Üç yılı aşkın bir süre önce, Mayıs 2022'de Mariupol düştü. Binlerce Ukraynalı asker, Ukrayna direnişinin sembolü olan Azov çelik fabrikasına yerleşti. Euronews o direnişçilerden ikisiyle konuştu.
REKLAM
Neredeyse üç ay boyunca binlerce Ukraynalı asker, Azovstal çelik fabrikasının sığınaklarında ve tünellerinde Rus saldırılarına karşı direndi. Bu, Rus işgali ve saldırganlığına karşı direnişin sembolü haline geldi.
Rusya, 24 Şubat 2022’de kapsamlı işgalini başlatmadan önce, Azak Denizi kıyısındaki en büyük Ukrayna şehri ve doğu Ukrayna’nın sanayi ile tarımına hizmet eden ana limanı olan Mariupol’da yaklaşık yarım milyon insan yaşıyordu.
Rusya, Mariupol’u ilk kez 2014’te Ukrayna’yı işgal ettiğinde ele geçirmeye çalıştı. Şehir iki ay boyunca Rus kontrolünde kaldıktan sonra Ukrayna kuvvetleri tarafından geri alındı.
10 yıl sonra, Moskova tekrar saldırdı. Hedefi, tek taraflı olarak ilhak ettiği Kırım ile doğu Ukrayna’daki işgal altındaki bölgeler arasında bir kara koridoru kurmaktı.
Anatolii Basenko, 2014 yılında Rusya’nın ilk işgali sırasında memleketi Donetsk bölgesini savunmak için “Dnipro-1” gönüllü taburuna katıldı.
Yedi yıl sonra terhis edildi ve Polonya’ya taşındı. Ancak kapsamlı işgal başladığında ülkesini savunmak üzere geri döndü. "Ailemden Kiev’e yönelik saldırıları duyunca son kararımı verdim," dedi Basenko Euronews’e.
24 Şubat sabahı gece vardiyasından eve yeni dönmüştü ve ailesinden gelen bir telefonla her şey değişti.
Savaş başlamıştı: Kiev’in üzerinden füzeler uçuyor, ülkenin tamamı saldırı altındaydı.
"Sadece 'anladım' dedim, telefonu kapattım, işe gidip istifa ettim ve otobüs bileti aldım," diye hatırladı.
İki gün sonra Kiev’e ulaştı, Azov birliğine katıldı ve silah verildi. "Görevimiz başkenti Rus güçlerinden savunmaktı," diye açıkladı.
Bu sırada Basenko, Mariupol’daki gelişmeleri dikkatle takip ediyordu. Rusya kenti acımasızca bombalıyordu. Binlerce sivil haftalarca yiyeceksiz ve susuz bodrumlarda saklanıyordu.
"Sürekli kuşatmanın yarılması gerektiğini söylüyordum, yardım gerekliydi, bir şeyler yapılmalıydı," dedi Basenko. Kiev’de hiçbir şey yapamadan beklemek ona dayanılmaz geliyordu.
Sonra bir telefon geldi, her şey hızla gelişti: bir mülakat, Dnipro’ya bir yolculuk ve ardından Mariupol’a bir helikopter uçuşu.
"Uçuş öncesinde bize şunu söylediler: ‘Cesursunuz ama sizi oradan nasıl çıkaracağımızı bilmiyoruz.’" Ancak Basenko için bu önemli değildi. Seyirci kalamazdı.
Ukrayna savunma istihbaratı, Azovstal’a yönelik cesur bir helikopter operasyonu düzenledi.
Operasyon yedi uçuşta, bir düzineden fazla Mi-8 askeri helikopteriyle gerçekleştirildi. Rus hava savunmasına yakalanmamak için ağaç hizasında, çok alçaktan uçtular — havacılıkta buna "yer sathında uçuş" denir.
Bu görevler sayesinde Ukrayna güçleri 64 yaralıyı tahliye edip 30 ton malzeme ulaştırdı. Üç helikopter yoğun hava savunması nedeniyle düşürüldü, ancak görev tamamlandı.
Ukrayna ayrıca Basenko’nun da dahil olduğu 72 gönüllü askerle Mariupol savunmasını takviye etti.
Basenko, oradaki askerlerin moralini hâlâ net bir şekilde hatırlıyor. Mariupol halkı, ülkenin onları unutmadığını hissedebiliyordu. "Kiev’den askerlerin gelmesi insanlara cesaret verdi, geri dönemeyeceklerini bile bile geldiler," diye anlattı.
Savunmacılar arasında Azov Alayı’ndan genç savaşçı Vladyslav Zhayvoronok da vardı. Mart sonunda birimiyle Azovstal’a geçti. Başta fabrika yeniden toparlanma ve malzeme temini için bir üs olarak kullanıldı ama kısa sürede son sığınak haline geldi.
Yeraltı sığınaklarında "Bunker.FM" adlı bir radyo projesi başlatıldı. Bu sayede içerideki askerler, bilgi kesintisine rağmen iletişim kurup görevleri tartışabildi.
"Mariupol ve Azovstal’daki son iki hafta bana garip şekilde kolay gelmişti," dedi Zhayvoronok.
"Ölümü kabullenmiştim, sadece görevimi yaparken ölmek istiyordum. Hepsi bu. Askerler anlayacaktır," diye hatırladı.
"Bu işin sonu olduğunu, arkadaşlarımın yarısından fazlasının öldüğünü anladığınızda, sıranın size geldiğini bilirsiniz — ve tamamen sakinleşirsiniz."
"En yakın arkadaşımın cesedini siyah torbada gördüm. Tamamen sakindim. Çünkü biliyordum ki: bugün o, yarın ben. Belki beş dakika sonra."
Azovstal’a geri çekilme
Basenko’nun birliği Azovstal’a çekilirken Kalmius Nehri’ni derme çatma sallarla geçmeye çalıştı. Ama herkes karşıya geçemedi.
Dört saldan sadece üçü hedefe ulaştı. Basenko’nun grubu ateş altına girdi. 15 Nisan’da ciddi şekilde yaralandı.
Yanında bir el bombası patladı ve sol bacağını paramparça etti. Silah arkadaşları hemen müdahalede bulundu.
10 askerden dördü yaralanmadan kurtuldu, üçü yaralandı, üçü hayatını kaybetti. Hayatta kalanlar o gece geç saatlerde Azovstal’a ulaştı.
Basenko’nun ilk sorusu şuydu: "Bacağımı ne zaman kesecekler?"
Ertesi sabah gün doğumunda ampute edildi. Enfeksiyon ve böbrek yetmezliği nedeniyle ikinci bir ameliyat geçirdi. Bir hafta boyunca sırt üstü yatmak zorunda kaldı, neredeyse hiç hareket edemedi.
Bugün hâlâ hayatta olmasını bir mucize olarak görüyor. "Gücü nereden buldum bilmiyorum," dedi. "Bu sadece bir mucize. Basit bir mucize."
Zhayvoronok da bir anti-tank füzesiyle vurulunca ağır yaralandı.
"Bacağımı kaybettim, geçici olarak tek gözüm görmedi, vücudumda çok sayıda şarapnel yarası vardı – ama beni öldüremediler," dedi.
"Bir sağlık görevlisi, Nina, bedenimi ceset torbasına koymayı reddetti. Beni hayata döndürmek için uğraştı ve başardı. Bu yüzden hâlâ yaşıyorum."
16 Mayıs 2022’de Azovstal'daki son birliklere teslim emri verildi. Basenko da diğerleriyle birlikte Rusya tarafından esir alındı.
O sırada Ukrayna hükümeti, askerlerin kurtarılması için “gereken her şeyi yapacağına” söz verdi. Ancak onların akıbeti başlangıçta belirsiz kaldı. Kremlin sözcüsü Dmitry Peskov, esirlerin savaş esiri mi yoksa suçlu olarak mı muamele göreceğini söylemeyi reddetti.
Yaklaşık altı hafta sonra, 29 Haziran’da Basenko esir takasıyla serbest bırakıldı. "Evimde sevdiklerimi, ailemi göreceğim için çok mutluydum," diye hatırladı. "Bu yüzden kendimi coşkulu hissettim."
Yüzlerce asker hala esir
Ancak herkes bu kadar şanslı değildi. 2022’den bu yana 485 Azovstal askeri savaş esiri değişimiyle serbest bırakıldı. Ancak yaklaşık 850’si hâlâ Rus hapishanelerinde. Binlerce Ukraynalı asker ve sivil hâlâ Rusya’da esir.
Ukrayna Başsavcılığı, her 10 Ukraynalı esirden 9’unun işkence ve kötü muameleye maruz kaldığını belirtti.
Basenko, Batı’nın bu konuyla yeterince ilgilenmediğini düşünüyor. "Dünya, Rusya’nın Ukraynalı savaş esirlerine nasıl davrandığını gerçekten bilmeli. Batı’nın, Rusya’nın işlediği suçları tam anlamıyla anladığını sanmıyorum," dedi.
Ancak yaşadıkları onu umutsuzluğa sürüklememiş. “Her şey sandığımız kadar kötü değil. Daha kötülerini yaşadık. Bu yüzden vazgeçme veya hiçbir şey olmamış gibi devam etme hakkımız yok. Hâlâ esir olanlar için mücadele etmeli, hayatını kaybedenleri unutmamalıyız," dedi.
Ve Azovstal’daki silah arkadaşlarına övgü dolu sözler söyledi:
"İnsanlar bilsin ki, şehri savunan o gençler, Ukrayna’da barış olsun ve savaş diğer büyük şehirlere ulaşmasın diye en değerli şeylerini – canlarını – riske attılar. İşte bu, başkaları için yapılan gerçek bir fedakarlıktır."
"Mariupol, kalbimde her zaman güzel, kartpostallık bir şehir olarak kalacak. Bir gün geri dönmek istiyorum – bizim Mariupol’umuza, Ukrayna bayrağı altında" diye sözlerini tamamladı.