Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said'in yeniden seçilmesi mümkün mü?

REKLAM

Tunuslular Pazar günü cumhurbaşkanlığı seçimi için sandık başına gitti, ancak çok az kişi ülkenin bu kez yeni bir cumhurbaşkanı seçeceğine inanıyor.

Zira Cumhurbaşkanı Kays Said'in yeniden seçilebilmesi için önünde çok az engel var. En büyük rakipleri ya hapiste ya da oy pusulasında yer almıyor.

Beş yıl önce Said, düzen karşıtı bir tepkinin ardından ilk dönemini güvence altına almıştı.

Pazar günkü seçimler, Mısır, Libya ve Yemen'de de liderleri deviren Arap Baharı ayaklanmalarında devrilen Devlet Başkanı Zeynel Abidin Bin Ali'nin 2011'de protestolarla devrilmesinden bu yana yapılan üçüncü seçim.

Tehlikede olan nedir?

Kısa bir süre önce Tunus, Arap Baharı'nın tek başarı öyküsü olarak nitelendiriliyordu. Darbeler, karşı devrimler ve iç savaşlar bölgeyi sarsarken, Kuzey Afrika ülkesi yeni bir demokratik anayasayı yürürlüğe soktu ve önde gelen sivil toplum kuruluşlarının siyasi uzlaşmaya aracılık etmeleriyle Nobel Barış Ödülü'nü kazandıklarını gördü.

Ancak yeni liderleri zor durumdaki ekonomiyi canlandıramadı ve siyasi çekişmeler, şiddet ve terör olaylarıyla boğuştu.

Bu ortamda, o zamanlar 61 yaşında ve siyasete yabancı biri olan Said, 2019'da ilk dönemini kazandı. "Yeni Tunus"u başlatma ve gençlere ve yerel yönetimlere daha fazla güç verme sözü vererek ikinci tura kaldı.

Bu yılki seçimler, Tunus'un solmakta olan demokrasisinin Said'in göreve gelmesinden bu yana izlediği yörünge hakkında halkın görüşüne bir pencere açacak.

Said'in destekçileri, ona ve Tunus'u dönüştürme vaadine sadık kalmış görünüyor. Ancak herhangi bir siyasi partiye bağlı değil ve Tunuslular arasındaki desteğinin ne kadar derin olduğu belirsiz.

Bu, Said'in Temmuz 2021'de ülke siyasetini altüst ederek olağanüstü hal ilan etmesi, başbakanını görevden alması, parlamentoyu askıya alması ve Tunus anayasasını yeniden yazarak kendi gücünü pekiştirmesinden bu yana ilk cumhurbaşkanlığı yarışı.

Bu eylemler demokrasi yanlısı grupları ve önde gelen muhalefet partilerini öfkelendirdi. Ancak kariyer sahibi siyasetçilerin öfkesine rağmen, seçmenler ertesi yıl düşük katılımlı bir referandumda Said'in yeni anayasasını onayladı.

Yetkililer, daha sonra aralarında gazeteciler, avukatlar, siyasetçiler ve sivil toplum aktörlerinin de bulunduğu Said'i eleştirenleri tutuklamaya başladı ve onları devlet güvenliğini tehlikeye atmak ve gözlemcilerin muhalefeti bastırdığını savunduğu tartışmalı sahte haber karşıtı yasayı ihlal etmekle suçladı.

Ekonomik sıkıntılar ve yaygın siyasi ilgisizlik nedeniyle 2022 ve 2023'teki parlamento ve yerel seçimlere daha az seçmen katıldı.

Adaylar kim?

Birçok kişi Said'e meydan okumak istedi ancak çok azı bunu başarabildi. 17 potansiyel aday, adaylık için başvuruda bulundu ve Tunus'un seçim otoritesi sadece üçünü onayladı: Kays Said, Zuheyr el-Mağzavi ve Ayaşi Zamal.

Halk Hareketi lideri Zuheyr el-Mağzavi, Said'in ekonomik programına ve son siyasi tutuklamalara karşı kampanya yürüten deneyimli bir siyasetçi. Yine de Said'in anayasasını ve iktidarı sağlamlaştırmaya yönelik önceki hamlelerini desteklediği için muhalefet partileri tarafından sevilmiyor.

Zamal ise, siyasi hayatına 2020’de Yaşasın Tunus Partisinden milletvekili olarak katılan bir iş adamı. Seçim kampanyası sırasında, ekibinin oy pusulasına girmek için topladığı imzalarla ilgili "sahte beyanda bulunmak" suçundan 1 yıl 8 aylık hapis cezasına çarptırıldı.

Diğerleri de aday olmayı ummuş ancak engellenmişlerdi. ISIE olarak bilinen seçim otoritesi, geçen ay üç rakibi daha göreve iade etmesini emreden bir mahkeme kararını reddetti.

Siyasi faaliyetleriyle ilgili suçlamalar nedeniyle tutuklanan, gözaltına alınan ya da hüküm giyen pek çok kişi ile birlikte Tunus'un en tanınmış muhalif figürleri de seçime katılmıyor.

Arap Baharı sonrasında iktidara gelen Ennahda hareketinin 83 yaşındaki lideri de bu isimler arasında yer alıyor. Ennahda'nın kurucularından ve Tunus'un eski meclis başkanı Raşid Gannuşi, Said'i eleştirdiği için geçen yıldan beri hapiste tutuluyor.

Baskılar, Gannuşi'nin en çok ses çıkaran muhaliflerinden birini de kapsıyor. Sağcı bir milletvekili olan Abir Musa, İslamcılara karşı çıkışları ve Arap Baharı öncesi Tunus için nostaljik konuşmalarıyla tanınıyor. Özgür Desturyan Partisi'nin başkanı geçen yıl Said'i eleştirdiği için hapse atılmıştı.

Aday olacağını açıklayan daha az tanınan diğer siyasetçiler de benzer suçlamalarla hapse atıldı ya da mahkum edildi.

Muhalefet grupları, yarışı boykot etme çağrısında bulundu. Aralarında Ennahda'nın da bulunduğu laik ve İslamcı partilerin koalisyonu olan Ulusal Kurtuluş Cephesi süreci düzmece olarak nitelendirdi ve seçimin meşruiyetini sorguladı.

Diğer sorunlar neler?

Ülke ekonomisi büyük zorluklarla karşılaşmaya devam ediyor. Said'in Tunus için yeni bir rota çizme vaatlerine rağmen, işsizlik istikrarlı bir şekilde artarak yüzde 16 ile bölgenin en yüksek oranlarından birine ulaştı ve özellikle genç Tunuslular bundan çok etkilendi.

COVID-19 pandemisinden bu yana büyüme yavaş seyretti ve Tunus, Dünya Bankası ve Avrupa Birliği (AB) gibi çok taraflı kreditörlere bağımlı kaldı. Bugün Tunus'un bu kreditörlere 8 milyar euro'dan fazla borcu var. Tarım reformu dışında Said'in kapsayıcı ekonomik stratejisi belirsiz.

Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından 2022'de teklif edilen 1,7 milyar euro'luk kurtarma paketi üzerindeki müzakereler uzun süredir durmuş durumda. Said, borçlu devlet şirketlerinin yeniden yapılandırılması ve kamu maaşlarının düşürülmesini içeren koşulları kabul etmekte isteksiz davranıyor. IMF'nin elektrik, un ve yakıt sübvansiyonlarının kaldırılması da dahil olmak üzere bazı şartları, Tunuslular arasında muhtemelen popüler olmayacaktır.

Ekonomi analistleri, yabancı ve yerli yatırımcıların devam eden siyasi riskler ve güvence eksikliği nedeniyle Tunus'a yatırım yapmakta isteksiz olduklarını söylüyor.

Ekonomik sıkıntıların Tunus'un en önemli siyasi meselelerinden biri olan göç üzerinde iki yönlü bir etkisi oldu. 2019'dan 2023'e kadar artan sayıda Tunuslu izinsiz olarak Avrupa'ya göç etmeye çalıştı. Bu arada Said yönetimi, Sahraaltı Afrika'dan gelen ve birçoğu Avrupa'ya ulaşmaya çalışırken kendilerini Tunus'ta sıkışmış halde bulan göçmenlere karşı sert bir yaklaşım benimsedi.

Said, 2023'ün başlarında göçmenleri şiddet ve suçla suçlayarak ve onları ülkenin demografisini değiştirme planının bir parçası olarak göstererek destekçilerini harekete geçirdi. Göçmen karşıtı söylem, göçmenlere karşı aşırı şiddete ve yetkililerin baskılarına yol açtı. Geçtiğimiz yıl güvenlik güçleri, bir dizi tutuklama, çöle sürgün ve Tunus ve sahil kasabalarındaki çadır kamplarının yıkılmasıyla sahilden başkente göçmen topluluklarını hedef aldı.

Tunusluları ve Sahraaltı Afrika'dan gelen göçmenleri taşıyan tekneler batmadan önce sadece birkaç deniz mili gidebildikleri için hayatı kaybedenlerin bedenleri Tunus sahil şeridinde kıyıya vurmaya devam ediyor.

Seçim, denizaşırı ülkeler için ne anlama geliyor?

Tunus geleneksel Batılı müttefikleriyle bağlarını korudu, ancak Said döneminde yeni ortaklıklar da kurdu.

Dünya çapında iktidara gelen pek çok popülist lider gibi Said de egemenliğe ve Tunus'u "yabancı diktalar"dan kurtarmaya vurgu yapıyor. Tunus'un, Akdeniz'in daha iyi denetlenmesi amacıyla kendisiyle anlaşmalar yapmaya çalışan AB ülkeleri için bir "sınır muhafızı" olmayacağı konusunda ısrar etti.

Tunus ve İran vizeleri kaldırdı ve mayıs ayında ticari ilişkileri artırma planlarını açıkladı. Ayrıca Çin'in tarihi İpek Yolu güzergahında başlattığı Kuşak ve Yol Girişimi (BRI) kapsamında hastaneler, stadyumlar ve limanlar inşa etmek üzere milyonlarca dolarlık krediyi de kabul etti.

Ancak Avrupa ülkeleri Tunus'un en büyük ticari ortakları olmaya devam ediyor ve bu ülkelerin liderleri Said ile verimli ilişkilerini sürdürerek göçü yönetmeye yönelik anlaşmaları bölge için bir "model" olarak nitelendiriyor.