaptığımı ve bunun onların yaptığından farklı olduğunu düşünüyorum."

Bu sözler, Gehry'nin zamanının en büyük mimarı ilan edilmesinden uzun süre sonra bile, hem yaşam boyu süren utangaçlığını hem de kendine olan güvensizliğini yansıtıyordu.

2001'de basına verdiği demeçte, "Geldiğim noktaya ulaştığım için tamamen şaşkına dönmüş durumdayım," diyordu. "Şimdi bu kaçınılmaz görünüyor, ama o zamanlar çok sorunlu görünüyordu."

İlk olarak 2006 yılında önerilen Abu Dabi'deki Gehry tasarımı Guggenheim Müzesi'nin, bir dizi inşaat gecikmesi ve düzensiz çalışmanın ardından nihayet 2026 yılında tamamlanması bekleniyor. 30,000 metrekarelik yapı dünyanın en büyük Guggenheim'ı olacak ve Birleşik Arap Emirlikleri'nde kalıcı bir miras bırakacak.