Hollanda, savaş döneminde Nazi işgalcileriyle işbirliği yapmakla suçlanan 425 bin kişiye ait bilgileri kamuya açıyor. Tarihçiler bunu önemli bir yüzleşme adımı olarak görüyor.
REKLAM
Hollanda, İkinci Dünya Savaşı döneminde Nazilerle işbirliği yapmakla suçlanan kişilerle ilgili 30 milyon sayfa içeren arşivi açacak.
Tam 80 yıldır Nazilerle işbirliği yapanlara dair detaylar, Lahey'deki arşivdeki dolaplarda saklanıyordu. Ancak bu hafta, savaş sırasında Nazilerle işbirliği ile suçlanan 425.000 kişiyle ilgili arşivin açılmasıyla binlerce Hollandalı, akrabalarının geçmişinin ortaya çıkmasıyla yüzleşmek zorunda kalabilir.
Müttefiklerin Hollanda’yı Nazilerin işgalinden kurtarmasının ardından işbirlikçileri adalete teslim etmek için kurulan özel yetkili mahkemelerin merkezi arşivi Perşembe günü ulusal arşiv kuralları uyarınca erişime açılacak.
Şimdiye kadar Hollanda'da en çok ziyaret edilen savaş arşivi sadece araştırmacılara, doğrudan ilgililere ve birinci derece akrabalara açıktı. Ancak Perşembe gününden itibaren bu arşiv herkesin erişimine açılacak.
2025’in ilk üç ayında ise araştırmacılar ve mağdurların ya da işbirlikçilerin torunları, bu olağanüstü veri tabanının dörtte birine dijital olarak erişebilecek.
Torunları karmaşık duygular içinde
Bu arşivde hakkında bilgi olanların yakınları bu gelişmeye karışık duygularla yaklaşıyor. Arşivde ailesiyle ilgili bilgilerin yer aldığını söyleyen 74 yaşındaki Connie, “Biraz rahatsız edici bir durum. Sonunda insanlar soyadımızı Google’da aradığında ne bulacaklarını bilmiyorum” dedi.
Ancak Hollanda’da bazıları, ülkenin savaş dönemi geçmişiyle yüzleşmesinin, ekonomik ve bürokratik işbirliklerinin açıkça konuşulmasının önemli olduğuna inanıyor. Hollanda Yahudi nüfusunun dörtte üçü –102 binden fazla kişi– Naziler tarafından katledildi ve bu süreçte devletin, polisin ve Hollandalıların bir kısmının işbirliği söz konusuydu.
Bu ülkenin ancak şimdi yüzleşmeye başladığı bir geçmiş. Son yıllarda bir Holokost müzesi açıldı, kamuya açık bir özür dilendi. Ayrıca kurumların ve bazı şirketlerinin bu süreçteki rollerini araştırmak için fon sağlandı.
Amsterdam Üniversitesi Holokost Çalışmaları Profesörü Johannes Houwink ten Cate, “Hollandalıların, askeri ve siyasi işbirlikçileri cezalandırdıktan sonra buna dair anıları bastırmasının bir parçası bu. İşbirlikçilerin çocukları ve torunlarının olası sonuçlardan korkmasını anlayabiliyorum, ancak kişisel deneyimime göre dosyaları gördükten sonra bu hisler genellikle yatışıyor. Bu arşivin açılması önemli bir adım,” dedi.
Gizlilik endişeleri
Başlangıçta arşivin Perşembe günü bir internet sitesinde çevrimiçi olarak yayınlanması planlanmıştı. Ancak bu olasılık kamuoyunda endişe yarattı ve Hollanda Veri Koruma Otoritesi, arşivin çevrimiçi yayınlanmasının gizlilik yasalarını ihlal edeceği uyarısında bulundu.
Bu yüzden çevrimiçi yayın gecikmiş durumda ve Kültür Bakanı Eppo Bruins, arşivin Google gibi arama motorları tarafından 'arama havuzu'na alınmaması gerektiğini söylüyor. Ancak nihai hedef, 30 milyon sayfalık tanık raporlarının, günlüklerin, Hollanda faşist partisinin üyelik kartlarının, tıbbi kayıtların, mahkeme kararlarının, af dilekçelerinin ve fotoğrafların arşivde aranabilir hale getirilmesi.
Duygusal etkiler
The Guardian'dan Şenay Boztaş'a göre Amsterdam’daki Savaş, Holokost ve Soykırım Çalışmaları Enstitüsü’nde düzenlenen bir etkinlikte konuşan Martijn Eickhoff, 1944-1952 yılları arasında oluşturulan bu özel mahkeme arşivinin değerli bir tarihi kaynak olduğunu söyledi. Ancak bu dönemin aynı zamanda asılsız suçlamaların yapıldığı bir dönem olduğunu da belirtti. Suçlananların yüzde 15’inden azı mahkemeler tarafından cezalandırılmış, üçte ikisi ise tamamen aklanmıştı.
Eickhoff, arşivin dikkatlice incelenmesi gerektiğini söyledi. “Bir metin yanıltıcıysa, insanlar kaynağa karşı eleştirel yaklaşır. Bu, tarihçi olarak öğrendiğiniz bir şey. Ancak kişisel belgeler içerdiği için bu arşiv, insanları derinden etkiliyor.”
Arşiv açıldığında faillerin torunları arasında farklı tepkiler oluştu. Connie endişeliyken, kız kardeşi Jolanda bundan rahatsız olmadığını, diğer kız kardeşi Mieke ise dedesinin dosyasını görmeyi dört gözle beklediğini söyledi. Dedeleri, Nazi işgalinde inşaat işleri yapmış ve savaş sonrası bu nedenle cezalandırılmıştı. Babalarının da bu işlerde çalıştığını belirttiler.
Ancak Jolanda, babasının o zaman 18 yaşında olduğunu belirterek şunları söyledi: “Dedemin başka neler düşündüğünü bilmiyorum ama babam daha iyi bir dünyaya inanıyordu, Nazi ideolojisine değil … Seçimler yapabilirsiniz. Bazen bu, kötü bir seçim olur.”