AB'nin Ukrayna'ya yönelik gümrük vergisiz ticaret programının sona ermesiyle birlikte Kiev ve Brüksel arasındaki ekonomik ilişkide belirsizlik, yeniden müzakere ve Ukrayna'nın savaştan etkilenen ekonomisi için potansiyel aksiliklerle dolu yeni bir dönem başlıyor.
REKLAM
2022 yılından bu yana AB ile Ukrayna arasındaki ticaret, Otonom Ticaret Tedbirleri (ATM'ler) olarak bilinen geçici bir çerçeve tarafından yönetiliyor. Rusya'nın tam ölçekli işgalinin ardından uygulamaya konulan ATM'ler, Ukrayna'nın AB'ye yaptığı tarımsal ihracat üzerindeki tüm tarife ve kotaları ortadan kaldırdı.
Bu durum Ukraynalı üreticilere, özellikle de tahıl, mısır, yumurta ve kümes hayvanları gibi tarımsal ürünlerde Avrupa pazarlarına erişim sağlayarak ülkenin savaş ekonomisini ayakta tutan kritik bir can simidi oldu.
Ancak ATM programı 5 Haziran itibarıyla sona erecek ve daha önce bir kez uzatılmış olduğu için yenilenemeyecek.
Avrupa Komisyonu'nun 2024'ün sonlarından bu yana gösterdiği çabalara rağmen kalıcı ya da iyileştirilmiş bir ikame temin edememesi hem Ukraynalı ihracatçıları hem de AB politika yapıcılarını zor durumda bıraktı.
Bu gecikme, birçoğu Komisyon'un sürenin dolmasından önce Ukrayna ile sürdürülebilir bir anlaşma sağlamasını bekleyen birçok AB üye ülkesini hayal kırıklığına uğrattı.
Siyasi zamanlama da buna yardımcı olmadı. Komisyon, özellikle çiftçilerin Ukrayna'dan yapılan ithalatı protesto ettiği Polonya'da iç gerilimleri alevlendirmekten kaçınmak için ciddi bir baskıyla karşı karşıya kaldı.
Polonya'da cumhurbaşkanlığı seçimlerinin geride kalmasıyla birlikte Brüksel, uzun vadeli bir ticaret çerçevesi için müzakerelerin nihayet ilerleyebileceğini umuyor.
Tarifeler yeniden yürürlüğe kondu
Tarife muafiyeti sona erdiğinde ne olacak? Bunun en yakın sonucu, Ukrayna tarım ürünlerine yönelik tarifelerin yeniden uygulamaya konulması olacaktır.
Pratik anlamda bu, Ukrayna ile AB arasındaki ticaret koşullarını Rusya'nın 2022 işgali öncesindeki duruma döndürür ve ATM öncesi döneme ait tarife hatları ve kotalar eski haline getirilir.
Ukraynalı yetkililere göre, bu durum ülkeye yıllık 3 milyar euro'nun üzerinde ihracat geliri kaybına mal olabilir.
Yılın neredeyse yarısı bittiği için, kota limitleri 2025'in geri kalanında, azaltılmış zaman aralığını orantılı olarak yansıtacak şekilde, on ikide yedi esasına göre uygulanacak.
Bunun etkisi önemli olacak. ATM'ler yürürlüğe girmeden önce 2021'de yüzde 39'un biraz üzerinde olan Ukrayna'nın toplam ihracatının yaklaşık yüzde 60'ı 2024'te AB'ye gitti.
AB pazarlarına serbest erişim, savaş zamanında Ukrayna'nın ekonomik dayanıklılığının bir dayanağı olmuş, döviz akışını istikrara kavuşturmaya ve kamu finansmanını sürdürmeye yardımcı oldu.
Ukrayna'nın çabaları
Pazar erişiminin kaybı sadece ekonomik bir rahatsızlık değil. Ukrayna'nın savaş çabalarını finanse etme kabiliyeti üzerinde doğrudan sonuçları olabilir.
Ukrayna'nın tarım politikası ve gıda bakanı Vitalii Koval, yakın zamanda Brüksel'e yaptığı bir ziyaret sırasında tarımın Ukrayna ekonomisinde AB'de olduğundan çok daha büyük bir paya sahip olduğunu vurguladı.
Her beş Ukraynalıdan biri tarım sektöründe çalışıyor ve tarım sektörünün performansı ulusal gelirleri doğrudan etkiliyor.
Ukraynalı milletvekili Yevheniia Kravchuk, kısmi bir çözümün bile sağlanamamasının GSYH'de yüzde 1'lik bir düşüşe yol açabileceği ve ülkenin savaş dönemi mali durumunu daha da zorlayabileceği uyarısında bulundu.
"Ukraynalı şirketler pazarlarını AB'ye doğru kaydırdı. İhracat azalırsa vergi gelirleri de düşer, ki bu vergiler ordumuzu finanse ediyor," dedi.
Tarifelerin yeniden yürürlüğe girmesinin de üretici fiyatlarını baskılaması, piyasa belirsizliğini artırması ve özel yatırımları caydırarak uzun vadede hem toparlanma hem de yeniden yapılanma çabalarını engellemesi bekleniyor.
Yeni bir anlaşma müzakere edilirken geçici önlem
Avrupa Komisyonu, ticaret akışında ani bir kesinti yaşanmasını önlemek amacıyla ATM'lerin süresinin dolmasının ardından uygulanmak üzere geçici tedbirler hazırladı. Bu tedbirler iki hafta önce AB büyükelçileri tarafından ihtiyati bir adım olarak sessizce onaylandı, ancak tüm ayrıntılar henüz yayınlanmadı.
Bir Komisyon sözcüsü geçiş dönemi tedbirlerini, ATM'lerden önceki ilişkilerin temelini oluşturan uzun vadeli ticaret anlaşması olan AB-Ukrayna Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Alanı'nın (DCFTA) daha kapsamlı bir şekilde gözden geçirilmesi için zaman tanıyacak bir "köprü" olarak tanımladı.
Komisyon'un gelecekteki ticaretin acil ATM'lerin bir uzantısı değil DCFTA'ya dayalı olacağını belirtmesi çok önemli.
Bu açık bir değişime işaret ediyor ve Ukrayna'nın tarifesiz rejim altında sahip olduğu pazar erişimini aynı seviyede tutma umutlarını hayal kırıklığına uğratıyor.
Gözden geçirilmiş bir DCFTA'ya yönelik müzakereler pazartesi günü Brüksel'de yapılan bir toplantıyla resmen başladı. Detaylar henüz netleşmemiş olmakla birlikte, bir Komisyon sözcüsü "önümüzdeki günlerde" daha fazla netlik beklendiğini söyledi.
Günün erken saatlerinde AB büyükelçileri bir araya gelerek Ukrayna ile uzun vadeli, öngörülebilir ticari ilişkiler kurmanın önemini bir kez daha teyit ederken, aynı zamanda bazı üye ülkeler siyasi açıdan hassas bir grup olan Avrupalı çiftçilerin korunmasını da sağladılar.
Milletvekili Kravchuk, "Bu alınması gereken son derece önemli bir karar," dedi. "Tam ölçekli işgalden bu yana AB'nin Rus gaz ve petrolüne Ukrayna'ya yapılan yardımdan daha fazla harcama yaptığını duyduğumda ve şimdi ekonomik erişimi kesmekten bahsettiğimizde, yani savaş zamanlarında Ukrayna'nın ekonomisinin küçüleceğini duyduğumda, bu bir ortaklıktan ziyade sorgulanabilir bir pozisyondur," diye ekledi.