Suriye'nin güneyindeki gerginlik, Bedevi aşiretler ile Dürzi silahlı gruplar arasındaki çatışmalarla başladı.
REKLAM
Bu hafta Suriye'nin güneyini sarsan çatışmalar, aralarında sivillerin de bulunduğu yüzlerce kişinin ölümüne yol açarken, ülkenin yıllardır süren iç savaşının dinamiklerini hatırlatan bir dizi yerel ve uluslararası aktörü de beraberinde getirdi.
Yaşanan çatışmalar, geçtiğimiz Aralık ayında Heyet Tahrir Şam (HTŞ) tarafından Beşar Esad'ın devrilmesinden aylar sonra ülke üzerindeki kontrolünü sağlamlaştırmaya çalışan yeni Suriye geçici hükümetinin karşılaştığı zorlukların altını çizdi.
Suriye'deki bazı kilit aktörler ve ittifaklar iç savaş döneminden farklı olsa da manzara karmaşıklığını koruyor.
İşte ABD, Türkiye ve Arap ülkelerinin arabuluculuğunda sağlanan ateşkes yürürlüğe girmeden önce Süveyda'da 13 Temmuz Pazar günü başlayan şiddet olaylarının ana aktörleri.
Şam hükümeti
Geçici Cumhurbaşkanı Ahmed eş-Şara yeni hükümeti yönetiyor ve Suriye'yi uluslararası arenada temsil ediyor. Bir zamanlar El Kaide'ye bağlı olan ve daha sonra El Kaide'den ayrılan Heyet Tahrir Şam (HTŞ) grubu, Esad karşıtı saldırılara öncülük etti.
Eş-Şara iktidara geldiğinden beri daha ılımlı bir ton benimsedi ve ABD dahil Batılı ülkelerle diplomatik bağlar kurdu.
Hükümeti, Esad'ın Alevi mezhebi, Hristiyanlar, Suriyeli Kürtler ve Dürziler de dahil olmak üzere azınlık topluluklarının şüphesiyle karşılaştı ve mezhepsel şiddet patlak verdi. Şam hükümeti ayrıca aralarında bazı aşırılık yanlılarının da bulunduğu eski isyancı gruplardan oluşan bir yapıyı profesyonel bir orduya dönüştürmekte zorlanıyor.
Süveyda'da hükümet güçleri, Bedevi aşiretler ile Dürzi milisler arasında başlayan çatışmalara müdahale etti ama sonunda kendileri de Dürzilerle çatışmaya girerek, sözde Dürzileri savunmak için İsrail'in başlattığı hava saldırılarına maruz kaldı. Bazı hükümet güçlerinin Dürzi sivilleri öldürdüğü ve evleri yağmalayıp yaktığı iddia edildi.
Dürziler
Dünya genelindeki yaklaşık 1 milyon Dürzi'nin yarısından fazlası Suriye'de yaşıyor. Diğerleri ise çoğunlukla İsrail'in 1967 Savaşı'nda Suriye'den ele geçirdiği ve 1981'de ilhak ettiği Golan Tepeleri de dahil olmak üzere Lübnan ve İsrail'de yaşamakta.
Suriye'deki iç savaş sırasında Dürziler, kendilerine bir dereceye kadar özerklik ve zorunlu askerlikten muafiyet sunan Esad'ı desteklemekle Esad'a muhalefet etmek arasında bölündü. Kısmen kendilerini kafir olarak gören İslamcı gruplara karşı savunmak için kendi milislerini kurdular.
Bu haftaki çatışmalara kadar Dürziler yeni hükümetle bütünleşmek isteyenler ile özerkliklerini korumak isteyenler arasında bölünmüş durumdaydı.
Bedeviler
Ağırlıklı olarak Dürzi olan Süveyda, Sünni Müslüman olan ve zaman zaman Dürzilerle çatışan Bedevi aşiretlerine de ev sahipliği yapıyor.
2000 yılında bir Bedevi'nin arazi anlaşmazlığı nedeniyle bir Dürzi'yi öldürmesinin ardından huzursuzluk çıktı. Esad güçleri müdahale ederek Dürzi protestocuları vurdu. Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) örgütünün 2018'de Süveyda'da Dürzilere yönelik düzenlediği ve 200'den fazla kişinin ölümüne yol açan saldırının ardından Dürziler Bedevileri militanlara yardım etmekle suçladı.
İngiltere merkezli Suriye İnsan Hakları Gözlemevi'ne (SOHR) göre son gerginlik, Süveyda'da bir Bedevi kabilesinin kontrol noktası kurması ve bir Dürzi'ye saldırıp soymasıyla başladı ve bu da kısasa kısas saldırıları ve adam kaçırmaları tetikledi.
Hükümet güçleri daha sonra görünüşte sükuneti sağlamak için müdahale etti ancak Bedevilerin yanında yer aldı. Bazı Dürzi grupların ateşkes sağlandıktan sonra Bedevilere karşı intikam saldırıları düzenlediği iddia ediliyor.
İsrail
İsrail, Suriye'deki iç savaş sırasında Esad'ın müttefiki olan İran ve İran destekli güçlere sık sık saldırılar düzenledi. Esad'ın devrilmesinden bu yana İsrail, Şam hükümetine şüpheyle yaklaşıyor.
İsrail güçleri Suriye'de BM denetimindeki bir tampon bölgenin kontrolünü ele geçirdi ve yetkililere göre Şam'ın güneyinde askerden arındırılmış bir bölge oluşturmak amacıyla askeri bölgelere hava saldırıları düzenledi.
Washington, Suriye ve İsrail'in ilişkilerini normalleştirme yolunda ilerlemesi için baskı yapıyor. Suriyeli yetkililer gerilimi düşürmek için İsrail ile dolaylı görüşmeler yaptıklarını kabul ettiler.
Çatışmalar Suriye'nin savaş sonrası siyasi geçiş sürecini sekteye uğratma tehdidi yaratırken, çarşamba günü Şam'ın merkezindeki Suriye Savunma Bakanlığı karargahını vuran İsrail'in askeri müdahalesi de beraberinde gelmişti.
İsrail, Dürzi dini azınlığı korumak için hareket ettiğini savunmuştu. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, İsrail'in Dürzi azınlığı korumak için güç kullanmaya devam edeceğini söyledi.
Türkiye
Hem ABD'nin hem de Şam hükümetinin müttefiki olan Türkiye de Süveyda konusundaki arabuluculuk çabalarının bir parçası.
Bir Türk yetkili perşembe günü yaptığı açıklamada Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ve MİT Başkanı İbrahim Kalın'ın çatışmaları yatıştırmak için bir dizi diplomatik ve güvenlik toplantısı gerçekleştirdiğini söyledi.
Adının açıklanmasını istemeyen yetkili, Fidan ve Kalın'ın ABD'nin Suriye özel temsilcisi Walid Jumblatt, İsrail ve bölgesel yetkili ve liderlerle birlikte çalıştıklarını dile getirdi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan İsrail'in Suriye'ye yönelik saldırılarıyla ilgili, "İsrail Dürzileri bahane ederek Suriye'ye de saldırdı. İsrail hukuk tanımaz, şımarık, şımartılmış, bir terör devletidir. Bölgemizin en büyük sorunu İsrail'in saldırganlığıdır. Bu saldırganlık hiçbir zaman unutulmayacaktır. Canavar bir an evvel durdurulmazsa önce bölgemizi sonra da Dünya'yı ateşe atmaktan çekinmeyecektir," dedi.
Ankara Şam'da güçlü bir devlet istiyor ve öncelikli olarak Suriye'de Türkiye sınırındaki Kürt grupların, özellikle de Kürtlerin liderliğindeki Suriye Demokratik Güçleri'nin (SDG) etkisini azaltmakla ilgileniyor.
Türkiye, güney komşusu Suriye’nin kuzeyinde bulunan SDG çatısı altındaki en faal ve hakim konumdaki silahlı örgüt Halk Savunma Birlikleri’ni (YPG), Kürdistan İşçi Partisi’nin (PKK) Suriye kolu olarak tanıyor.
28 Kasım 1978’de Diyarbakır’ın Lice ilçesinde kurulan PKK; Türkiye başta olmak üzere Avrupa Birliği (AB), Amerika Birleşik Devletleri (ABD), İngiltere ve Fransa tarafından terör örgütü kabul ediliyor.
Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) bölgedeki YPG güçlerine karşı Barış Pınarı ve Fırat Kalkanı adı verilen iki büyük sınır ötesi harekat düzenlemişti.
ABD
Başkan Donald Trump'ın Mayıs ayında Suudi Arabistan'a yaptığı ziyaret sırasında eş-Şara ile bir araya gelmesi, yeni Şam yönetimi kontrolü sağlamlaştırmaya çalışırken Washington'dan gelen önemli bir destek oldu.
Süveyda'daki şiddet olaylarının ortasında, Suriye ile İsrail arasında arabuluculuk yapmaya çalışan ABD, ateşkes için yoğun bir diplomasi trafiği başlattı.
Dışişleri Bakanı Marco Rubio, ABD'nin şiddetten “çok endişeli” olduğunu söyledi ve bunu “barışçıl ve istikrarlı bir Suriye inşa etme çabalarına doğrudan bir tehdit” olarak tanımladı ve Washington'un gerilimi düşürmek için “Suriye ve İsrail hükümetleriyle tekrarlanan ve sürekli görüşmeler” yaptığını ekledi.
Ne olmuştu?
Suriye'deki gerginlik yerel Bedevi aşiretler ile Dürzi silahlı gruplar arasındaki çatışmalarla başladı.
Düzeni sağlamak için müdahale ettiğini söyleyen hükümet güçleri, 14 Temmuz'dan itibaren zırhlı araçlarını Süveyda'ya göndererek Dürzi milislerle çatışmış, ancak bazı durumlarda sivillere de saldırdığı da öne sürüldü.
15 Temmuz'da Şam yönetimi güçlerinin kente girmesiyle İsrail zırhlı araçlara hava saldırıları yaptı ve 16 Temmuz'da Şam'daki Savunma Bakanlığı'nı vurdu. Hemen ardından ABD, tüm taraflar arasında bir anlaşma sağlandığını kaydetti ve Şam yönetimine bağlı güçler Süveyda'dan çekildi.
Suriye devlet medyası çekilmenin ateşkes anlaşmasına uygun olduğunu ve Dürzi gruplara yönelik askeri operasyonun sona erdiğini açıklarken hükümet güçlerine ait konvoylar gece saatlerinde Süveyda kentinden çekilmeye başladı.
Perşembe günü bölgeden silahlı çatışma haberleri gelmeye devam etti. Suriye geçiş hükümeti, Süveyda'daki Dürzi savaşçıları ateşkesi ihlal etmekle suçladı.