Arnavutluk, yapay zekadan oluşturulan bakanın, ülkenin Avrupa Birliği'ne katılma sürecini hızlandırmasına yardımcı olabileceğini düşünüyor. Planın arkasındaki siyasi cüret uluslararası kamuoyunun dikkatini çekerken, uzmanlar endişelerini dile getirdi.
Arnavutluk Başbakanı Edi Rama ülkesini Avrupa Birliği'ne (AB) daha hızlı yakınlaştıracak gizli reçeteyi bulduğunu düşünüyor: yapay zeka (AI).
Rama hükümeti, Arnavutluk’un AB üyelik sürecini hızlandıracak reformları zorlarken, yasaları AB standartlarıyla daha hızlı ve etkin uyumlaştırmak için yapay zeka teknolojisine başvuruyor. Bu strateji, kamu ihalelerini denetlemek ve yolsuzluğu kökünden kazımakla görevli Diella adlı yapay zeka avatarıyla somutlaşıyor. “Sanal Bakan” olarak hizmet veren Diella, cüretkâr yapısıyla uluslararası kamuoyunun dikkatini çekerken, bir dizi tartışmayı da beraberinde getirdi.
Adı Arnavutça'da 'güneş' anlamına gelen Diella, geleneksel Arnavut kıyafetleri giymiş bir kadın olarak görünüyor ve hükümet hayatına Arnavutların çevrimiçi hükümet hizmetlerinde gezinmelerine yardımcı olan bir sohbet robotu olarak başladı. Mayıs ayında üst üste dördüncü dönemini garantileyen Rama, Arnavutluk'u "kamu ihalelerinin yüzde 100 yolsuzluktan arındırıldığı bir ülke" haline getirebileceğini ve AB'ye katılımını hızlandırabileceğini savunuyor.
Avrupa Parlamentosu'nun Arnavutluk raportörü Andreas Schieder, Euronews'e yaptığı açıklamada, ülkenin dijitalleşme reformları da dahil olmak üzere AB üyeliği yolunda hızla ilerlediğini ve 2027'nin ilk yarısına kadar müzakereleri tamamlayabilecek bir konumda olabileceğini söyledi.
Schieder, cuma günü Arnavutluk'tan döndükten sonra Euronews'e yaptığı açıklamada, "Diella, kamu yönetimi ve kamu ihaleleri algısını değiştirmekle ilgili. Arnavutluk'ta daha adil ve hesap verebilir süreçler için bir baskı gören yabancı yatırımcılara güçlü bir sinyal gönderiyor," dedi ve Diella'nın Arnavut temsilcilerle AB'ye katılım görüşmeleri sırasında "çok yoğun bir şekilde" ele alındığını söyledi.
Arnavutluk hükümeti, Diella'nın insan gözetiminde işletileceğini belirtti. Bazılarına göre bu, devlet bürokrasisinin işleyişinde ezber bozan bir adım olabilir.
King's College London'da Balkan uzmanı olan Andi Hoxhaj, Euronews'e yaptığı açıklamada, "Yapay zeka, ihaleleri daha şeffaf hale getirmek ve yolsuzluğa yol açabilecek usulsüzlükleri test etmek için bir dizi uluslararası kurum tarafından başarıyla test edildi," dedi.
"Bu aynı zamanda bir mesaj vermekle de ilgili: Arnavutluk yolsuzluğu çok ciddiye alıyor ve yeni bir şey deniyor. Eski yöntemler işe yaramıyorsa, yeni yöntemlerin zamanı gelmiştir."
Meşruiyet, güvenlik ve egemenlik kaygıları
Ancak Diella ile ilgili bir dizi endişe de ortaya çıktı ve uzmanlar onun meşruiyetini ve tarafsızlığını sorguladı.
Avrupa Birliği Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü'nde (EUISS) siber ve dijital teknolojilerden sorumlu Kıdemli Politika Analisti Clotilde Bômont, Euronews'e yaptığı açıklamada, "Bir algoritma her zaman önyargılar içerir," dedi.
"Bir AI modelinin geliştirildiği sosyal, endüstriyel, ekonomik ve bilimsel arka plan algoritmayı etkiler ve dolayısıyla sonuçlar üzerinde bir etkiye sahiptir."
Hükümet tarafından doğrulanmamış olsa da uzmanlar Diella'nın büyük olasılıkla ABD şirketi OpenAI'nin algoritmasına dayandığına ve Microsoft'un Azure bulutunda barındırıldığına inanıyor. Başbakan Rama, OpenAI'nin eski Teknoloji Direktörü ve Thinking Machines Lab CEO'su Arnavut asıllı Amerikalı teknoloji yöneticisi Mira Murati ile işbirliği geçmişine sahip.
ABD'nin dijital alandaki hakimiyeti ve Çin'in hızlı büyümesi karşısında Avrupa Birliği, yapay zeka ve bulut bilişim sistemleri de dahil olmak üzere Avrupalı olmayan aktörlere ve yabancı şirketlere olan bağımlılığını azaltarak kendi dijital egemenliğini güçlendirmeye çalışıyor.
AB ayrıca ABD hükümetinin, Amerikan şirketleri tarafından depolanan Avrupa verilerini gözetlemesine izin verebilecek CLOUD Yasası'ndan duyduğu endişeyi de dile getirdi. Uzmanlar, yabancı yapay zeka modellerine dayalı olarak çalışan bir bakanın sorunlu olabileceği konusunda uyarıyor.
Clotilde Bômont, "Bu, Microsoft'un ya da ABD hükümetinin verilere erişmesine izin verir mi? Bu büyük bir tartışma konusu," diye açıklıyor.
"ABD'li sağlayıcı mümkün olan tüm teknik önlemleri uygulamayı başarsa bile, sonuçta jeopolitik ve yasal riskler devam edecektir çünkü burada Avrupa ve Amerika olmak üzere iki yargı alanı etkin bir şekilde rekabet halindedir."
Rama'nın Diella ile kazandığı tanıtım, bilgisayar korsanlarını ve siber saldırıları da cezbedebilir.
Arnavutluk yolsuzlukla mücadele reformlarını 'ciddiye alıyor'
Endişelere rağmen Rama, AB'nin temel taleplerinden biri olan şeffaflığı artırmaya yönelik cesur yaklaşımı nedeniyle uluslararası ilgi gördü ve alkışlandı.
"Avrupa Parlamentosu üyesi Andreas Schieder, "Elbette eleştirilerim ve şüphelerim var, ancak yolsuzlukla mücadele azmi bunlardan daha ağır basıyor," dedi.
Kamu ihaleleri geçmişte Arnavutluk'ta yolsuzluk skandallarının merkezinde yer almıştı. Arnavutluk'un AB'ye katılım süreci söz konusu olduğunda kamu yönetimindeki usulsüzlüklerin ortadan kaldırılması Brüksel'in temel taleplerinden biri.
Avrupa Komisyonu, ülkenin başvurusuna ilişkin son raporunda "genel olarak yolsuzluğun ciddi bir endişe kaynağı olmaya devam ettiğini" belirterek, kamu alımlarının en "hassas sektörlerden" biri olduğunu ekledi.
Ülke, genellikle organize suçla bağlantılı olan uluslararası imajını düzeltmek için mücadele etti. Başbakan Rama bunları "modası geçmiş klişeler" olarak kınadı.
Rama yönetimi, 2016 yılında gerçekleştirilen kapsamlı bir yargı ve anayasa reformunun ardından, yolsuzluk ve organize suçlarla devletin en üst düzeyinde mücadele etmek üzere SPAK olarak bilinen özel bir yolsuzlukla mücadele kurumu oluşturdu.
Euronews Albania'nın yaptığı bir ankete göre, Arnavutların yarısından fazlasının güven duyduğunu söylemesiyle kurum o zamandan bu yana ülkenin en güvenilir kurumu haline geldi. Kurum kurulmadan önce rüşvet ve siyasi baskı nedeniyle çok az yolsuzluk vakası kovuşturuluyordu.