Avrupa'nın büyük bölümünde aşırı sıcaklar devam ederken Euroverify, insan kaynaklı iklim değişikliğini daha sıcak ve daha kalıcı sıcak hava dalgalarıyla ilişkilendiren kanıtları inceliyor.
REKLAM
Yüksek basınç bölgelerinin kıta genelinde devam etmesi nedeniyle çarşamba günü birçok Avrupa ülkesinde sıcaklıkların yeniden yükselmesi bekleniyor. Uzmanlar bunaltıcı sıcaklıkların norm haline geldiği konusunda uyarıyor.
BM Genel Sekreteri Antonio Guterres bu hafta başında yaptığı açıklamada, "Aşırı sıcaklar artık nadir görülen bir olay değil, yeni normal haline geldi," dedi.
Avrupa'yı etkisi altına alan anormal yüksek sıcaklıklar, yüksek basıncın geniş bir alana yayılarak sıcak havayı hapsettiği bir fenomen olan ısı kubbesinden kaynaklanıyor.
Ancak on yıllardır süren fosil yakıt kirliliğinin yol açtığı insan kaynaklı küresel ısınmanın bu tür aşırı sıcaklık olaylarını ne ölçüde şiddetlendirdiği de mercek altına alınmış durumda.
Bilim insanları münferit hava olaylarını doğrudan iklim değişikliğine bağlamamak konusunda uyarıyor: bu olaylar ne olursa olsun meydana geliyor.
Ancak küresel ısınmanın sıcak hava dalgalarını daha sık, yoğun ve uzun süreli hale getirdiği ve bunun insan sağlığı açısından potansiyel olarak korkunç sonuçlar doğuracağı konusunda bilimsel bir fikir birliği var.
Sıcak hava dalgaları kalıcı olacak
Carbon Brief'teki araştırmacılar kısa süre önce iklim değişikliğinin aşırı hava koşullarını nasıl etkilediğini detaylandıran tüm yayınlanmış bilimsel çalışmaları haritalandırdı.
Bu analiz Avrupa'da sıcaklığa bağlı 116 olayı kapsıyor. Bilim insanları bu olayların 110'unun (yüzde 95) iklim değişikliği nedeniyle daha şiddetli ya da daha olası hale geldiğini tespit etti.
World Weather Attribution'daki bilim insanlarının tahminlerine göre, iklim değişikliğinin etkisiyle haziran ayında sıcak hava dalgalarının meydana gelme olasılığı sanayi öncesi döneme kıyasla yaklaşık 10 kat daha fazla.
Diğerleri ise sıcak hava dalgalarına yol açan atmosferik olayların 1950'lerden bu yana güç ve süre bakımından neredeyse üç kat arttığını söylüyor.
Sıcak hava dalgaları, normalden daha yüksek sıcaklıkların görüldüğü uzun süreli - genellikle en az üç gün süren - bir dönem olarak tanımlanıyor. Bu, bir sıcak hava dalgası için eşik sıcaklıkların ülkeler arasında ve hatta sınırlar içinde değiştiği anlamına gelir.
Örneğin, Atina'da sıcak hava dalgasının oluşması için sıcaklıkların uzun bir süre boyunca 39 dereceye çıkması gerekir. Helsinki'de ise kriterlerin karşılanması için sadece 25 derece gereklidir.
Bu olaylar daha sık yaşanıyor, çünkü iklim değişikliği nedeniyle ortalama sıcaklık genellikle daha yüksek ve bu da sıcak hava dalgası koşullarının oluşmasını daha olası hale getiriyor.
Leicester Üniversitesi'nde iklim bilimci olan Valerio Lucarini, beklenen hava modellerinden sapmaların da artık çok daha "kalıcı" olduğunu açıklıyor.
Profesör Lucarini, uzun süreli sıcaklığa yol açan sabit yüksek basınç sistemlerine atıfta bulunarak, "Atmosferde değişen dinamiklere sahip olduğumuz için, bloke akışlar olarak adlandırılan daha yüksek bir olasılığa sahibiz," diye açıklıyor. "Bu modeller büyük sıcaklık anomalilerinin ve kalıcı anomalilerin ortaya çıkmasına olanak sağlıyor."
ClimaMeter için Profesör Lucarini ve bir grup Avrupalı akademisyen tarafından adresinde yürütülen bir çalışmaya göre, Avrupa'daki sıcak hava dalgaları, insan kaynaklı iklim değişikliği nedeniyle son yıllardaki benzer olaylara kıyasla potansiyel olarak 2,5 dereceye kadar daha sıcak ve daha kurak.
AB'nin Copernicus İklim Değişikliği Servisi Direktör Yardımcısı Samatha Burgess Euronews'e yaptığı açıklamada, "Şu anda rekor kıran bir kıtasal sıcak hava dalgası görüyoruz ve iklim değişikliği nedeniyle normalde olması gerekenden daha sıcak," dedi.
"Bu sıcak hava dalgası üç nedenden dolayı dikkat çekici: Geniş alanlarda tahmin edilen maksimum sıcaklıkların yoğunluğu, sıcak anomalisinin coğrafi kapsamı ve yaz döneminin ne kadar erken olduğu," dedi.
Burgess, yaz mevsiminin erken ve geç dönemlerinde aşırı sıcak dönemlerin giderek yaygınlaştığını ve yılın bu dönemlerinde şiddetli sıcak stresi riskinin arttığını da sözlerine ekledi.
Avrupa özellikle hassas durumda
Avrupa en hızlı ısınan kıta olup, ortalama sıcaklıklar küresel olarak 0,2 dereceye kıyasla on yılda yaklaşık 0,5 derece artmaktadır.
Gezegenin açık ara en hızlı ısınan bölgesi olan Kuzey Kutbu'na yakınlığı da bu hızlı ısınmaya katkıda bulunarak Avrupa'yı sıcak hava dalgalarına karşı daha savunmasız hale getiriyor.
Dünya Meteoroloji Örgütü'nün (WMO) Avrupa Bölgesel İklim Merkezi'ne göre, 1950 ile 2023 yılları arasında Avrupa'yı vuran en şiddetli 30 sıcak hava dalgasının 23'ü 2000 yılından bu yana meydana geldi.
Bilim insanları ayrıca Güney Avrupa ve Akdeniz'in, Kuzey Afrika'nın kuru subtropikleri ile Kuzey Avrupa'nın daha yağışlı bölgeleri arasındaki coğrafi konumları nedeniyle özellikle maruz kaldıklarına inanıyor.
2020 yılında yapılan bir çalışma, bunun Akdeniz üzerinde alışılmadık derecede yüksek yüzey basıncının yanı sıra Sahra'dan Fas ve güneybatı Avrupa'ya doğru sıcak ve kuru hava getirdiği sonucuna varıyor. Bu da daha sık kurak baharlara yol açarak yaz kuraklığını ve sıcak hava dalgalarını destekliyor.
Bilim insanları ayrıca jet akımının (gezegeni batıdan doğuya doğru çevreleyen hızlı akıntılar) değişen davranışının, Avrupa ve Kuzey Amerika'nın neden bazen aynı anda meydana gelen sıcak hava dalgalarına giderek daha fazla maruz kaldığını açıklayabileceğini söylüyor.
Alman araştırmacılar 2022'de, 'çift jet akımı' olarak bilinen bir olgunun - hava akımının bölünerek kıta üzerinde sıcak hava bırakması - Batı Avrupa'nın sıcak hava dalgalarındaki artıştan büyük ölçüde sorumlu olduğunu söyledi.
Peki ya okyanus ısı dalgaları?
Avrupa'daki kara alanları okyanustan daha hızlı ısınıyor, ancak Akdeniz şu anda haziran ayı da dahil olmak üzere rekor kıran deniz yüzeyi sıcaklıklarına sahne oluyor.**
Samantha Burgess, "Deniz suyu sıcak olduğunda daha fazla buharlaşır ve üzerindeki atmosferi ısıtır. Bu buharlaşma ile fırtınalar için daha fazla potansiyel enerji üretir. Yani atmosfer ve okyanus arasında bir geri besleme söz konusu," diye açıklıyor.
Profesör Lucarini, mevcut sıcak hava dalgasının Akdeniz'in bazı bölgelerinde ortalamanın 4 ila 5 derece üzerinde anormal derecede yüksek sıcaklıkların yaşandığı bir döneme denk geldiğine dikkat çekti.
"Batı Akdeniz ve Doğu Atlantik'in tamamında büyük deniz yüzeyi sıcaklık anomalileri görüyoruz," dedi.
"Fransa'yı ele alalım. Aşırı sıcak sularla çevrili. Bu nedenle karada uzun ve kalıcı sıcaklık anormalliklerinin yanı sıra çok güçlü fırtınalara sahip olmaya çok daha yatkın."
Geniş kapsamlı sonuçlar
Soğuk havanın Avrupa'da sıcaktan on kat daha fazla ölüme neden olduğu tahmin ediliyor. Ancak değişen iklim koşulları sıcaklığa bağlı ölümleri arttırabilir.
Avrupa Komisyonu tarafından yapılan bir araştırmaya göre, iklim değişikliğine uyum sağlanmadığı takdirde Avrupa Birliği ve İngiltere'de aşırı sıcaklardan kaynaklanan ölümlerin sayısı bu yüzyılın sonuna kadar 30 katına çıkabilir.
Aynı zamanda, güney Avrupa'da ısıya bağlı ölümlerin kuzey Avrupa'ya kıyasla 9,3 kat daha fazla olması bekleniyor. Bu oran şu anda altı kat daha fazla.
Aşırı sıcaklar, subtropikal fırtınalar, kuraklık ve orman yangınları gibi diğer aşırı hava olaylarını da tetikleyebilir.
"Sıcaklık ne kadar yüksek olursa, topraktaki nemden o kadar fazla buharlaşma olur. Toprak ne kadar kuruysa, üzerindeki bitki örtüsü de o kadar kurur. Bu da çok daha büyük bir yangın riskiyle karşı karşıya olduğumuz anlamına gelir," diyen Burgess, bunun "mutlaka yangın çıkacağı anlamına gelmediğini, çünkü hala ateşleme kaynağına ihtiyacımız olduğunu" sözlerine ekledi.
Tüm bunlar, Avrupa'nın hem sağlık hem de kamu güvenliği açısından sıcak olaylara ve bunların yansımalarına karşı giderek daha hazırlıklı olması gerektiği anlamına geliyor.