UAEA, Beşar Esad'ın Aralık ayında devrilmesinden bu yana Suriye'nin nükleer programıyla bağlantılı tesislere yeniden erişim sağlamaya çalışıyor. Esad döneminde Suriye'nin doğusunda kapsamlı bir gizli nükleer program yürütüldüğü düşünülüyor.
REKLAM
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Genel Müdürü Rafael Grossi, Suriye'nin yeni hükümetinin BM müfettişlerine eski nükleer tesislere derhal erişim izni vermeyi kabul ettiğini bildirdi.
Grossi, Suriye'nin geçici Devlet Başkanı Ahmed Şara ve Şam'daki diğer yetkililerle yaptığı görüşmelerin ardından gelişmeyi doğrulayarak, BM ajansının amacının "geçmişte gerçekleşen ve ajansın kanaatine göre muhtemelen nükleer silahlarla ilgili olan bazı faaliyetlere tam bir açıklık getirmek" olduğunu belirtti.
Grossi, yeni Suriye hükümetini "dünyaya açılmaya ve uluslararası işbirliğine kendini adamış" olarak tanımladı ve denetim sürecinin aylar içinde tamamlanabileceği umudunu dile getirdi.
2024 yılında bir UAEA ekibi, eski Devlet Başkanı Beşar Esad hala iktidardayken bazı ilgi çekici yerleri ziyaret etmişti.
Esad'ın aralık ayında devrilmesinden bu yana UAEA, Suriye'nin nükleer programıyla bağlantılı sahalara yeniden erişim sağlamaya çalışıyor.
Esad döneminde Suriye'nin, doğudaki Deir el-Zour vilayetinde Kuzey Kore tarafından inşa edilen ve varlığı doğrulanmamış bir nükleer reaktörü de içeren kapsamlı bir gizli nükleer program yürütüldüğü düşünülüyor.
UAEA bu reaktörü "elektrik üretmek üzere yapılandırılmamış" olarak nitelendirmiş, Şam'ın burada silah kalitesinde plütonyum üreterek bir nükleer bomba inşa etmeye çalıştığı endişesini dile getirmişti.
Reaktör sahası ancak İsrail'in 2007'deki hava saldırılarında tesisi imha etmesinin ardından kamuoyunun bilgisine sunuldu.
Suriye daha sonra tesisi yerle bir etti ve UAEA'nın bu konudaki sorularına hiçbir zaman tam olarak yanıt vermedi.
Grossi, müfettişlerin Deyr el-Zor'daki reaktörün yanı sıra diğer üç tesise de geri dönmeyi planladıklarını ifade etti.
Hedefli denetimler
Şam'daki minyatür nötron kaynağı reaktörü ve Humus'ta sarı kek uranyum (uranyumun işlenmemiş ama zenginleştirme öncesi hali) işleyebilen bir tesis UAEA'nın gözetimi altındaki tesisler arasında yer alıyor.
Bu tesislerden radyasyon yayıldığına dair herhangi bir belirti olmasa da Grossi, gözlemcinin "zenginleştirilmiş uranyumun bir yerlerde yatıyor olabileceğinden ve yeniden kullanılabileceğinden, kaçırılabileceğinden, ticaretinin yapılabileceğinden" endişe duyduğunu belirtti.
Grossi, iktidara geldiğinden bu yana Batılı hükümetlere kur yapan El Şaraa'nın "bizimle konuşmak ve ihtiyaç duyduğumuz faaliyetleri yürütmemize izin vermek için çok olumlu bir eğilim" gösterdiğini söyledi.
Grossi, denetimlerin yeniden başlatılmasının yanı sıra, UAEA'nın nükleer tıp için ekipman transfer etmeye ve yaklaşık 14 yıllık iç savaş nedeniyle ciddi şekilde zayıflayan sağlık sisteminde radyoterapi, nükleer tıp ve onkoloji altyapısının yeniden inşasına yardımcı olmaya hazır olduğunu kaydetti.
"Başkan bana gelecekte nükleer enerjiyi de araştırmak istediğini ifade etti," diye ekledi.
Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır ve Ürdün de dahil olmak üzere diğer bölge devletleri de nükleer enerji peşinde.
Grossi, Suriye'nin büyük olasılıkla geleneksel büyük reaktörlerden daha ucuz ve kurulumu daha kolay olan küçük modüler reaktörleri araştıracağını söyledi.