Denizlerin en heybetli canlılarından orkinos, her geçen gün biraz daha azalıyor. Talep artıkça fiyat yükseliyor ve orkinosun market fiyatı 200 kilo için 30 bin Euro’ya tırmanıyor. Bu da daha fazla avlanma anlamına geliyor.
İspanya’nın güney kesimi Cartagena’da Avrupa Birliği’nin SELFDOTT projesini yürüten bilim insanları, bu kısırdöngüden çıkabilmek için çalışıyor.
SELFDOTT projesiyle orkinos çiftliklerinin kurulması amaçlanıyor. Araştırma ekibi Temmuz ayı boyunca her gece teknelere binip 60 orkinosun bulunduğu kafeslerden yumurta toplamaya çıkıyor.
SELFDOTT Projesi müdürü Fernando De La Gandara yaptığı açıklamada, ‘‘Bu proje orkinosu tıpkı levrek, sargos, kalkan ve somon gibi çiftliklerde yetiştirebilmek. Ama bu, avın sonu gelecek demek değil, çiftikler balıkçılığa yardımcı olacak demek.’‘ diye konuştu.
Malta’da gün çok erken başlıyor özellikle de Robert Vassalo için… SelfDott projesinin bir üyesi olan Robert Vassalo her sabah, orkinos kafeslerine gidiyor ve yumurtaları kontrol ediyor. Ancak geçen sene Temmuz ayı onun için pek de bereketli geçmedi, Vassalo bu sene daha fazla yumurta görebilmenin mutluluğunu yaşıyor.
Vassalo, “Bu sene havuzu koya taşıdık. Daha az akımın olacağını düşündüğümüz küçük bir sahilin içine… Ama yine bu yıl havalar yeteri kadar hızlı ısınmadığından İspanya ile kıyasladığımızda az yumurta toplayabildik. Bu sene biraz soğuk geçti ve su sıcaklıkları da buna bağlı olarak düşük. Biz orkinoslar için en iyi yumurtlama dönemini hayal ederken, soğuk havalarla karşılaştık.’‘ diye konuşuyor.
Orkinos güneş ışığını ve yüksek ısıyı yumurtlamak için iyi bir dönem olarak algılıyor, bu yüzden de yılın yalnız Temmuz ayında yumurtalarını bırakıyor. Elbette yumurtalar için suyun kalitesi de çok önemli… Ama zorluklar maalesef burada sona ermiyor…
Robert Vassalo bakın durumu nasıl açıklıyor: “Orkinos bir başka problem daha taşıyor. O çok büyük ve narin bir balık. Boyutu yüzünden onu kaldıramıyor, kontrol edemiyoruz. Olgunlaşma evresinde balığa, levrekte olduğu gibi ele alıp bakamıyoruz. Ve tabi bu boyut sorunu lojistikte de karşımıza çıkıyor, yumurtaları nasıl toplayacağız?’‘
Orkinos yumurtalarının havuz içinde tutsaklık halindeyken toplanması gerçekten zor, çünkü orkinoslar yıl boyu özel bakıma ihtiyaç duyuyor. İşte bu yüzden proje başlamadan önce dahi, bilim insanları özel şirketlerle konuyla ilgili yardımlaşıyomuş.
Biolojist Antonio Belmonte “Biz araştımalacılara balıkların iyi durumda olduğunu garanti ettik. Hatta yumurtlama dönemi boyunca orkinosa çok titiz yaklaşacağımıza ve herhangi bir problemin onları etkilemeyeceğine dair temennide bulunduk.’‘ diyor.
Toplanan larvalardan bazıları İspanya’da kalırken, diğerleri Fransa, Yunanistan ve hatta İsraile dağıtılıyor. Bilim insanları yumurtaları nasıl tam anlamıyla yetişkin bir balığa dönüştüreceklerini araştırırken, projenin ikinci adımına Almanya, İtalya ve Norveç de dahil olmaya hazırlanıyor.
Fernando de la Gandara konuyla ilgili; “Malta’daki yumurtlama oranı buraya, Cartegena’ya göre çok azdı. Ama açıkça diyebiliriz ki, orkinos yetiştiriciliği her geçen gün biraz daha gelişiyor. Şimdi görüyoruz ki bu mümkün ve yumurtadan büyümeye özel dikkat, çabayla bunu başarabiliriz.’‘ diyor.
Asıl başarı hayatta kalan larvalarla daha iyi anlaşılıyor. Geçtiğimiz yıl bazılarını 70 günden fazla hayatta tutmayı başaran bilim insanları, bu sene içlerinden en az birkaçının bir kiloyu geçebileceğini ümid ediyor. Orkinosun ilk kilosuna ulaşması stres ve yamyamlık gibi problemlerin gölgesinde zorlu bir yol olduğundan, araştırma ekibi doğru beslemeyle bu gibi sorunları aşmaya çalışıyor.
İspanyol biyolog Aurelio Ortega, “Orkinos hızlı büyüyor, bu yüzden de yüksek enerjiye ihtiyaç duyuyor. Çiftlik balıklarının hepsinden daha fazla enerjiye… O yüzden onları yüksek kalorili yiyecekler yani levrek yada sargosla beslemeliyiz. Ama tabi bu balıklarda tuzlu suda yumurtluyor yani onların da daha çok üremeleri için gerçekten iyi kalitede su ve oksijene ihtiyaçları var.’‘ diye anlatıyor.
Bilim insanları yine de projeye iyimser yaklaşıyor, çünkü geçmişte yine riskli projelerde başarılı olmuşlar. Çiftliklerde torik yetiştirmişler.
Fernando de la Gandara bu konuyu şöyle anlatıyor.
“Orkinosla aynı aileden gelen torik elbette daha küçük ve kaldırılması kolay, ama bu balıkla büyük bir başarı elde ettik. Örneğin dünyada ilk defa biyolojik alanından böylesi bir balığı çıkardık ve çiftliklere koyduk. Yani balığı ailesinden, sürüsünden ayırdık ve yeni doğan bebeklerde bu kafesleri doğal ortam kabul etti.’‘
Robert Vassalo ise, Malta’da yine marketlerde yüksek fiyata alıcı bulan sarı kuyruk balığı yetiştiriciliği yapmış. Bu büyük balığın çiftliklerde başarıyla üretilmesi şimdi orkinos için bir ilham kaynağı oluyor. Ve artık herkes orkinos yetiştiriciliği için doğru vaktin geldiğini düşünüyor.
Vassalo, “Acil atmamız gereken bir sonraki adım, larvaları yaşatmak olmalı. Tabi aynı zamanda paralel olarak orkinosun yaşayabileceği, rahat hareket edebileceği çiftlikler kurmalıyız. Böylece kafeslerde olduğundan çok daha rahat şekilde yumurtlayabilecekler…’‘ diyor.
Orkinoslar için hazırlanacak çiftlik alanı Malta’daki bu sarı kuyruk balığı çiftliklerine benzeyecek. Işık, ve su ısısının kontrol edileceği alanda balık, yumurtlaması için zaruri olan ideal ortamında yaşayacak. Bu da orkinosların çiftlik yaşamını doğalmış gibi algılamalarına yardım edecek.
Fernando de la Gandara ise, “Çiftlik balığının nereden geldiğini, ne yediğimizi biliyoruz. Ve bu bir alamda iz sürücülük. Çiftlikten gelen balığın her şeyininin farkındayız ve çiftlik balıkları kalitede belli bir standart tutturuyor. Yani müşteri balık alırken tam olarak ne aldığının bilincinde oluyor.’‘ diyerek düşüncelerini aktarıyor.
Araştırmacılar çiftlik balıklarıyla ilgili bir de küçük anket yapmış. Sonuçlar hayli ilginç çünkü halkın %50’si deniz orkinosunu tatmak isterken, geri kalan kesimse çiftlik orkinosu denemek istiyor.
Sonuçların oldukça iç açıcı olduğunu söylemek de mümkün, çünkü marketler orkinosu tıpkı midye ve somonda olduğu gibi artık çiftlikten almayı tercih ediyor.
Robert Vassalo ekliyor, “Orkinos yetiştiriciliğin başlamasındaki tüm çaba İspanya’da bazı yumurtaların kurtarılabildiğini gösteriyor. Ben bazı çalışmalarımızdan sonra belki de çok uzak bir gelecek değil de daha yakın bir tarihte orkinos üretim çiftliklerine geçilebileceği kanısındayım.’‘
Orkinos yetiştiriciliğine dair yeşeren bu umut deniz canlılarının, barış içinde güvenle üremesine imkan tanıyarak, soylarının tükenmesine engel olabilir.