Analistler, 27 Kasım'da üzerinde mutabık kalınan İsrail-Hizbullah ateşkes anlaşmasının, tekrarlanan ihlallere rağmen devam edebileceğini belirtiyor.
İsrail ile Lübnanlı militan grup Hizbullah arasındaki kırılgan ateşkes bir ayı aşkın bir süredir devam ediyor, ancak anlaşmanın şartlarının Ocak ayındaki son tarihe kadar tam olarak yerine getirilmesi pek mümkün görünmüyor.
Çatışmaları durdurmak amacıyla 27 Kasım'da varılan anlaşma, Hizbullah'ın güney Lübnan'daki çatışmaları derhal durdurmasını ve İsrail'in de 60 gün içinde buradaki güçlerini çekerek bölgenin kontrolünü Lübnan ordusu ve Birleşmiş Milletler (BM) barış güçlerine (UNIFIL) devretmesini öngörüyordu.
İsrail şu ana kadar güney Lübnan'da kontrol ettiği çok sayıdaki kasabanın sadece ikisinden çekildi. Hizbullah'a ait olduğunu iddia ettiği üsleri vurmaya devam eden İsrail, örgütü roket fırlatmakla ve silah taşımaya çalışmakla suçluyor.
Yaklaşık 14 aydır süren çatışmalar nedeniyle ciddi biçimde zayıflamış olan Hizbullah, İsrail'in 60 günlük son tarihe kadar tamamen çekilmemesi halinde çatışmalara yeniden başlayacağı uyarısında bulundu.
Her iki tarafın da ateşkes ihlali suçlamalarına rağmen, analistler ateşkesin devam edeceğini ve savaş nedeniyle yerlerinden edilen ve hala evlerine dönmeyi bekleyen binlerce İsrailli ve Lübnanlı aileye umut vereceğini belirtiyor.
Washington'daki Orta Doğu Enstitüsü'nde kıdemli araştırmacı olan Firas Maksad, "Ateşkes anlaşması biraz muğlak ve yoruma açık," dedi. Maksad, bu esnekliğin, ateşkesin yürürlüğe girmesinden birkaç gün sonra Suriye'nin Devlet Başkanı Beşar Esad'ın devrilmesi de dahil olmak üzere değişen koşullar karşısında anlaşmanın dayanmasına yardımcı olabileceğini belirtti.
Esad'ın gidişi, Hizbullah'ın İran'dan gelen silahlar için kilit bir kaçakçılık rotasını kaybettirdi. Bu da grubun daha da zayıflamasına neden oldu.
Hizbullah İsrail'e ilk kez 8 Ekim 2023'te, Hamas'ın Gazze'de devam eden savaşı ateşleyen İsrail saldırısından bir gün sonra roket fırlattı. O tarihten bu yana İsrail'in hava ve kara saldırıları Lübnan'da aralarında yüzlerce sivilin de bulunduğu 4.000'den fazla kişinin ölümüne neden oldu. Savaşın en yoğun olduğu dönemde bir milyondan fazla Lübnanlı yerinden edildi.
Hizbullah'ın roket ateşi yaklaşık 60.000 kişiyi İsrail'in kuzeyindeki evlerini terk etmeye zorladı ve 31'i asker olmak üzere 76 kişinin ölümüne neden oldu. Lübnan içindeki operasyonlarda yaklaşık 50 İsrail askeri öldürüldü.
Ateşkes anlaşması neleri içeriyor?
Anlaşma hem Hizbullah'ın hem de İsrail'in "saldırgan" askeri eylemleri durdurmasını öngörüyor, ancak her iki tarafın da yoruma açık bir terim olan meşru müdafaa kapsamında hareket etmesine izin veriliyor.
Lübnan ordusu, Hizbullah ve diğer militan grupların İsrail'e saldırmasını önlemekle görevlendirildi. Ayrıca Hizbullah'ın güney Lübnan'daki tesis ve silahlarını da imha etmesi gerekiyor ki bu görev anlaşmada açıkça belirtilmese de nihayetinde ülkenin geri kalanına da yayılabilir.
ABD, Fransa, İsrail, Lübnan ve Lübnan'daki BM Barış Gücü (UNIFIL) ateşkesin uygulanmasını denetlemekten sorumlu.
Maksad, "Kilit soru, anlaşmanın geçerli olup olmayacağı değil, hangi versiyonunun uygulanacağıdır," dedi.
Ateşkes uygulanıyor mu?
Hizbullah İsrail'e yönelik roket ve insansız hava aracı atışlarını büyük ölçüde durdururken İsrail de Lübnan'ın büyük bölümünde Hizbullah'a saldırmaktan kaçındı. Ancak İsrail, güney Lübnan ve Bekaa Vadisi'ndeki militan mevzileri olduğunu iddia ettiği yerlere düzenli hava saldırılarını sürdürdü.
Uluslararası Göç Örgütü'ne (IOM) göre İsrail güney Lübnan'daki iki kasabadan (Khiam ve Shamaa) çekildi ancak yaklaşık 60 kasabayı hala işgal altında tutuyor. Yaklaşık 160.000 Lübnanlı yerinden edilmiş durumda.
Lübnan, İsrail'i ateşkesi defalarca ihlal etmekle suçladı ve ateşkesin başlangıcından 22 Aralık 2023 tarihine kadar 816 "kara ve hava saldırısı" düzenlediğini iddia ederek BM Güvenlik Konseyi'ne şikayette bulundu. Şikayete göre bu saldırılar Lübnan ordusunun güneyde konuşlanma ve ateşkesi koruma çabalarını sekteye uğrattı.
İsrail ise Hizbullah'ı ateşkesi yüzlerce kez ihlal etmekle suçluyor ve Güvenlik Konseyi'ne kendi şikayetini sundu. Hizbullah militanlarının mühimmat taşıdığını, İsrail askerlerine saldırı girişiminde bulunduğunu ve diğer ihlallerin yanı sıra İsrail'in kuzeyine roket fırlattığını iddia ediyor.
İsrail, daha fazla kasabanın kontrolünü Lübnan ordusuna devredinceye kadar, silah depoları ve tüneller de dahil olmak üzere Hizbullah'ın altyapısını hedef alıyor. Lübnanlı yetkililer İsrail'in sivillerin evlerini ve altyapısını da tahrip ettiğini söylüyor.
Ateşkes 60 gün boyunca yürürlükte kaldıktan sonra ne olacak?
İsrail askeri sözcüsü Yarbay Nadav Shoshani'ye göre, İsrail'in Lübnan kentlerinden çekilmesi beklenenden yavaş oldu. Bunun nedeni kısmen Lübnan ordusunun görevi devralacak yeterli kuvvete sahip olmaması. Lübnan buna karşı çıkıyor ve kasabalara asker yerleştirmeden önce İsrail'in çekilmesini beklediğini savunuyor.
Shoshani, İsrail'in Lübnan ordusunun çekildiği bölgelerdeki kontrolünden memnun olduğunu ve daha hızlı bir transferi tercih etmekle birlikte güvenliğin temel öncelik olduğunu belirtti.
Tel Aviv Üniversitesi'nde İsrail-Lübnan ilişkileri uzmanı olan Harel Chorev'e göre İsrail çekilme için verilen 60 günlük süreyi "kutsal" olarak görmüyor. Chorev'e göre İsrail kontrolü devretmeye hazır olmadan önce Lübnan'ın binlerce asker daha toplaması ve konuşlandırması gerekecek.
Hizbullah yetkilileri ateşkesin başlamasından 60 gün sonra İsrail güçlerinin Lübnan'da kalması halinde saldırılara yeniden başlayabileceklerini belirttiler. Ancak Hizbullah Genel Sekreteri Naim Kasım çarşamba günü yaptığı açıklamada, grubun şimdilik Lübnan devletine anlaşmayı uygulama konusunda "sorumluluk alma" şansı vermek için eylemden kaçındığını söyledi.
Savaşın son iki ayında Hizbullah, İsrail'in hava saldırıları ve kara işgali nedeniyle lider ve silah kaybı gibi önemli kayıplar verdi. Esad'ın düşüşü grup için bir başka büyük gerileme oldu.
Maksad, "Güç dengesizliği, İsrail'in 60 günlük sürenin ardından daha fazla hareket serbestisi sağlamak isteyebileceğini gösteriyor," dedi. Zayıflamış haliyle Hizbullah'ın, "İsrail'in ihlallerine rağmen" anlaşmanın çökmemesini sağlamakta "güçlü bir çıkarı" olduğunu söyledi.
Eski Lübnan ordusu generali Hasan Jouni'ye göre, Hizbullah İsrail'le açık bir savaşa girecek durumda olmasa da İsrail güçlerinin güney Lübnan'da kalması halinde Hizbullah ya da diğer gruplar hafif silahlarla gerilla saldırıları düzenleyebilir. Jouni, İsrail'in tüm kara birliklerini çekmesi halinde bile, İsrail ordusunun Suriye'deki operasyonlarına benzer şekilde Lübnan'da ara sıra hava saldırılarına devam edebileceği uyarısında bulundu.