ABD Enerji Enformasyon İdaresi (EIA), Hürmüz Boğazı’nı 'dünyanın en kritik petrol geçiş noktası' olarak tanımlıyor.
REKLAM
İsrail ile İran arasındaki gerilimin yeniden alevlenmesi, küresel enerji piyasası için hayati öneme sahip olan Hürmüz Boğazı’nın güvenliği konusunda endişeleri yeniden gündeme taşıdı.
Yaklaşık 54 km genişliğindeki bu dar su yolu, dünyadaki deniz yoluyla taşınan petrolün neredeyse üçte birini ve sıvılaştırılmış doğalgazın (LNG) beşte birini küresel piyasalara ulaştırıyor.
ABD Enerji Enformasyon İdaresi (EIA), Hürmüz Boğazı’nı 'dünyanın en kritik petrol geçiş noktası' olarak tanımlıyor. Boğaz, Basra Körfezi’ni Umman Körfezi ve Arap Denizi’ne bağlıyor.
Analistler ve yatırımcılar, bu dar ama stratejik su yolundaki potansiyel bir kesintinin küresel etkilerini değerlendiriyor. Peki ya, Hürmüz Boğazı aniden kapanırsa?
Neden bu kadar önemli?
İsrail’in İran’a yönelik saldırılarının ardından, İranlı yetkililerin Hürmüz Boğazı’nı kapatma tehdidinde bulunması petrol fiyatlarının hızla yükselmesine yol açtı.
Uluslararası Enerji Ajansı’na (IEA) göre, 2023 yılında günde yaklaşık 20 milyon varil ham petrol ve petrol ürünü Hürmüz Boğazı’ndan geçti. Bu da dünya genelindeki toplam petrol ticaretinin yüzde 30’una karşılık geliyor.
Bu hacmin yaklaşık yüzde 70’i Asya’ya gidiyor. Başlıca alıcılar arasında Çin, Hindistan ve Japonya yer alıyor.
Her ne kadar bazı alternatif boru hatları mevcut olsa da bunların kapasitesi sınırlı. IEA’ya göre, kara yoluyla taşınabilecek ham petrol miktarı yalnızca günde 4.2 milyon varil. Bu da Hürmüz’den geçen günlük hacmin sadece dörtte birine denk geliyor. Alternatif rotalar arasında Suudi Arabistan’ın Kızıldeniz’e uzanan Doğu-Batı boru hattı ve BAE’nin Fujairah’a giden boru hattı bulunuyor.
IEA raporunda, “Hürmüz Boğazı’nda uzun sürecek bir kriz yalnızca Suudi Arabistan, BAE, Kuveyt, Irak ve Katar gibi kilit üreticilerden gelen sevkiyatı aksatmakla kalmaz, aynı zamanda dünyanın yedek üretim kapasitesinin çoğunu da erişilemez hale getirir,” uyarısı yapıldı.
Doğalgaz piyasası daha savunmasız
Küresel LNG piyasası da boğazdaki kesintilere karşı son derece hassas. Katar (dünyanın en büyük ikinci LNG ihracatçısı) ve BAE’den yapılan tüm LNG ihracatı Hürmüz Boğazı’ndan geçmek zorunda.
IEA verilerine göre, 2023'ün ilk 10 ayında 90 milyar metreküp LNG boğazdan geçti. Bu da küresel LNG ticaretinin yüzde 20’sine denk geliyor.
Katar ve BAE için alternatif güzergâh bulunmadığından, deniz yolu trafiğinin kesilmesi küresel arzı ciddi şekilde daraltabilir. Bu LNG’nin yüzde 80’i Asya’ya, yüzde 20’si ise Avrupa’ya gidiyor. Bu durum, bölgeler arası rekabeti artırarak özellikle arz sıkışıklığında krizi derinleştirebilir.
IEA, “Boğazdan geçen petrol hacminin büyüklüğü ve alternatif yolların azlığı, kısa süreli kesintilerin bile küresel piyasa üzerinde ciddi sonuçlar doğurmasına neden olur,” açıklamasında bulundu.
Boğaz kapanırsa petrol fiyatları nereye kadar yükselir?
Boğazın tamamen kapanması düşük olasılık olarak görülse de bu ihtimalin gündeme gelmesi bile enerji piyasalarında yüksek dalgalanmaya yol açıyor.
Geçtiğimiz hafta, İsrail-İran gerilimi nedeniyle ham petrol fiyatları yüzde 13 yükseldi. Daha sonra İran’daki enerji altyapısının zarar görmediğinin açıklanmasıyla fiyatlar biraz gerilese de, yeni bir tırmanma riski piyasaları gergin tutuyor.
Wall Street’teki bazı analistler, İran Körfezi’ndeki petrol ve gaz taşımacılığının sekteye uğraması durumunda ortaya çıkabilecek sonuçları değerlendirmeye başladı.
Goldman Sachs, Hürmüz Boğazı’nın uzun süreli bir kapanmasının, petrol fiyatlarını varil başına 100 doların üzerine taşıyabileceği uyarısında bulundu.
Banka, İran’ın şu anda günde yaklaşık 3,6 milyon varil ham petrol ve 0,8 milyon varil kondensat (düşük yoğunluklu hidrokarbon sıvılar) ürettiğini, bunun 2,1 milyon varillik kısmının deniz yoluyla ihraç edildiğini ve büyük ölçüde Çin’e gittiğini belirtti.
ING Emtia Stratejileri Başkanı Warren Patterson, son gelişmelerin ardından jeopolitik risk priminin ciddi şekilde fiyatlandığını söyledi.
Patterson’a göre, İran petrolünün akışındaki bir kesinti bile, 2025’in dördüncü çeyreğinde beklenen petrol fazlasını ortadan kaldırabilir ve Brent petrolünü 80 dolar civarına itebilir.
Ancak daha ciddi bir senaryo, yani Hürmüz Boğazı’ndaki taşımacılığın kesilmesi, çok daha büyük sonuçlar doğurabilir. “Küresel deniz yoluyla taşınan petrolün neredeyse üçte biri bu boğazdan geçiyor,” diyen Patterson, böyle bir kesintinin fiyatları 120 dolara kadar çıkarabileceğini belirtti. Çünkü OPEC’in yedek üretim kapasitesinin büyük kısmı Basra Körfezi’nde.
Patterson, bu tırmanmanın Avrupa gaz piyasası için de büyük etkileri olabileceğini söyledi.
Şimdi ne beklenmeli?
Hürmüz Boğazı yalnızca bir nakliye rotası değil, aynı zamanda küresel enerji için bir can damarı. Petrol ve LNG akışları için kolay bir alternatif rota bulunmadığından, bu bölgedeki her gerilim piyasaları alarma geçiriyor.
Boğazın tamamen kapanması hâlâ uzak bir ihtimal olarak görülse de, bu olasılık dahi piyasaları sarsmaya ve petrol fiyatlarını yüksek tutmaya yetiyor.
İran ve İsrail güçleri arasında karşılıklı saldırılar sürerken, yanlış hesaplama riski büyüyor. Diplomatik dengenin kırılgan, risklerin ise yüksek olduğu bu bölgede yapılacak tek bir hata, bölgesel çatışmayı küresel bir enerji krizine dönüştürebilir.