Avrupalı liderler, İran’ın nükleer programıyla ilgili müzakerelerde ilerleme sağlanmaması hâlinde yaptırımların ağustos sonuna kadar geri getirileceğini ilan etmişti.
REKLAM
İran ve Avrupa ülkelerinin diplomatları, Tahran’ın nükleer programı konusundaki çıkmazı aşmak için cuma günü İstanbul’da bir araya geldi. Görüşmeler, İran ile İsrail arasında haziranda yaşanan 12 günlük savaşın ardından yapılan ilk yüz yüze temas olma özelliği taşıyor. O çatışmalar sırasında ABD’ye ait bombardıman uçakları, İran’daki nükleer tesisleri hedef almıştı.
İngiltere, Fransa ve Almanya’dan oluşan ülkelerinin temsilcileri, İran’ın İstanbul’daki konsolosluk binasında İranlı yetkililerle bir araya geldi. Masadaki temel konu, 2015’te kaldırılan yaptırımların yeniden devreye alınması olasılığı. O yıl imzalanan nükleer anlaşma kapsamında İran, nükleer faaliyetlerini sınırlamayı ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın (UAEA) denetimlerini kabul etmişti.
Ancak Avrupalı bir diplomata göre, yaptırımların otomatik biçimde yeniden yürürlüğe sokulmasını sağlayan 'snapback' (geri tepme) mekanizması hâlâ gündemde. Diplomat, adının açıklanmaması kaydıyla yaptığı değerlendirmede, “İran’dan inandırıcı diplomatik adımlar, UAEA ile tam işbirliğine dönüş ve zenginleştirilmiş uranyum stoku konusunda somut ilerleme görmemiz hâlinde, snapback mekanizmasının tetiklenmesi ertelenebilir,” dedi.
Avrupalı liderler, İran’ın nükleer programıyla ilgili müzakerelerde ilerleme sağlanmaması hâlinde yaptırımların ağustos sonuna kadar geri getirileceğini ilan etmişti. Tahran ise ABD’nin 2015 anlaşmasından çekildiğini hatırlatarak, Washington’un güven inşa etmesi gerektiğini savunuyor. İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Kazım Garibabadi, ülkesinin diyaloğa açık olduğunu ancak “İran’ın ABD’ye hiçbir güveni kalmadığını” belirterek, güvenin yeniden tesisinin şart olduğunu söyledi.
Garibabadi, sosyal medyada yaptığı paylaşımda, İstanbul’daki görüşmelerin 'askeri müdahale gibi gizli gündemlere sahne olmaması gerektiğini' vurguladı. İran’ın uranyum zenginleştirme hakkının, 'meşru ihtiyaçlar' çerçevesinde tanınması ve yaptırımların kaldırılması gerektiğini ifade etti.
Tahran yönetimi, yaptırımların geri gelmesi durumunda Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Anlaşması’ndan (NPT) çekilme tehdidini de yineledi. İran’ın heyetine Dışişleri Bakan Yardımcısı Mecid Taht-e Revanci başkanlık ederken, toplantıların bakan yardımcısı düzeyinde gerçekleştiği belirtildi. Benzer bir görüşme daha önce mayısta yine İstanbul’da yapılmıştı. Avrupa ülkelerinin temsilcilerinin kimlikleri açıklanmasa da Avrupa Birliği’nin dış politika komisyonu başkan yardımcısının da toplantıya katıldığı tahmin ediliyor.
İngiltere, Fransa ve Almanya, ABD, Rusya ve Çin ile birlikte 2015 nükleer anlaşmasının imzacısıydı. Ancak ABD Başkanı Donald Trump, 2018’de anlaşmanın 'yeterince sert olmadığını' savunarak ülkesini anlaşmadan çekmişti. Anlaşmaya göre Rusya ve Çin, snapback yaptırımlarını veto edemiyor.
Batılı ülkeler, diplomatik bir çözümün hâlâ mümkün olduğunu söylese de zamanın daraldığı konusunda uyarıyor. Tahran ise diyaloğa açık olduğunu öne sürse de kısa süre önce UAEA ile iş birliğini askıya almıştı.
UAEA’nın mayıstaki raporuna göre, İran’ın yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş uranyum stoku 400 kilogramı aşmış durumda. Bu seviye nükleer silah üretimi için gerekli olan seviyeye oldukça yakın.
Çarşamba günü El Cezire televizyonuna konuşan İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, ülkesinin 'yeni bir savaşa hazır' olduğunu söyledi. İran’ın nükleer programının uluslararası hukuk çerçevesinde süreceğini ve nükleer silah üretme niyetlerinin olmadığını ifade etti.