Bulut bilişim ve yapay zekaya olan talebin artmasıyla birlikte, büyük şirketlerin sahip olduğu veri merkezi sayısının dünya genelinde yüzde 78 artacağı hesaplanıyor.
REKLAM
Teknoloji devleri Amazon, Microsoft ve Google, dünyanın en kurak bölgelerinden bazılarında devasa miktarda su tüketen veri merkezleri işletiyor. Hatta şirketler çok daha fazlasını da inşa etmeyi planlıyor.
SourceMaterial ve The Guardian'ın ortak araştırmasına göre ABD Başkanı Donald Trump'ın da destek sözü verdiği bu üç teknoloji devi, ABD ve dünyanın dört bir yanında yüzlerce yeni veri merkezi kurmayı planlıyor. Bu durum, halihazırda su sıkıntısı çeken topluluklar üzerinde büyük bir etki yaratabilir.
''Su meselesi çok kritik bir hale gelecek,'' diyen Ethical Tech Society'nin kurucusu Lorena Jaume-Palasí şunu ekliyor: "Kaynaklar açısından direnç geliştirmek, bu topluluklar için çok zor olacak."
Amazon da şirket içi muhalefet
Dünyanın en büyük çevrimiçi perakendecisi olan Amazon’un su kullanımını azaltma çabaları, şirket içinde bile muhalefetle karşılaşmış durumda. SourceMaterial'ın araştırmasına göre, Amazon’un kendi sürdürülebilirlik uzmanlarından biri, bu planların etik olmadığını söyleyerek uyarıda bulundu.
Amazon ve Google sözcüleri, Guardian ve SourceMaterial’ın sorularına verdikleri yanıtta su kıtlığını her zaman dikkate aldıklarını belirterek projelerini savundu. Microsoft ise yorum yapmayı reddetti.
Veri merkezleri için büyük miktarda su kullanılıyor
Veri merkezleri, uzaktan veri depolama ve işleme işlevi gören, ayrıca yapay zekâ modelleri (örneğin ChatGPT) eğitmek için bilgi teknolojisi şirketleri tarafından kullanılan, sunucularla dolu dev depolardan meydana geliyor.
Bu merkezlerdeki ekipmanların soğutulması için büyük miktarda su kullanılıyor. SourceMaterial, Amazon, Microsoft ve Google’a ait 38 aktif veri merkezinin halihazırda su kıtlığı yaşanan bölgelerde olduğunu, ayrıca 24 tanesinin inşa aşamasında bulunduğunu tespit etti.
Veri merkezlerinin tam konumları genellikle endüstri sırrı. Ancak yerel haber kaynakları ve Baxtel, Data Center Map gibi sektörel kaynaklar sayesinde SourceMaterial, söz konusu üç şirkete ait 632 aktif ya da inşa halindeki veri merkezinin haritasını çıkardı.
Bu harita, bulut bilişim ve yapay zekaya olan talebin artmasıyla birlikte, şirketlerin sahip olduğu veri merkezi sayısının dünya genelinde yüzde 78 artacağını gösteriyor. Kuzey ve Güney Amerika, Avrupa, Asya, Afrika ve Avustralya’da yeni inşaatlar planlanıyor.
Su kaynaklarının bol olduğu bölgelerde veri merkezlerinin yüksek su kullanımı daha az sorun yaratıyor. Ancak Microsoft, 2023 yılında kullandığı suyun yüzde 42’sinin 'su stresi' altındaki bölgelerden geldiğini, Google ise yüzde 15’inin 'yüksek su kıtlığı' yaşayan alanlarda olduğunu açıkladı. Amazon bu konuda herhangi bir veri paylaşmadı.
SourceMaterial ve The Guardian’ın analizine göre bu şirketler, şimdi de dünyanın en kurak bölgelerinde faaliyetlerini genişletmeyi planlıyor.
Jaume-Palasí, “Veri merkezlerinin kurak bölgelerde inşa edilmesi tesadüf değil,'' diyor ve ekliyor: “Çünkü bu merkezler nemin düşük olduğu, metallerin paslanma riskinin az olduğu iç bölgelerde yapılmak zorunda. Deniz suyu ise soğutma için kullanıldığında aşındırıcı etki yaratıyor.”
'Bulutun nehrimi kurutuyor'
Amazon’un İspanya’nın kuzeyindeki Aragon bölgesinde önerdiği üç yeni veri merkezi yılda yaklaşık 755.720 metreküp su kullanma iznine sahip. Bu miktar, bölgenin ana ürünlerinden biri olan mısırın ekildiği yaklaşık 233 hektarlık bir alanın sulanmasına yetecek suya denk geliyor.
Ancak bu rakam, veri merkezlerine enerji sağlayacak elektriğin üretiminde harcanan suyu içermediği için gerçek tüketimin daha yüksek olacağı belirtiliyor. Villanova Üniversitesi'nden enerji verimliliği uzmanı Aaron Wemhoff’a göre, Amazon’un bu üç yeni merkezinin enerji tüketimi, tüm Aragon bölgesinin mevcut elektrik kullanımını aşacak.
Amazon Aralık ayında bölgedeki üç mevcut veri merkezinin su kullanımını yüzde 48 artırmak için yetkililere başvuruda bulundu. Eleştirmenler, Amazon’un bu başvuruyu Noel döneminde yaparak süreci demokratik olmayan bir şekilde hızlandırmakla suçluyor.
“Çok fazla su, çok fazla enerji kullanıyorlar,” diyor kampanya grubu Tu Nube Seca Mi Río (Türkçesi: 'Senin bulutun nehrimi kurutuyor') temsilcisi Aurora Gómez. Grup, İspanya’da su kıtlığı nedeniyle yeni veri merkezlerine faaliyetleri erteleme çağrısı yaptı.
Bilim insanlarının iklim kriziyle ilişkilendirdiği aşırı hava olayları nedeniyle İspanya’da sıcaklığa bağlı ölüm vakaları artış gösteriyor. Geçen ay Aragon hükümeti kuraklıkla mücadele etmek için Avrupa Birliği’nden yardım talebinde bulundu.
Çiftçi Chechu Sánchez, veri merkezlerinin kendi ürünleri için gerekli olan suyu tüketeceğinden endişeli: ''Bu veri merkezleri bizim kuzey Aragon’dan gelen suyumuzu kullanıyor. Peki bu suyu nereden alıyorlar? Elbette bizden.''
Ülkenin yüzde 75’inin çölleşme riski altında olduğunu hatırlatan Jaume-Palasí, iklim kriziyle veri merkezi genişlemesinin birleşmesinin İspanya’yı 'ekolojik çöküşün eşiğine' getirdiğini söylüyor.
Aragon hükümetinden bir sözcü ise, yeni veri merkezlerinin su kaynaklarını tehlikeye atmayacağını, çünkü etkilerinin 'algılanamayacak kadar küçük' olduğunu savundu.
'Su telafisi'
Amazon, veri merkezlerinin dünya genelinde ne kadar su tükettiğine dair toplam veri açıklamıyor. Ancak 2030 yılına kadar 'su pozitif' olacağını, yani harcadığından daha fazla suyu kıt bölgelerde topluluklara ve ekosistemlere sağlayarak dengeleyeceğini iddia ediyor.
Şirket şu anda 'sürdürülemez' gördüğü bölgelerdeki su tüketiminin yüzde 41’ini telafi ettiğini söylüyor. Ancak bu yaklaşım, şirket içinde bile tartışmalı. Amazon’un eski su sürdürülebilirliği yöneticisi Nathan Wangusi, ''Bu konuyu her doğru mecrada gündeme getirdim. Etik değil,'' diyerek istifa ettiğini belirtiyor.
Microsoft ve Google da 2030 yılına kadar 'su pozitif' olmayı, daha verimli su kullanımı ve telafi projeleriyle hedefliyor. Ancak Wemhoff’a göre, karbon telafisiyle kıyaslanan bu yaklaşım sorunlu. Çünkü su, karbondan farklı olarak yerel bir kaynak. Bir bölgedeki topluluğa su sağlamak, başka bir yerde suyu kaybeden topluluğa hiçbir fayda sağlamaz.
''Karbon küresel bir sorun ama su daha yerel bir mesele,'' diyor Wemhoff.
Wangusi’ye göre Amazon, su erişimi projelerine 'şirketin su tüketimini telafi etmek' için değil, 'doğru olanı yapmak için' yatırım yapmalı.
Mart ayında Amazon, Aragon’daki çiftçilerin suyu daha verimli kullanması için yapay zekâdan faydalanacağını açıkladı. Ancak kampanyacı Gómez, bunun, şirketin su tüketimini artırma talebinden dikkati başka yöne çekmeye çalışan 'bilinçli bir şaşırtma stratejisi' olduğunu söylüyor.
Amazon ise yaklaşımının 'telafi' olarak tanımlanamayacağını, çünkü projelerin şirketin faaliyet gösterdiği bölgelerde hayata geçirildiğini belirtiyor. Amazon sözcüsü Harry Staight, ''Suyun değerli bir kaynak olduğunu biliyoruz ve bu sorunun çözümüne katkı sunmaya kararlıyız,'' diyor.
Kurak bölgelerde yayılıyorlar
Amazon Web Services (AWS) aracılığıyla dünyanın en fazla veri merkezine sahip şirketi olan Amazon’un ardından, Google ve Microsoft hızla büyüyor.
Dünyada en fazla veri merkezine sahip olan ABD’de ise SourceMaterial verilerine göre Google, kurak bölgelerde veri merkezi kurma olasılığı en yüksek şirket. ABD’de su kıtlığı yaşanan bölgelerde yedi aktif veri merkezine sahip ve altı tanesi daha inşa aşamasında.
Arizona’nın hızla büyüyen veri merkezi merkezi Mesa kentinin belediye meclisi üyesi Jenn Duff, ''Büyük su kullanıcılarının artışına karşı çok dikkatli olmalıyız,'' diyor. Ocak ayında Meta (Facebook, WhatsApp ve Instagram’ın sahibi), şehirde 1 milyar dolarlık bir veri merkezini açtı. Google da burada iki yeni merkez kuruyor.
Microsoft’un da aktif iki veri merkezinin bulunduğu Maricopa County, ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi’ne göre 'aşırı kuraklık' içinde. Haziran 2023’te Arizona yetkilileri, yer altı suyu yetersizliği nedeniyle bazı yeni konut projelerinin inşaat izinlerini iptal etti.
Ancak kuraklık, Google’ın ikinci Mesa veri merkezi planlarını durdurmadı. İlk merkezin yılda 5,5 milyon metreküp su kullanma izni var. Bu, yaklaşık 23 bin Arizonalının yıllık su tüketimine eşit.
''Bu kadar suya karşılık alınan vergi gelirleri ve sağlanan az sayıda iş buna değer mi?'' diye soruyor Arizona Eyalet Üniversitesi’nden Prof. Kathryn Sorensen. Sonra da şu uyarıyı yapıyor: ''Kent konseylerinin çok dikkatli düşünmesi ve riskleri iyi değerlendirmesi gerekiyor.''
Google, Mesa’daki yeni veri merkezinde su yerine hava soğutma sistemi kullanmayı planladığını söylüyor.
Google sözcüsü Chris Mussett, “Soğutma sistemleri hiper-yerel kararlarla belirlenir; karbon ayak izini ve su kaynaklarını dengeleyen veri odaklı ‘iklim dostu soğutma’ stratejimiz doğrultusunda hareket ediyoruz,'' diyor.
Stargate
Ocak ayında Beyaz Saray’da Trump, 'Project Stargate' adlı girişimi 'tarihin en büyük yapay zekâ altyapı projesi' olarak duyurdu. Teksas’tan başlayacak 500 milyar dolarlık bu ortak girişim, OpenAI, Oracle, Japonya merkezli SoftBank ve BAE yatırım şirketi MGX tarafından finanse edilecek.
Trump’ın bu açıklamasından bir gün önce, Çinli DeepSeek şirketi, batılı rakiplerine kıyasla çok daha az bilişim gücü (ve dolayısıyla daha az su) kullandığını iddia ettiği yeni bir yapay zekâ modeli tanıttı.
Daha yakın zamanda Bloomberg, Microsoft’un dünya çapındaki bazı yeni veri merkezi planlarını geri çektiğini bildirdi. Microsoft, 'sıfır su' tüketen bir veri merkezi tasarısı yayımladı. Google da su kullanımını azaltmak için hava soğutma sistemlerini uygulamaya koyacağını açıkladı. Ancak bu sistemlerin nasıl işleyeceği henüz net değil.
Jaume-Palasí ise şüpheli: “Bunu ancak gördüğümde inanırım. Çünkü şu anda çoğu veri merkezi hava soğutmasından su soğutmasına geçiyor. Sıvılar, yoğun veri işleyen AI sunucularını soğutmakta daha verimli.”
Trump yönetimi, bu yeni veri merkezlerine enerji sağlamak için yeni projeleri hızlandırma sözü verdi, ancak bu merkezlerin tüketeceği su miktarına dair hâlâ bir açıklama yapılmış değil.
''Ne insanlar ne de veriler susuz yaşayabilir,'' diyor kampanyacı Gómez.
Evrensel bir kuralı da hatırlatıyor: ''Ama insan hayatı vazgeçilmezdir, veri değil.''
Şirketler bunu dinleyecek mi göreceğiz.