1960’lardan 1980’lere kadar komünist Prag dünya çapındaki devrimci ve militan hareketler için sık sık bir sığınak işlevi gördü.
REKLAM
Yeni yayınlanan bir kitap Soğuk Savaş sırasında komünist bloğun Çakal Carlos gibi radikal figürlere verdiği desteğe ilişkin uzun süredir kabul gören fikirleri sorguluyor.
Haziran 1986’da komünist Çekoslovakya’nın StB istihbarat servisinden iki görevli, Prag’daki bir otelde kalan gizemli bir çiftle temasa geçti. Adamın pasaportu onu Suriyeli bir diplomat olan Walid Wattar olarak tanıtıyordu. Hamile eşinin de diplomatik bir pasaportu vardı.
Aslında adam Venezuela doğumlu Ilich Ramírez Sánchez’di. Yani dünyaca 'Çakal' Carlos olarak tanınan ve o dönemde belki de dünyanın en çok aranan silahlı eylemcisi. Yanında kısa bir süre önce Fransız hapishanesinden bırakılan eşi Magdalena Kopp bulunuyordu.
Ramírez Sánchez Sovyetler Birliği'ne yakın sosyalist doğu Avrupa ülkelerinde çok zaman geçiriyordu. Sovyetlerin KGB'si ile Doğu Almanya’nın Stasi’sinden destek aldığı biliniyordu.
Ancak Çekoslovak (Bu devlet Ocak 1993'te Slovakya ve Çek Cumhuriyeti adlı iki bağımsız devlete bölündü) gizli polis arşivlerine dayanan yeni bir kitap, Soğuk Savaş döneminde radikal gruplara verilen komünist blok desteğinin o kadar da 'sürekli' ve basit olmadığını gösteriyor.
King’s College London’da istihbarat çalışmaları uzmanı ve Watching the Jackals (Çakalları İzlemek) kitabının yazarı Daniela Richterova "Reagan döneminin dramatik Sovyet anlayışı, bu ülkenin diğer servislerin bu insanları eğittiği, ihtiyaç duydukları her şeyi sağladığı ve onları Batı’da saldırılar düzenlemeye yönlendirdiği fikrine dayanıyordu," diyor. Ancak araştırmacıya göre gerçek ise çok daha karmaşıktı.
Kitapta anlatılan bir olayda Çekoslovak ajanlar Ramírez Sánchez ve eşine kim olduklarını bildiklerini ve Fransız istihbarat ajanlarının Prag’da onları 'tasfiye etmek' üzere bir görevde oldukları bilgisini verdiler. Görevliler çiftin derhal ülkeyi terk etmesini önerdi. Saatler içinde Ramírez Sánchez bir uçakla ülkeyi terk etti.
Ancak Fransız komplosu tamamen uydurmaydı. StB yalnızca Ramírez Sánchez’i ve son on yılda Avrupa genelinde silahlı eylemler gerçekleştiren arkadaşlarıyla birlikte ülke dışına çıkarmak istiyordu. Onun ünü ve yöntemleri nedeniyle ondan korkuyorlardı.
1960’lardan 1980’lere kadar komünist Prag dünya çapındaki devrimci ve militan hareketler için sık sık bir sığınak işlevi gördü. Çekoslovakya bu kişilerin toplantılar, planlamalar ve yerel yetkililerle zaman zaman temaslar için güvenli bir mekan olarak kullandıkları bir yerdi.
Richterova, Prag’da eski Çekoslovak güvenlik servisi arşivlerinde çalıştı. Komünist döneme ait belgelerin neredeyse tamamının açık olması, Soğuk Savaş sırasında Çekoslovakya ile bu militan örgütler arasındaki bağlantılara dair benzeri görülmemiş bilgiler sağladı.
Bu arşivler doğu Avrupa ülkesinin Yaser Arafat’ın Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) ile yakın bir ilişki olduğunu da gösteriyor. Kitapta FKÖ’nün güvenlik servisi (Arafat’ın yardımcısı Abu Iyad tarafından yönetiliyordu) ile Çekoslovak yetkililer arasındaki kapsamlı ilişkiler detaylandırıldı.
1981’de Iyad’ın Prag’a yaptığı bir ziyaret istihbarat paylaşımı, ortak operasyonlar, silah tedariki ve güvenlik eğitimi içeren bir paket üzerinde anlaşma sağlanmasıyla sonuçlandı. Belgeler yetkililerin, Filistinlilerin yurtdışındaki Çek muhaliflerini hedef alacakları bir operasyonu bile tartıştığını gösteriyor.
Çekoslovaklar zaman zaman Ortadoğulu gruplarla yakın ilişkiler geliştirse de çoğu zaman Prag topraklarındaki Arap militanların varlığından rahatsız oldu ve onları izlemekte zorlandı. FKÖ ile derin bağlantılar olsa da StB daha radikal Filistinli gruplara ve bu hareketler içinde bulunan Ramírez Sánchez gibi başına buyruk aktörlere karşı temkinli davrandı.
Moskova ve KGB’nin bu gruplarla olan ilişkisine dair tam hikaye hala Rus arşivlerinde saklı. Ancak Richterova, "Çekoslovak belgeleri, Sovyetler Birliği’nden gelen koordine bir politika veya yönlendirme olmadığını açıkça ortaya koyuyor,'' diyor.
Kitap içerideki muhaliflerin korktuğu komünist dönemin istihbarat servisinin yabancı grupları izleme konusunda pek de etkileyici olmadığını gösteriyor. Bu grupların üyeleri, genellikle Ortadoğu ülkeleri tarafından verilmiş çeşitli kimliklere sahip diplomatik pasaportlar taşıyordu.
Richterova, "StB ajanları Arapça bilmiyordu, kim hangi grubun üyesi tam olarak anlayamıyorlardı. Onları istenmeyen kişiler listesine aldıklarında da bu hiç işe yaramıyordu," ifadelerini kullanıyor.
Radikal grupları takip etmenin ve belirli hedefler örtüştüğünde onlarla işbirliği yapmanın politik ve ahlaki ikilemleri bugün de önemini koruyor. Moskova’daki KGB arşivi sıkıca kapalı. Benzer şekilde İngiltere'de MI6 arşivleri de aynı şekilde. O yüzden kitap bu noktada çok önemli bilgiler sağlıyor.