İber vaşağı, İspanya'nın kırsal kesimlerinde yürütülen bir üreme programı ve 'kalpler ve zihinler' kampanyası sayesinde kurtarıldı. Ancak vaşak yine yükselen bir muhalefetle karşı karşıya.
REKLAM
Virgula bir anda bir kutudan fırlıyor ve tepeden aşağı özgürlüğe doğru atılıyor. Kendine özgü sivri kulakları ve benekli kahverengi kürküyle İber vaşağı göz alıcı bir görüntü sergiliyor.
Bir yaşındaki dişi, Pazartesi günü İspanya'nın uzak batısındaki Extremadura'da uzak bir kır arazisi olan Los Mil Quinientos'a bırakıldı. Vaşak, türünü geri getirmeye yönelik bir üreme programının parçası olarak esaret altında doğduktan sonra vahşi doğayı ilk kez deneyimleyecek.
Yirmi yıl önce başlayan bu yeniden yabanileştirme programı önümüzdeki yıl sona eriyor. Yani Virgula'nınki gibi vaşak salımlarının günleri sayılı.
Nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan bir türü kurtarmak
Bu yüzyılın başında, İber vaşağı İberya'da yok olmanın eşiğindeydi: acımasız avlanma ve en sevdiği besin maddesi olan tavşanı mahveden hastalıklar nedeniyle sayıları azalmıştı. 100'den az bireyin yaşadığı bilinen vaşak pardinus, dodoların kaderini paylaşmak üzereydi.
Böylece Avrupa Birliği, İspanya ve Portekiz hükümetleri, bölgesel yetkililer ve özel şirketler tarafından desteklenen ve bu vahşi kediyi kurtaran milyonlarca euroluk bir proje olan LIFE Lynx Connect başladı.
2005 yılından bu yana vaşaklar esaret altında yetiştirildikten sonra İspanya ve Portekiz'in güneyindeki tavşanlarla dolu alanlarda doğaya salınıyor.
Başlangıçta bir haşere olarak görülen vaşağın aslında kırsal kesim için bir değer olduğu konusunda çevreciler kırsal toplulukları ve avcıları ikna etti.
2023'te yapılan sayıma göre vaşak sayısı 2 bin 21'e ulaştı. IUCN 'nin 2024 tarihli güncellemesine göre, nesli tükenme riski altında olarak sınıflandırılan vaşak artık savunmasız durumda.
Şimdi vaşak belirsiz bir gelecekle karşı karşıya
LIFE Lynx Connect projesinin 2026 yılında sona ermesiyle birlikte, bu "en fotojenik kedi" belirsiz bir gelecekle karşı karşıya.
Etobur yaban kedisinin yeniden doğaya kazandırılması Katalonya, Aragon ve İspanya'nın kuzeyindeki Castilla y Leon'un bazı bölgelerinde dirençle karşılaştı.
Kurt nüfusuyla ünlü Zamora'daki çiftçiler, vaşak hiçbir zaman çiftlik hayvanlarını öldürmese de başka bir yırtıcıyı hoş karşılamıyor.
İspanya'nın doğusundaki Aragon'da muhafazakar Halk Partisi, vaşağın geri dönmesine karşı çıkan aşırı sağcı Vox partisi ile birlikte iktidarda.
Katalonya'daki çiftçiler şubat ayında traktörleriyle bir gösteri düzenledi ve Katalan bölgesel hükümetini vaşağı geri getirme planlarından vazgeçmeye zorladı.
Lleida gibi tarım bölgelerinde ekinleri yiyen tavşan salgınına rağmen çiftçiler, tavşanın kedigillerin en sevdiği yemek olmasına rağmen vaşağın işleri daha da kötüleştireceğini düşünüyor.
Revolta Pagesa'dan 27 yaşındaki çiftçi Mar Ariza, 2024 yılında Journal for Nature Conservation'da yayınlanan ve vaşakların bazı bölgelerde tavşan popülasyonunu artırdığını ortaya koyan bir çalışmaya işaret ediyor.
Raporda vaşakların 'doğal av bekçileri' olarak hareket ettikleri, daha zayıf ya da genç tavşanları avladıkları ancak genel tavşan nüfusunu azaltmadıkları belirtiliyor. Aynı çalışma vaşakların kızıl tilki, taş sansarı ve diğer yırtıcıları azalttığını da ortaya koydu.
Extremadura'da vaşak koruma programlarını yöneten Maria Jesus Palacios, kedigillerin yeniden yabanileştirilmesine karşı çıkılmasına rağmen kedigillerin geleceğinin güvence altında olduğunu düşünüyor.
Euronews Green'e konuşan Palacios, "Avcıların vaşağın kendilerine yardımcı olduğunu görmelerini sağladık çünkü vaşak süper bir avcı ve diğer rakiplerini ortadan kaldırarak kırsal alanın düzenlenmesine yardımcı oluyor," dedi.
"Bu projeye başladığımızda bize inanmadılar. Ancak bunun gerçekleştiğini kendi gözleriyle görebildiler."
Palacios, İspanya'nın bazı bölgelerinde çiftçiler arasındaki muhalefetin azalacağına inandığını ve bölgesel yetkililerin gelecekte koruma projelerini destekleyeceğini ifade etti.
Felipe Garcia, Extremadura'da vaşakları korumakla görevli bölgesel yetkililer için çalışıyor ama hafta sonları hobisi olan avcılıkla uğraşıyor. Geyik ve tavşan avı fotoğraflarını sergiliyor.
"Avcıların artık vaşağın kırsal alan için iyi olabileceğini ve bir zararlı olmadığını görmelerinin iyi olduğunu düşünüyorum. Tavşanları avlamak isteyen tilkileri ve diğer rakiplerini öldürüyor," dedi.
Bir zamanlar para için avlanan vaşak şimdi lüks içinde yaşıyor
20. yüzyılın başında, İspanyol avcılar öldürdükleri her vaşak için yaklaşık 4 peseta (kabaca 16 kg ekmek almaya yetecek kadar) kazanabiliyordu çünkü hayvan resmi olarak bir haşere olarak kabul ediliyordu.
Şimdi ise bu hayvan, İspanya'nın kırsal kesiminde avcılık için işletilen en seçkin arazilerde yaşıyor. Kedigiller, tilki gibi rakip yırtıcıları öldürdüğü için varlıklı ev sahipleri tarafından memnuniyetle karşılanıyor.
Extremadura'nın güneyindeki Valencia de las Torres'te bulunan 8 bin hektarlık bir arazide, İspanya'daki en büyük topluluklardan biri olan yaklaşık 60 vaşak yaşıyor.
Manchester City futbol kulübünün sahibi Şeyh Mansour'un mülkü olan arazi, tavşanlarla dolu olduğu için vaşaklar için adeta bir cennet.
La Encomienda arazisinde - Los Mil Quinientos'tan arabayla yaklaşık bir saat uzaklıkta - bir tepenin başında vaşak aramak için bekledik.
Birden köy temsilcisinin telsizinden bip!, bip!, bip! sesi geldi. Birçok hayvanın takip edildiği gibi elektronik tasma takan bir vaşak yakındaydı.
Üç yaşında bir dişi olan Quietar aniden önümüze çıktı, neredeyse büyük bir evcil kedi gibi görünüyordu, sonra hızla uzaklaştı.
İber vaşağı için gelecek ne vaat ediyor?
Yeniden doğaya kazandırma uzmanı ve 'The Improbable Rewilding of the Pyrenees' kitabının yazarı Steve Cracknell, vaşağın geri getirilmesine karşı gösterilen dirence rağmen hayvanın kendi isteğiyle bölgesel sınırları aşacağını belirtiyor.
"Bu, büyük bir başarı oldu. Nesli tükenmek üzereydi ve şimdi 2 binlik bir nüfusa ulaştı. Ve vaşağa yönelik tutumları değiştirdi," diye ekliyor.
Doğa korumacılar, İspanya'da son yıllarda sadece vaşağa değil evcil hayvanlara yönelik tutumların da temelden değiştiğini düşünüyor.
Genellikle 'İspanyol David Attenborough' olarak anılan merhum doğa bilimci Felix Rodriguez de la Fuente, boğa güreşleriyle ünlü -ya da kötü şöhretli- bir ülkede bu zihniyet değişimini başlatan kişi olarak anılıyor.