27 AB ülkesi genelinde 100 euro karşılığı satın alınan aynı mal ve hizmet sepeti Türkiye'de 40 euro. Türkiye'de bu son 28 yılın en düşük değeri. Satınalma gücü paritesine göre kişi başına gayrisafi yurt içi hasıla endeksinde ise Türkiye son 25 yılın en yüksek seviyesine ulaştı
REKLAMHanehalkı nihai tüketim harcamaları açısından euro bazında Avrupa’nın en ucuz ülkesi Türkiye oldu. Tüketim mal ve hizmetleri fiyat düzeyi endeksi 27 Avrupa Birliği (AB) ülkesi genelinde 100 euro karşılığı satın alınan aynı mal ve hizmet sepetinin, Türkiye'de kaç euroya satın alınabileceğini gösteriyor.
Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) açıkladığı 2022 yılı verilere göre AB genelinde ortalama 100 euroya alınan aynı mal ve hizmet sepeti Türkiye’de 40 euroya satın alınabiliyor. 1995-2022 arasını kapsayan son 28 yılda en düşük değer 2022 yılındaki 40 euro oldu. Türkiye’nin fiyat düzey endeksi 15 sene önce 71 euro ile en yüksek seviyeyi görmüştü.
Satın alma gücü paritesine göre kişi başına gayrisafi yurt içi hasıla endeksi ise AB'de 100 iken Türkiye'de 69 oldu. Gelir düzeyini yansıtan bu değer, son 25 yılın en yüksek seviyesi.
Fiyat düzey endeksi nedir?
TÜİK’in tanımına göre fiyat düzeyi endeksi, ülkelerin ulusal para birimlerinin karşılaştırmalı olarak döviz kuruna göre alım gücünün göstergesi. Bir ülkenin fiyat düzeyi endeksi, 100'den büyük ise bu ülke karşılaştırıldığı ülke grubu ortalamasına göre "pahalı"; 100'den küçük ise bu ülke karşılaştırıldığı ülke grubu ortalamasına göre "ucuz" olarak gösteriliyor.
Daha basit bir ifadeyle, 27 Avrupa Birliği (AB) ülkesi genelinde 100 euro karşılığı satın alınan aynı mal ve hizmet sepetinin, Türkiye'de kaç euro karşılığı Türk Lirası ile satın alınabileceğini ortaya koyuyor.
Hesaplamalar nihai tüketici konumunda hanehalklarının yaptıkları harcamaya göre gerçekleşiyor. Bu hesaplama farklı ürün grupları için yapılıyor. “Tüketim mal ve hizmetleri” en geniş mal ve hizmet sepeti. Gıda, giyim, araç ve alkol gibi çeşitli alanlarda da hesaplamalar yapılıyor.
En pahalı ve ucuz ülkeler hangisi?
2022 fiyat düzey endeksleri TÜİK ve AB İstatistik Ofisi Eurostat tarafından haziran sonunda açıklandı. “Tüketim mal ve hizmetleri”ni içeren sepetin fiyatı AB’de 100 euroya eşitlendi. Bu durumda en pahalı ülke 174 euro ile İsviçre olurken en ucuz ülke ise 40 euro ile Türkiye oldu.
Balkan ülkeleri en düşük fiyat düzey endeksine sahip olan ülkeler olarak dikkat çekiyor. Bu oran Kuzey Makedonya’da 51, Bosna-Hersek ve Romanya’da 58, Bulgaristan 59, Karadağ 60, Arnavutluk 61 ve Sırbistan’da 63 oldu.
2022 yılında AB ülkeleri içinde ise en pahalı ülkeler İrlanda (146), Danimarka (145) ve Lüksemburg (137) oldu.
Türkiye’de 40 euroya satın alınabilen tüketici mal ve hizmet sepeti Hollanda’da 117, Fransa’da 110, Almanya’da 109, İspanya’da 97 ve Yunanistan’da 88 euroya satın alınabildi.
Maaşlar ve milli gelir hesaplamaya dahil değil
Öte yandan bu hesaplama ülkelerdeki ortalama maaş, asgari ücret veya kişi başına düşen milli gelir gibi değerleri yansıtmıyor.
Türkiye son 28 yılın en ucuz seviyesinde
Yıllara göre değişim Türk ekonomisindeki değişime işaret ediyor. Eurostat’ta 1995 yılından bu yana fiyat düzey endeksi verileri bulunuyor. Buna göre Türkiye’nin tüketim mal ve hizmetleri fiyat düzeyi endeksi ekonomik krizin yaşandığı 2001 yılında 50,2 idi. AK Parti’nin iktidara geldiği 2002 yılında ise bu oran 54,3 idi.
2007’de son 28 yıldaki en yüksek değer olan 70,5 görüldü. Son yıllarda ise ardı ardına düşüşler yaşandı. 2020’da 45 olan fiyat düzey endeksi 2021’de 40,9’a ve 2022’de de 40’a kadar düştü.
Fiyat düzey endeksinin düşük olduğu ülkelerin 1995 yılından bu yana verilerine bakıldığında Türkiye’nin son dört yılda dibe demir attığı ortaya çıkıyor.
Satın alma gücü ve kişi başına milli gelirde durum ne?
Tüketim mal ve hizmetleri fiyat düzeyi endeksi kişi başına düşen milli geliri hesaba katmıyor. Peki, bu dikkate alınırsa durum nasıl?
Yine Eurostat tarafından hesaplanan ve TÜİK’in duyurduğu satınalma gücü paritesi (SGP) göre kişi başına gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) endeksi ülkeler arası kıyas için daha anlamlı bir veri sunuyor. Bu veri AB üyesi 27 ülkenin SGP’ye göre ortalama kişi başı milli geliri 100 birim kabul edildiğinde Türkiye’de kaç birim olduğunu gösteriyor.
2022 geçici sonuçlarına göre 27 AB ülkesi ortalaması 100 iken, SPG’ye göre kişi başına GSYH Türkiye için 69 oldu.
Türkiye gelir düzeyine göre yapılan bu değerlendirmede Slovakya (68), Yunanistan (68) ve Bulgaristan (59) gibi üç AB ülkesini geride bıraktı. Türkiye listedeki 38 ülke içinde 30. sırada yer aldı.
REKLAMSon 25 yılın en yüksek seviyesi
SPG’ye göre kişi başına GSYH verilerinin Türkiye için son 25 yılda nasıl değiştiğine bakıldığında ise şu sonuç ortaya çıkıyor: 1998’den bu yana en yüksek değer 2022’de gerçekleşti.
Bu değer 1998’de 45 iken 2002’de 38’e kadar düşmüştü. 20018 yılında 68 ile en yüksek seviyeye ulaşan SPG’ye göre kişi başına GSYH 2021’e göre 6 puan artışla 2022’de 69 oldu.
Euro kuru nasıl değişti?
Euro bazında Türkiye’nin Avrupa’da en ucuz ülke konumuna geldiği son yıllarda döviz kurundaki artış dikkat çekiyor.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) verilerine göre Ocak 2005’ten bu yana euro kuru Mayıs 2018’e kadar hep 5 liranın altında seyretti. Bu tarihte 5,23 liraya yükselen ortalama euro kuru Mayıs 2021’de 10 lira sınırını aştı. Mart 2023’te 20 lira seviyesini geçen euro kuru Haziran 2023’te ise aylık ortalama 25 lira oldu.