Daha önce Türkiye’ye gelen papaların temaslarında yaşananlar ve öne çıkan başlıklar, Vatikan ile Türkiye arasındaki ilişkilerin uzun tarihine ışık tutuyor.
Dünya genelindeki 1 milyar 400 milyon Katolik Hristiyan’ın ruhani lideri ve Vatikan Şehir Devleti Başkanı Papa 14. Leo’nun 27-30 Kasım arasında Türkiye’ye yapacağı ziyaret, bu ülkeye gelen dördüncü papa ziyareti olarak tarihe geçecek. Daha önce Türkiye’ye gelen papaların temaslarında yaşananlar ve öne çıkan başlıklar, Vatikan ile Türkiye arasındaki ilişkilerin uzun tarihine ışık tutuyor.
Katolik Kilisesi’nin Episkoposluk Yönetimi olmasından dolayı resmi adı ‘Kutsal Makam (Holy See)’ olan, bilindik ismiyle Vatikan ile Türkiye arasındaki ilişkiler, Fatih Sultan Mehmet dönemine, yani 15. yüzyıla uzanıyor. Şehzade Cem’in Roma’da tutsak olduğu dönemde ilişkiler daha da yoğunluk kazandı.
Modern diplomatik ilişkilerin kurulması ise ancak 1960’ı buldu. Bu sürecin öncüsü, 1934-1944 arasında İstanbul’da Papalık Temsilcisi olarak görev yapan ve Türk dostu kimliği nedeniyle “Papa Turco” yani “Türk Papa” olarak anılan Başepiskopos Angelo Roncalli’ydi. Roncalli, 1958’de papa seçildi ve ruhani isim olarak 23. Jean’ı aldı.
Türkiye’ye ilk papa ziyareti: 6. Paul’un tarihî adımı
Katolik Kilisesi ile İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi arasında 1054’teki karşılıklı aforoz kararının 1965’te kaldırılması, iki kilise arasındaki ilişkileri yumuşatmıştı. 1964’te Kudüs’te bir araya gelen Papa 6. Paul ile İstanbul Rum Patriği Athenagoras’ın kucaklaşması, yeni bir dönemin başlangıcı oldu.
Patriğin ısrarlı daveti üzerine Papa en kısa sürede Türkiye’ye gelmek istedi, ancak Türk makamlarından beklenen resmi davet uzun süre çıkmadı.
Katolik Kilisesi’nin 262’nci lideri, Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’ın daveti üzerine beşinci yurt dışı seyahatini 25-26 Temmuz 1967 tarihleri arasında İstanbul ve İzmir’i (Efes ve Meryem Ana Kilisesi) kapsayan bir programla bu ülkeye yaptı.
Sunay ve Başbakan Süleyman Demirel de dâhil hükümet üyeleri tarafından Yeşilköy Havaalanı'nda resmi törenle karşılanan Papa, ilk duasını Harbiye’deki St. Esprit Kilisesi’nde yaptı. Ziyaret öncesi Adapazarı’nda yaşanan ve 100 kişinin hayatını kaybettiği depremin yaralarının sarılması için 10 bin dolarlık katkıda bulundu.
Papa 6. Paul, Topkapı Sarayı’nı gezdi, Cevdet Sunay ile iki kez görüştü ve Boğaz’da tekne turu yaptı. Patrikhane’de gerçekleşen görüşmede, Doğu ve Batı kiliselerinin yeniden birleşmesi yönünde iyimser mesajlar verildi.
Papa, Türkiye'ye gelişinin, dini amaçlı olduğunu, ancak Katolik Kilisesi'nin bu ülkeye ve Türk milletine karşı takdir hissi duyduğunu ve büyük Türk halkını yakından tanıdığı için memnun olduğunu ifade etti.
Ayasofya’da diz çökerek dua etti: Dünyaya yayılan tartışmalı görüntü
Ziyaretin en çok konuşulan anı, Papa’nın, Doğu Roma İmparatorluğu’nun İstanbul’da yapmış olduğu en büyük kilise olan, cami işlevinin ardından 1935’te müzeye dönüştürülen Ayasofya’da diz çöküp 1 dakikaya yakın dua etmesiydi. Böylece 6. Paul, İstanbul'un fethinin ardından Ayasofya'da alenen dua eden ilk Hıristiyan dini lider oldu.
Programda yer almayan bu an, canlı yayınlarla dünya çapında yaklaşık 1 milyar kişiye ulaştı. Papa’nın bu davranışı bazı çevrelerce hoşgörüyle karşılanırken, bazıları tarafından İslam dünyasını rencide edici bulundu.
Olayın ardından Milli Türk Talebe Birliği üyesi bir grup, Ayasofya’da toplu namaz kılarak tepki gösterdi. İtalyan basında ise “Papa, Kudüs’e yönelip İstanbul’da diz çöktü” başlıkları görüldü.
Papa 6. Paul daha sonra Efes’teki Meryem Ana Evi’ne giderek hacı oldu ve seyahatini “çok memnun kaldım” sözleriyle değerlendirdi.
2. Jean Paul’ün ziyareti: Türk toprağını öpen papa
Türkiye’ye gelen ikinci papa, Polonyalı 2. Jean Paul’dü. Dördüncü yurt dışı seyahati kapsamında 28 Kasım 1979’da Ankara’ya inen Papa, Türkçe selamladıktan sonra uçaktan iner inmez Türk toprağını öptü. Bu ziyaret, bir papanın Müslüman bir ülkeye yaptığı ilk ziyaret olma özelliğini taşıyordu. Jean Paul, ayrıca Ankara’ya giden ve Anıtkabir’i ziyaret eden ilk papa oldu.
Papa, İstanbul Ortodoks Kilisesi’nin kurucusu olduğuna inanılan Aziz Andreas Yortusu’nun yıl dönümüne denk gelen ziyaretinde Patrikhane’de ayine katıldı ve iki kilisenin birleşmesine ilişkin “Bunun sabırsızlığı içindeyim” mesajını verdi. Türkiye’yi İslam dünyasıyla diyalog açısından bir köprü olarak gördüğünü vurgulayan Papa, “Bu programın amacı, Konstantinopol Patriği ile buluşmak. Bu vesileyle Müslümanlarla da diyalog fırsatı bulacağım” ifadelerini kullandı.
Ruhani lider, Ayasofya’da dua edememesi üzerine ise “Sabredelim” yorumunu yaptı.
Papa İstanbul’un ardından Efes’e geçerek, Meryem Ana Evi’nde hacı oldu.
Ağca’nın tehdidi, protestolar ve aşırı güvenlik önlemleri gölgesinde ziyaret
Papa 2. Jean Paul’un ziyareti, yoğun protestolar ve tehditler altında gerçekleşti. Bazı radikal gruplar patrikhanenin İstanbul’u terk etmesini isteyerek gösteriler düzenledi.
Ziyareti engellemeye yönelik iki büyük tehdit kamuoyunda geniş yankı uyandırdı:
Aşırı milliyetçi bir Ermeni grubun Papa’yı hedef alan açıklamaları ve gazeteci Abdi İpekçi’yi öldüren Mehmet Ali Ağca’nın cezaevinden firar ederek Papa’yı vurmakla tehdit etmesi.
Bu gayesini Türkiye’de gerçekleştiremeyen Ağca, yaklaşık bir buçuk yıl sonra (1981) 2. Jean Paul’u Vatikan’da binlerce kişinin önünde tabancayla vurarak ağır yaraladı.
Ermeni gruplar ise, ruhani liderin, “soykırım” yaptığını öne sürdükleri bir ülkeye gitmesini engellemeye çalışıyordu.
Bütün bu tehditler ve 12 Eylül darbesine giden süreçte yaşanan şiddet olayları nedeniyle güvenlik önlemleri en üst seviyeye çıkarıldı. Vatikan yetkilileri, Papa’nın zehirlenmesinden endişe ettiği için yemekleri önce bir görevliye tattırdı.
Gazetecilerin, kendisine yönelik tehditleri sorması üzerine Papa, “Hepimiz Tanrı’nın ellerindeyiz” diye cevap verdi.
Ziyaret, İtalyan basınında “sönük ve zamanlaması sorunlu” diye ele alındı.
16. Benedikt: İslam dünyasıyla gerilimin gölgesinde gerçekleşen ziyaret
Türkiye’yi ziyaret eden üçüncü Katolik lider, 2005’te bu göreve seçilen 16. Benedikt oldu. 28 Kasım 2006’da Ankara Esenboğa Havalimanı’nda Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından karşılanan Papa’nın ziyaretinin zamanlaması dikkat çekiciydi: Papa’nın ülkesi Almanya’daki Regensburg Üniversitesi’nde İslam dünyasında büyük tepki çeken sözlerinin üzerinden yalnızca iki ay geçmişti.
Sultanahmet Camii’nde kıbleye dönerek dua etti
Papa, buradaki konuşmasında "Dinde mecburiyet yoktur" dedi ve bu ifadelerin, Muhammed'in güçten yoksun olduğu ve tehdit altında bulunduğu ilk dönemlerine denk geldiğini belirtti. Papa bu sözlerini, 1350-1425 yılları arasında yaşamış olan ve Batı tarihinde Türklere karşı verdiği mücadelelerle anılan Bizans İmparatoru Manuel II Paleologos'tan alıntı yaparak, "Bana Muhammed'in getirdiği yenilikleri göster. Sadece kötü ve insanlık dışı şeyler bulacaksın. Tıpkı vaaz ettiği dinin kılıç gücü ile yayılması emrini verdiği gibi. Dine davet için, şiddet ve tehdit yerine, iyi konuşma kapasitesi ve doğru akıl yürütme gerekir" diyerek destekledi.
Papa, ziyaret sırasında ise Sultanahmet Camii’nde kıbleye dönerek dua edip önemli bir jest yaptı. Bu sahne, “İslam dünyasına verilen bir özür mesajı” olarak yorumlandı.
Papa, “İslam barış dinidir; akıl ve bilimle yoğrulmuştur,” diyerek daha ılımlı mesajlar verdi. Türkiye’nin Avrupa Birliği (AB) sürecine ilişkin ise “Farklı medeniyetlerin bir arada yaşaması için Türkiye’yi AB ile birlikte görmek isteriz,” dedi.
İstanbul Rum Ortodoks Kilisesi’nin Aziz Andreas Yortusu ayinine de katılan Papa, o dönem müze olan Ayasofya’yı da gezdi. İzmir Efes’teki Meryem Ana Evi’ni gitti ve burada İtalyanca yaptığı konuşmasını Türkçe, "Aziz Meryem, Mesih’in annesi, bizim için dua et" sözleriyle tamamladı.
Ziyaret, 2 bin gazeteci tarafından takip edildi ve yaklaşık 150 televizyon kanalında canlı yayınlandı.
Papa’nın bu ikinci uluslararası gezisi 1 Aralık’ta sona erdi.
Papa Francesco: Patrik Bartholomeos başını öptü
Altıncı yurt dışı seyahati kapsamında Türkiye’yi ziyaret eden dördüncü papa olan Francesco, 28–30 Kasım 2014 tarihlerinde Ankara ve İstanbul’da temaslarda bulundu.
Türkiye’yi “buluşma ve diyalogun kavşağı” olarak tanımlayan Papa, ülkenin mültecilere kapı açmasını övdü ve Türkiye’nin kıtalar ile halklar arasında kurduğu köprü rolünü vurguladı.
Papa Francesco’nun mesajlarının merkezinde özellikle Suriye savaşı sonrası yaşanan göç krizi, dünyanın farklı bölgelerinde süren ve “parçalı bir dünya savaşı” olarak nitelendirdiği çatışmalar, IŞİD terör örgütü, dinlerarası diyalog ve Ortodoks dünyasıyla birlik arayışı vardı.
Ziyaret sırasında Papa, Cumhurbaşkanlığı Sarayı olarak kullanılan Beştepe’ye giden ilk devlet başkanı ve dini lider oldu. Burada dönemin başkanı Recep Tayyip Erdoğan ile görüşen Papa, Türkiye’nin tarihî ve kültürel mirası, çok inançlı yapısı ve bölgesel konumu nedeniyle uluslararası alanda önemli bir rol üstlendiğini belirtti.
Papa Francesco, Sultanahmet Camii’nde ayakkabılarını çıkararak yaklaşık iki dakika sessizce dua etti; ardından Ayasofya’yı ziyaret etti.
Ziyaretin en dikkat çeken anı ise, Aziz Andreas Yortusu vesilesiyle ayine katıldığı İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi’nde yaşandı. Patrik Bartholomeos, Papa’nın “Beni ve Roma Kilisesi’ni kutsar mısınız?” talebi üzerine onun başını öptü. Bir ilk olarak kayda geçen bu jest, ziyaretin en güçlü sembolik anı kabul edildi.
İki dini lider ayrıca dünyadaki acılar ve çatışmalar karşısında kiliselerin dayanışmasını vurgulayan ortak bir bildiri imzaladı.
Papa, ülkeden ayrılışından önce bir grup mülteci ile bir araya geldi.
Papa 14. Leo: Hristiyanlığın köklerine dönüş, jeopolitik gerilimler ve barış çağrıları gündemde
Mayıs ayında bu göreve seçilen Papa 14. Leo, 58 yıl içinde Türkiye’yi ziyaret eden beşinci Katolik lider olacak. Papa, 27-30 Kasım tarihleri arasında Ankara, İstanbul ve İznik’i kapsayan programına Perşembe öğleden sonra başlayacak.
ABD doğumlu Papa’nın ilk yurt dışı seyahati olması bakımından tarihî önemi büyük. Türkiye’nin ardından, istikrarsızlıklarla mücadele eden ve zaman zaman İsrail’in saldırılarına maruz kalan Lübnan’ı da ziyaret edecek Papa’dan barış ve diyalog mesajları bekleniyor.
Papa’nın programının merkezinde, Hristiyanlık tarihi için büyük öneme sahip Birinci İznik Konsili’nin anma töreni bulunuyor.
İlk ziyaretini Türkiye’ye yapması, “dini olduğu kadar stratejik” bir tercih olarak da değerlendiriliyor. Papa XIV. Leo’nun, selefi Francesco’nun “parçalı bir dünya savaşı yaşıyoruz” sözünü hatırlatarak, çatışmaların tam ölçekli bir 3. Dünya Savaşı’na dönüşme riskini önlemeye yönelik mesajlar vermesi bekleniyor. Bu nedenle, en tehlikeli bölgelerden biri olan Türkiye’nin güney sınırı, yani Ortadoğu tercih edildi.
Papalar, dini lider olmalarının yanı sıra Vatikan Şehir Devleti Başkanıdır ve dış gezileri “devlet ziyareti” statüsü taşır. Bu doğrultuda Papa 14. Leo, Türkiye programına Ankara’dan başlayacak. Anıtkabir’i ziyaret edecek, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nda bir araya gelecek ve ardından Diyanet İşleri Başkanı Safi Arpaguş ile görüşecek.
28 Kasım’da İstanbul’daki St. Esprit Katedrali’nde Katolik din adamları ve cemaatle bir araya gelecek olan Papa, aynı gün helikopterle Bursa’nın İznik ilçesine giderek, Vatikan’ın “ekümenik dua buluşması” olarak nitelendirdiği konsilin yıl dönümü etkinliğine katılacak.
Papa XIV. Leo, Papa Francesco’nun vasiyetini yerine getirecek. Papa ve Fener Rum Patriği Bartholomeos’un birlikte yöneteceği 28 Kasım’daki İznik buluşmasına, 20 Hristiyan topluluğun temsilcileri ile binlerce inanan katılacak. Tören, Birinci Konsil’in toplandığı yer olduğu düşünülen Aziz Neophytos Bazilikası kalıntıları önünde yapılacak.
Programın üçüncü gününde Diyanet İşleri Başkanı eşliğinde Sultanahmet Camii’ni gezmesi ve burada sessiz bir şekilde dua etmesi beklenen Papa, ardından diğer kiliselerin temsilcileri ve Hristiyan toplumu ile görüşecek ve Fener Rum Patrikhanesi’ni ziyaret edecek.
Patrik Bartholomeos ile burada ortak bir bildiri imzalaması beklenen Katolik lider, Volkswagen Arena’da, çoğu gençlerden oluşan 4 bine yakın kişinin katılması öngörülen ayini yönetecek.
Papa, Türkiye’deki son gününde İstanbul’daki Ermeni Apostolik Katedrali’ni ziyaret edecek, ardından Patrikhane’deki Aya Yorgi Kilisesi’nde, Doğu Ortodoks Hristiyanlığının kurucularından kabul edilen Aziz Andreas Yortusu ayinine katılacak.
Papa, Patrik Bartholomeos ile yiyeceği öğle yemeğinin ardından İstanbul’dan ayrılacak ve seyahatinin son durağı Lübnan’a geçecek, 2 Aralık'ta ise Roma'ya dönecek.