On yıllar önce Afrika’da şempanzelerle birlikte yaşarken, Goodall bu hayvanların alet kullandığını ve daha önce sadece insanlara özgü olduğu düşünülen diğer davranışları sergilediğini belgeledi. Ayrıca her birinin farklı kişilikleri olduğunu da kaydetti.
REKLAM
Dünya çapında çevreci faaliyetleri ve şempanzeler üzerine yaptığı araştırmalarıyla tanınan antropolog Jane Goodall 91 yaşında hayatını kaybetti.
On yıllar önce Afrika’da şempanzelerle birlikte yaşarken, Goodall bu hayvanların alet kullandığını ve daha önce sadece insanlara özgü olduğu düşünülen diğer davranışları sergilediğini belgeledi. Ayrıca her birinin farklı kişilikleri olduğunu da kaydetti.
1960’larda yaptığı gözlemler ve dergiler ile belgesellerdeki görünürlüğü, dünyaya sadece insanların en yakın akrabalarını değil, tüm hayvanların duygusal ve sosyal yaşamının karmaşıklığını da gösterdi ve Goodall’ı tanınan bir figür haline getirdi.
“Doğada tek başına olduğunuzda, onun bir parçası olabilirsiniz ve insanlığınız bunun önüne geçemez,” dedi 2021’de.
“Farklı sesleri duyduğunuzda, farklı kokular aldığınızda ve aslında bu muhteşem yaşam dokusunun bir parçası olduğunuzu fark ettiğinizde, neredeyse beden-dışı bir deneyim yaşamış gibi olursunuz.”
Yaşlandıkça Goodall, kendini eğitim, insan hakları ve doğayı koruma çalışmalarına adadı.
Yumuşak İngiliz aksanıyla, iklim krizinin zorlu gerçeklerini geleceğe dair samimi bir umut mesajıyla dengeleyen biri olarak biliniyordu. İngiltere’nin kıyı kasabası Bournemouth’taki merkezinden, 90’lı yaşlarının sonlarına kadar neredeyse yılda 300 gün dünya genelinde dolu salonlarda konuşmalar yaptı.
Konuşmalarında ciddi mesajların arasında sık sık şempanze taklidi yapması veya "Tarzan’ın yanlış Jane’i seçtiğini" esprili bir şekilde söylemesi dikkat çekiyordu.
1960’ların başında Tanzanya’da şempanzeleri incelerken, Goodall sıra dışı yaklaşımıyla tanındı. Onları uzaktan gözlemlemek yerine yaşamlarının her yönüne dahil oldu. Besledi, isim verdi ve sayılarla değil isimlerle çağırdı; bu yaklaşım bazı bilim insanlarından eleştiri de aldı.
1963’te National Geographic kapağında ve kısa süre sonra popüler bir belgeselde yer alması, bulgularını milyonlara ulaştırdı. Saha çalışmalarında çekilen fotoğraflar hem Goodall’ın hem de bazı şempanzelerin ün kazanmasına yardımcı oldu.
İkonik bir karede, Flint adındaki bebek şempanze ile Goodall karşılıklı çömelmiş, kollarını birbirine uzatıyordu.
1997'deki bir konuşmasında, “Şempanzelerin bana yıllar içinde öğrettiği şey, onların bizimle çok benzer olduğudur. İnsanlar ve hayvanlar arasındaki çizgiyi bulanıklaştırdılar,” diyordu.
Goodall, ayrıca Birleşmiş Milletler Barış Elçisi olarak görev yaptı ve çok sayıda kitap yayınladı; bunlar arasında en çok satan otobiyografisi Reason for Hope da bulunuyor.
1934’te Londra’da doğan Goodall, hayvanlara olan ilgisinin emeklemeyi öğrenmeye başladığı dönemde başladığını söylüyordu. In the Shadow of Man adlı kitabında, bir tavuğun yumurta bırakışını görmek için bir kümeste saklanmasını anlatmıştı. Kümeste o kadar uzun süre kaldı ki annesi kaybolduğunu düşünüp polise bildirmişti.
10 yaşındayken Edgar Rice Burroughs’un Tarzan of the Apes adlı kitabını okudu ve geleceğiyle ilgili kararını verdi: Afrika’da vahşi hayvanlarla yaşamak.
Bu plan, 18 yaşında sekreterlik kursu ve iki farklı işten sonra bile değişmedi. 1957’de, bir arkadaşının ailesinin Kenya’daki çiftliğine gitme davetini kabul etti. Orada ünlü antropolog ve paleontolog Louis Leakey ile Nairobi’deki bir doğa tarihi müzesinde tanıştı ve onun asistan sekreteri oldu.
Üç yıl sonra, Goodall’ın üniversite diploması olmamasına rağmen Leakey, ona Tanzanya’daki şempanzeleri incelemek isteyip istemediğini sordu.
Başlangıçta birçok zorluk yaşadı. İngiliz yetkililer ona bir refakatçi bulmasını şart koştu; önce annesini getirdi. Şempanzeler, kendisine 450 metreden fazla yaklaşınca kaçıyordu. Ayrıca haftalarca, muhtemelen sıtma nedeniyle ilaçsız hasta kaldı.
Ancak sonunda hayvanların güvenini kazandı. 1960 sonbaharında David Greybeard adındaki şempanzenin dallardan alet yapıp termitleri çıkarmasını gözlemledi; daha önce sadece insanların alet yaptığı düşünülüyordu.
Ayrıca şempanzelerin bireysel kişilikleri olduğunu ve insanların yaşadığı haz, sevinç, üzüntü ve korku gibi duyguları paylaştığını ortaya koydu. Anneler ve bebekleri arasındaki bağları, kardeş rekabetini ve erkek baskınlığını belgeledi. Başka bir deyişle, insanlar ile hayvanlar arasında keskin bir çizgi olmadığını gösterdi.
Daha sonraki yıllarda, şempanzelerin bir tür savaş davranışı sergilediğini ve 1987’de üç yaşındaki bir yetimi evlat edinen bir şempanzeyi gözlemledi.
Goodall, saha araştırmaları sırasında 1961’den itibaren National Geographic Society’den onlarca hibe aldı.
1966’da etoloji alanında doktora yaptı ve üniversite diploması olmadan Cambridge Üniversitesi’ne kabul edilen nadir kişilerden biri oldu.
1986’da laboratuvar hayvanları üzerinde yapılan deneyleri gösteren rahatsız edici bir film izledikten sonra çalışmalarını tüm dünyada farkındalık yaratmaya yöneltti.
“Bir şey yapmam gerektiğini biliyordum,” dedi 1997’de. “Bu, borcumu ödeme zamanıydı.”
Goodall, güçlü bir sosyal medya varlığı da oluşturdu; milyonlarca takipçisine fabrika çiftliklerinin sonlandırılması gerektiğini anlatıyor ve iklim krizinin yarattığı çaresizlikten nasıl kaçınabileceklerini gösteren ipuçları veriyordu.