Sigarada fiyat artışı açık tütüne ve kaçak sigaraya ilgiyi artırdı

REKLAM

Son zamanlarda sigaraya yapılan zamlar, yasal olmamasına rağmen açık tütüne ve bandrolsüz sigaraya talebin artmasına neden oldu.

Türkiye’de hükümetin vergi oranlarını yükseltmesi sonucu son bir yılda bandrollü sigaranın fiyatı yüzde 41 oranında arttı. En pahalı sigaranın fiyatı 18.50, en ucuz sigara fiyatı ise 14 Liraya yükseldi. Sigaraya art arda gelen zamlar tiryakileri yeni yöntemler aramaya yöneltti.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre, 15 yaş üstü nüfusunun yüzde 27,6’sının sigara kullandığı Türkiye’de, pahalanan sigara fiyatlarından en az etkilenmenin yollarının başında, açık tütün satıcılarından alınan kıyılmış tütün yada kaçak sigara almak geliyor. Açık tütün kilogram fiyatı 70 ile 250 lira arasında değişirken, genellikle Orta Doğu ülkelerinden Türkiye’ye sokulan bandrolsüz sigaranın paketi 6 ile 9 lira arasında satılıyor.

Satışı kanunen yasak ancak göz yumuluyor

Önceki yıl kanunla yasaklanmasına rağmen sokak aralarında açık tütün satıcılarını yaygın olarak görmek mümkün. Tütün dükkanlarında kıyılmış tütünün yanı sıra sigara kağıdı, filtre, tabaka ve nargile tütünü de satılıyor. Açık tütünü sarmak ve sigaraya dönüştürmek ise oldukça basit. Tütün tiryakileri bu işi ellerinde sararak ya da tek sarım yapabilen tütün şarjörü kullanarak yapıyorlar. Dükkanlarda satılan açık sigaralar ise ya küçük makinelerle ya da paket başı ücret ödenerek ev kadınlarına yaptırılıyor.

Bandrolsüz sigara ve kaçak tütünle mücadele, Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkol Piyasasının Düzenlenmesine Dair Kanun Hükümleri çerçevesinde yapılmasına rağmen güvenlik güçleri açık tütün satıcılarının faaliyetlerine göz yumuyor. Bu dükkanlar genellikle, yasal bandrolü olmayan tütünleri satmanın cezai yaptırımları nedeniyle iş yeri açma ruhsatını "hediyelik eşya, zücaciye işletmesi" gibi iş kolları üzerinden ruhsat ve vergi levhası çıkararak açıyor. Belediye zabıtaları denetimlerinde "işletmenin beyanatı dışında faaliyet göstermek" tutanağı tutmakla kalıyor.

Ekonomik koşullar, açık tütüne yönelmede en büyük etken

Euronews Türkçe’ye konuşan Tütün Eksperleri Derneği Başkanı Servet Yaprak, hükümetin sigara perakende satış fiyatlarına artırmasının sarmalık kıyılmış tütüne ve kaçak sigaraya talebi artırdığını belirtiyor.

Üreticiden aldığı yaprak tütünü kendi fabrikalarında işleyerek sigara pazarına sunan ve önemli miktarda tütün ihraç eden TEKEL’in 2008 yılında özelleştirilmesini hatırlatan Servet Yaprak, bu tarihten sonra Türkiye’de tütün üretimi büyük ölçüde yavaşladığını ancak son yıllarda tütün ekiminin yeniden canlanmaya başladığını söylüyor.

Türkiye’nin yakın zamana kadar dünyaya tütün ihraç eden bir ülke olduğunu anlatan Yaprak, “Son 15 yılda sigara piyasasında yaşanan değişmeler ve tütün fonunun kaldırılması Türkiye'yi dışarıdan tütün ithal eden bir ülke haline getirdi. Türkiye 2018 yılında 590 milyon dolar tütün ithal etti.” diyor.

Yaprak şu ifadeleri kullanıyor:

“Türkiye, yasa dışı yollardan ülkeye giren kaçak sigara ve kayıt dışı vergisiz tütün tüketiminin azalması için mücadele etmektedir. Sarmalık kıyılmış tütüne uygulanan Özel Tüketim Vergisi'nin, ithal purolara uygulandığı haliyle yüzde 40’lar seviyesine çekilmesi gerekmektedir. Sigara sağlığa zararlı, bununla mücadeleyi önemsiyoruz, ancak eğer bu sigara içilecekse hiç olmazsa azami ölçüde Türkiye’de üretilen tütün kullanılsın. Kendi üreticimiz kazansın, ülkenin dövizi dışarıya gitmesin. Sarmalık kıyılmış tütün yönetmeliğini çıkarması gerekiyor, bunun için uğraşıyoruz. Ayrıca, bu alanda Tarım Bakanlığı ve Orman Bakanlığı ile Maliye Bakanlığının ortak çalışmasına ihtiyaç var.”

"Bir paket sigara fiyatına, 1 haftalık tütün alınıyor"

Adana’da 15 yıldır tütün ticareti yapan Abdulkadir Genç, sigara zamlarının açık tütün piyasasını canlandırdığını söylüyor. Açık tütün bandrollü sigaralara kıyasla oldukça ekonomik olduğunu söyleyen Genç, “Günde bir paket sigara kullanan kişi sigaraya verdiği parayla bir en az bir hafta - 10 günlük sigara ihtiyacını karşılayacak kadar kıyılmış tütün alabiliyor. Son zamanlardan sonra, orta gelir düzeyine sahip kişilerin de açık tütüne yöneldiğini görüyoruz. Günde bir paketten fazla sigara içen ya da 3 - 4 paket sigara tüketen bir aile için bandrollü sigaraya ödenilen para neredeyse asgari ücrete yaklaşıyor. Bu durum kaçak sigara ve açık tütüne yönelmeye neden oluyor.” diye konuşuyor.

Genç, açık tütün satan tütün satıcısı esnaflar vergi vermeye razı olduklarını ancak yasal düzenlemelerin buna uygun olmadığını sözlerine ekliyor.

"Biz müşteri kaybediyoruz, devlet vergi kaybına uğruyor"

Sigara ve alkollü içecekler bayisi Tarzan Korkmaz da bandrollü ürünlerin fiyatlarının halkın ekonomik seviyesine göre oldukça yüksek olduğu görüşünde.

Hükümetin bandrollü ürünlerde vergi artışının satışlarını düşürdüğünü belirten Korkmaz, “Halkın genelinin alım gücü düşük olduğu için vergisiz bandrolsüz ürünlere yönelmesi normal. Tanıdığım birçok müşterim kaçak sigara ya da kıyma tütün kullanıyor, alkolü evinde hazırlıyor. Biz vergi veriyoruz, yasa dışı satış yapan kişiler vergisiz kazanç elde ediyor. Yaygın olarak ucuz satış yapıyorlar devlet vergi kaybına uğruyor. Ben bandrollü ürünlerde vergi oranının düşürülmesi ve fiyatların ucuzlamasını savunuyorum. Böyle olunca sağlıksız yasa dışı yollardan tüketim azalır. Tütüne uyuşturucu madde muamelesi yapmak doğru değil, devlet kaybediyor.” değerlendirmesinde bulunuyor.

• Avrupa'da satın alma gücüne göre en ucuz sigara Türkiye’de
• ABD'de elektronik sigaradan kaynaklı akciğer hastalıklarında büyük artış
• Sigara paketleri üzerindeki fotoğraf ve uyarı mesajlarına kim nasıl karar veriyor?

"Bir kilo tütün alıyorum iki ay içiyorum"

40 yıldan fazla sigara içen Nadir Kılıç, açık tütün kullanmasını eski alışkanlığına bağlıyor. Açık tütünün oldukça ekonomik olduğunu söyleyen Kılıç, “Bitlis’ten kilogramını 250 liraya getirttiğim tütünden neredeyse 80 paket çıkıyor. Bir kilogram tütün bana iki aydan fazla yetiyor. İçinde 20 adet sigara bulunan paketle kıyasladığımda paketi bana 4 liraya geliyor. Oysa en ucuz bandrollü sigara 14-15 lira. Ben günde ortalama 30 tek sarma sigara içiyorum. Bandrollü sigara kullansaydım günde 25 ile 30 lira arası giderim olacaktı. Şimdi günlük 6-7 lira gidiyor. Yani ayda 600 liradan fazla tasarruf ediyorum.” diye konuşuyor.

"Tütün çiftçisi yoksullaştı, 25 liraya sattığımız ürünü 8-9 liraya satıyoruz"

Türkiye’nin tütün tarımının yapıldığı yerlerden Hatay’ın Yayladağı ilçesinde 50 yıldır tütün üreticiliği yaparak geçimini sağlayan Mehmet Keleş, hükümetin tütün ekimini sınırlandırmasından ve yaprak tütün fiyatlarının düşmesinden şikayetçi.

Tütün ekimine getirilen kota ile devletin de çiftçinin de zarar ettiğini belirten çiftçi Mehmet Keleş şu ifadeleri kullanıyor:

“Önceki yıllarda tütün üreterek iyi para kazanıyorduk. Şimdi tütün ekim alanları kısıtlandı, devlet çiftçiden tütün almayı bıraktı. Yabancı tütünün ülkeye girmesiyle yerli tütün fiyatları düştü ve devletimiz kaybetti tütün çiftçisi yoksullaştı. Kilogramını 25 liraya sattığımız tütünü 8-9 liraya satıyoruz. Yabancı tüccarlar geliyor büyük zahmetle ürettiğimiz tütünü alıp gidiyor. Elimize geçen para da masrafları düştükten sonra bir işe yaramıyor.”