İran'da seçimleri önde tamamlayan reformist aday Mesud Pezeşkiyan, dış politika da dahil olmak üzere genel politikaları belirleyenin ülke lideri Ayetullah Ali Hamaney olduğunu ve seçimi kazanması halinde buna uygun hareket edeceğini ve liderin kararlarına uyacağını açıkladı.
REKLAMİran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölümünün kaza mı yoksa rejimin iç güçleri tarafından önceden planlanmış bir komplo sonucu mu gerçekleştiğine yönelik tartışmalar sürse de liderin ölüm nedenininden bağımsız olarak şurası kesin: 13. dönem hükümetinin bitmek bilmeyen ekonomik sorunlar ve Batı ile nükleer meseleyi ele alma konusundaki çıkmazı, özellikle de eski Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanı Donald Trump'ın Beyaz Saray'a dönme ihtimalinin artması ile birlikte, İran lideri Ali Hamaney'i yeni ve farklı bir "askere" ihtiyaç duyar hale getirdi.
İran toplumu küller altındaki bir kor gibi; tek bir kıvılcım ülkeyi yeniden tutuşturabilir. Önceki alevler henüz tam olarak sönmüş değil ve hükümetin yakıt fiyatlarını artırma ihtiyacı huzursuzluğu bir kez daha körükleyebilir.
Uluslararası kamuoyundaki mevcut durum göz önüne alındığında, İran'ın böyle bir durumu tekrar yönetme kabiliyetine sahip olup olmadığı belirsiz.
Bir yandan İran uzun zaman sonra ilk kez İsrail'i ile doğrudan askeri çatışmaya girerken diğer yandan Batı ülkeleri Tahran'a, beyan edilmeyen uranyum izlerini açıklaması ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı ile daha fazla işbirliği yapması için daha fazla baskı yapıyor.
Daha ılımlı olan Biden yönetiminin uzun süre iktidarda kalması pek olası değil. Vladimir Putin'in Rusya'sı Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski ile barışa boyun eğmek zorunda kalabilir. Bu da Rusya'nın İran'a görünür desteğinin sonuna işaret edebilir.
Aşırı muhafazakar Said Celili'nin cumhurbaşkanlığı Ruslara cazip gelebilir ve Tahran'ın Batı'dan uzak durmasını sağlayabilir. Ancak gerçek şu ki Mesud Pezeşkiyan gibi bir figür, ikinci turdaki rakibiyle olan temel farklılıkları nedeniyle, tehlike zamanlarında rejim için bir "emniyet supabı" görevi üstlenebilir.
Sıklıkla reformist olarak nitelendirilen Pezeşkiyan, gençlere zorunlu başörtüsünü gevşetmek ve toplumda bazı göreceli özgürlükler sunmak gibi bazı sosyal özgürlükleri garanti ederek öfkenin nefrete dönüşmesini engelleyebilir.
Çağrılara rağmen 37 milyon seçmen sandığa gitmedi
Bazı muhalifler, Pezeşkiyan'ın adaylığının 12 üyeli güçlü bir karar alma organı olan Anayasa Koruma Konseyi tarafından onaylanmasının tesadüf olmadığına ve cumhurbaşkanlığına seçilmesinin rejimin temelden çöküşünü önleme çabası olabileceğine inanıyor. Bu nedenle "rejim değişikliğini" savunanlar, Pezeşkiyan'ı rejim için bir çıkış yolu olarak görüyor ve topyekun boykot çağrısında bulunuyor.
Muhammed Hatemi'nin reformcu hükümetinde bakanlık yapmış olan Pezeşkiyan, katılımın yüzde 40'ın altında kaldığı seçimin ilk turunda yaklaşık 10,5 milyon oy alarak Celili'yi geçip ikinci tura kalmayı başardı.
Reformistler ve Hasan Ruhani hükümetindeki ılımlı siyasetçiler, seçimleri boykot eden yüzde 60'lık kesimi Pezeşkiyan'ın cumhurbaşkanlığı makamına oturması için ikna etmeye çalışıyor.
İran lideri Ayetullah Ali Hamaney'in "her oy İslam Cumhuriyeti'ne [verilmiş] bir oydur" ifadeleriyle tanımladığı bir seçimde yaklaşık 37 milyon seçmenin sandığa gitmemesi çok net bir mesajdı.
Seçime katılmayanların ve seçimleri boykot edenlerin çoğu, mevcut rejim içinde meşru taleplerinin gerçekleşeceğine inanmıyor. Cumhurbaşkanının anayasada yer alan temel ilkeleri hayata geçirecek yasal güç ve kabiliyetten yoksun olduğunun farkındalar.
Pezeşkiyan'ın elleri çözülecek mi?
Eğer Hamaney kendisinin ve ailesinin siyasi hayatının devamını hükümeti Pezeşkiyan'a emanet etmekte görüyorsa, önceki dönemlerden farklı olarak bu kez ona sadece kilidi değil anahtarı da vermeli.
Pezeşkiyan, özellikle Devrim Muhafızları Ordusu ve parlamento içindeki ve dışındaki diğer radikal sertlik yanlılarının müdahalesi olmaksızın vaatlerini yerine getirmekte özgür olmalı.
Özellikle ABD ve Avrupalı güçlerle gerilimi düşürmek, Rusya ve Çin'e aşırı güvenmekten kaçınmak, daha ılımlı bir İran imajı sunmak ve yabancı yatırımları kolaylaştırmak, İran halkına ekonomik fayda sağlayabilir ve rejimin devamlılığını sağlayabilir.
Celili'nin temel özelliği olan "Batı düşmanlığı" ve kara para aklama, terörizm ve finansmanıyla mücadeleyi amaçlayan FATF gibi uluslararası anlaşmalara katılmaya açıkça karşı çıkması göz önüne alındığında, hükümeti Celili'ye emanet etmek bu ihtiyacı karşılamayacaktır.
Seçim kampanyası sırasında Pezeşkiyan, dış politika da dahil olmak üzere genel politikaları belirleyenin Hamaney olduğunu ve seçimi kazanması halinde buna uygun hareket edeceğini ve liderin kararlarına uyacağını açıkladı.
Ancak her iki aday arasında İran liderinin emirlerini yerine getirme konusunda büyük farklar var. Bir kere "normalleşme ve yaptırımların kaldırılması" ile "yaptırımların etkisizleştirilmesi" aynı sonuçları getirmeyecektir.
REKLAMYaptırımların yerel ve uluslararası mimarlarına ve yolsuzluktan yararlananlara ne olacağı ve Pezeşkiyan'ın uygulamada böyle bir değişikliğe izin verip vermeyeceği henüz belli değil.
İran lideri Hamaney yaptığı konuşmalarda kurulacak kabinede "ABD'ye bağımlı" kişilerin yer almaması çağrısında bulundu. Bu durum, Pezeşkiyan'ın kabinesi için yapılacak güven oylamasını, eski Dışişleri Bakanı Cevad Zarif gibi isimlerin de yer alma ihtimaliyle oldukça çekişmeli hale getirebilir.
Bunun için Cuma gününe kadar beklememiz gerekiyor. İran'da siyaset o kadar karmaşık ki bir son dakika değişikliği şok edici değil. Aslında İran siyasetinde imkansız gibi görünen her şeyin gerçekleşmesinin mümkün olduğu düşünülmelidir.