Ankara'nın tepki gösterdiği 'ABD Dini Özgürlükler Raporu' Türkiye için ne diyor?

REKLAM

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) hükümetine tavsiyelerde bulunan ABD Uluslararası Din Özgürlüğü Komisyonu (USCIRF), 2019 raporunda Türkiye'yi dini özgürlükler konusunda "endişe uyandıran ülke" listesine aldı.

Rapora göre 2018’de Türkiye’deki dini özgürlüklerin durumu "derin endişeler yaratmaya devam ediyor ve önümüzdeki yıllarda koşulların daha da kötüleşmesine yönelik ciddi kaygılar" var.

Raporda din veya inanç özgürlüğü konusundaki kısıtlamaların ülkedeki azınlık grupların var olma mücadelesini tehdit ettiği ve ayrıca devlet kurumları ve hükümet taraftarı medyanın karalama kampanyaları, azınlıktaki bu gruplar arasında artan bir korku ortamının gelişmesine katkı sağladığı belirtiliyor.

USCIRF, Uluslararası Dini Özgürlükler Yasası (IRFA) kapsamında, “özel endişe uyandıran ülke” (CPC) olarak, 2019 yılında Türkiye'yi yeniden Tier 2 (2. Kademe) statüsüne aldığını duyurdu.

Türk dışişlerinden tepki

Rapora tepki gösteren Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hami Aksoy raporun İngilizce versiyonunda Fethullah Gülen’le ilgili geçen ifadelerin “ikiyüzlü ve ibret verici” olduğunu belirtti ve Brunson’la ilgili bölümde de “haksız eleştiri ve istismar” bulunduğunu açıkladı.

Aksoy, Türkiye ile ilgili bölümlerinde Fetullah Gülen'in "Müslüman vaiz ve siyasi figür" olarak bahsedilmesine ilişkin, "Bu, hain darbe girişimine destek anlamına gelmektedir. Müttefik bir ülkede demokrasiye darbe girişiminde bulunanları masum din adamı olarak nitelemeleri, ikiyüzlü bir yaklaşımdır." dedi.

Rapor ne diyor?

Azınlıkların mülkleri ve din eğitimi konusunda ülkedeki laik sistemin zarar gördüğü kaygısı çerçevesinde istimlak edilen dini mülklerin iadesi ve ilk ve ortaokul öğrencilerine devlet himayesi altında verilen din eğitimine vurgu yapıldı. Raporda hükümetin devlet liselerine alınan öğrenci sayısını sınırlamaya devam ettiği, çok sayıda öğrencinin sınav puanlarına, mesafeye ve başka faktörlere göre devletin kontrolündeki imam hatiplere gönderildiği ileri sürülüyor.

Brunson davası

Rahip Andrew Brunson’ın alıkonulması ve yargılanması sürecine atıf yapılan raporda Brunson'ın ABD'nin müdahalesi ile serbest bırakıldığı hatırlatılıyor ve USCIRF heyetinin Brunson'ın tüm duruşmalarına katıldığı aktarılıyor.

"Vaiz Gülen"

Raporun İngilizce versiyonunda Pensilvanya'da yaşayan Fethullah Gülen’den "vaiz" sıfatı ile bahsedilirken Türkçe versiyonunda bu ifadeye yer verilmedi.

Gülen destekçilerinin kamu görevlerinden ihraç edilmeye, gözaltına alınmaya ve tutuklanmaya devam edildiği tespiti yapıldı ve hükümetin, "Gülen bağlılarını fark gözetmeksizin, terör örgütünün birer parçası olarak tanımladığı" kaydedildi

Ayasofya'nın statüsü

15. yüzyılda camiye dönüştürülen bir Rum Ortodoks kilisesi olan Ayasofya'nın, 1935’ten bu yana yasal statüsüyle müze olarak kullanıldığına değinen rapor buranın yeniden cami statüsüne kavuşturulması ve ibadete açılması için bir çeşit baskı oluştuğuna dikkat çekiyor ve Eylül 2018’de Türk Anayasa Mahkemesi'nin bu girişime yönelik başvuruyu sadece 'teknik gerekçelerle' reddettiğini kaydediyor.

Raporda camiye dönüştürülerek ibadete açılması için oluşan talebin çeşitli zamanlarda Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Ayasofya’ya ilişkin açıklamaları ile tetiklendiği belirtiliyor.

Kadınlar ve Dini Özgürlük

Raporda Ocak 2018’de, Diyanet’in resmi web sitesinde yer alan bir yazıya referans veriliyor ve dokuz yaşındaki kızların ve 12 yaşındaki erkeklerin İslam hukukuna göre evlenebileceklerinin ileri sürüldüğü aktarılıyor. Türkiye’de evlilik için yasal yaşın 18 olduğunu hatırlatan rapora göre halkın tepkisi üzerine Diyanet, bu yazıları kaldırdı ve çocuk evliliğini onayladığını reddetti.

"Süryani kilisesi olumlu bir gelişme ama çok zaman aldı"

Rapor Ocak 2019’da, İstanbul’daki yerel makamlarca Süryani Ortodoks Kilisesi’nin, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk kez inşa edilecek yeni bir kilise yapmasına izin verildiğini aktarıyor ve bu durumun uzun zamandır beklenen olumlu bir gelişme olduğunu kaydediyor ancak Süryani Ortodoks Kilisesi yeni bir kilise inşa etme iznini almak için yıllarca çaba sarf etmek zorunda kaldığının altı çiziliyor.

Pompeo'dan Heybeliada çağrısı

ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo raporun sunumu sırasında yaptığı açıklamada, "Heybeliada Ruhban Okulu'nun da derhal geri açılması çağrısında bulunuyoruz" dedi.

USCIRF'in ABD Hükümeti’ne Türkiye ile ilgili yaptığı öneriler ise şöyle:

• Türkiye Hükümeti’ni, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) din veya inanç özgürlüğü ile ilgili kararlarına - ulusal kimlik kartlarının mikroçiplerindeki din hanesinin kaldırılması ve Alevi cemevlerinin yasal ibadethane ve Alevi dedelerinin dini liderler olarak tanınması da dahil - tamamen uymaya teşvik etmek;

• Türkiye Hükümeti’ne, Sünni Müslüman dışındaki inanç topluluklarının ibadethane inşaatı, bakımı ve onarımını desteklemeye yönelik hükümet fonlarına başvurmalarına imkan tanıyacak tedbirleri düzenlemesi için baskı yapmak;

• Türkiye Hükümeti’ne, eğitim müfredatının Türkiye’nin tüm dini gruplarını kapsayacak şekilde olmasını sağlaması ve öğrencilerin AİHM’nin öngördüğü şekilde, dini ve felsefi görüş veya inançlarını açığa vurmadan din derslerinden muaf tutulmasına izin vermesi konusunda baskı yapmak;

REKLAM

• Türkiye Hükümeti’ne Heybeliada Ruhban Okulu’nun yeniden açılacağına dair verilmiş olan taahhütleri yerine getirmesi ve Ermeni Apostolik Kilisesi’nin patrik seçimlerini devlet müdahalesi olmadan yapmasına izin vermesi hususunda baskı yapmak;

• Türkiye Hükümeti’ne Türkiye’deki dini gruplar hakkında antisemitik veya itibar kırıcı ifadeler kullanan kamu görevlilerinin açıkça kınanması yönünde baskı yapmak.

USCIRF nedir?

ABD Uluslararası Din Özgürlüğü Komisyonu (USCIRF), ABD dışındaki din veya inanç özgürlüğüne ilişkin evrensel hakları denetleyen bağımsız, çift partili bir ABD federal hükümet komisyonu. 1998 Uluslararası Dini Özgürlükler Yasası (IRFA) çerçevesinde kurulmuş olan USCIRF, ABD dışındaki din veya inanç özgürlüğü ihlallerini gözlemliyor ve Devlet Başkanı, Dışişleri Bakanı ve Kongre’ye politika önerilerinde bulunuyor. USCIRF aynı zamanda ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan ayrı faaliyet gösteren bağımsız bir kuruluş olarak kendini konumlandırıyor.