İsrail-İran çatışması daha da tırmanırken, doğal gaz sahalarının hedef alınacağı korkusu giderek artıyor. Böyle bir durumda, Avrupa'nın sıvılaştırılmış doğal gaz arzı, ekonomileriyle birlikte ciddi şekilde etkilenir.
REKLAM
Avrupa enerji fiyatlarının yükselmesi, dünyanın en önemli akaryakıt sevkiyat yollarından birini tıkama tehdidinde bulunan mevcut jeopolitik krizin pek çok riski arasında yer alıyor. ABD'nin gümrük tarifelerinin yol açtığı ticaret savaşıyla birleştiğinde, krizin küresel ekonomiyi de aşağı çekebileceğine dair korkular var.
Dünya Bankası bu yıl için yüzde 2,3'lük bir büyüme beklerken, 2024 yılı için yüzde 2,8'lik bir büyüme öngörüyor.
İsrail'in 13 Haziran'da İran'ın askeri ve nükleer altyapısına karşı hava saldırıları başlatmasından bu yana petrol fiyatları küresel çapta yüzde 10'un üzerinde artış gösterdi. Yüksek fiyatlar ve arz kesintileri, ticaret savaşının etkileri ile birleştiğinde, küresel üretimi düşürme tehdidi oluşturuyor.
Piyasalar küresel petrol ve sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) arzına yönelik riskleri fiyatlandırıyor.
İran, küresel deniz petrolünün üçte birinin ve küresel LNG sevkiyatının 5'te 1'inin geçtiği son derece stratejik Hürmüz Boğazı'nı kontrol ediyor. Bu boğazın kapatılması halinde fiyatlar 100 doların üzerine fırlayabilir. Şu anda bir varil ham petrol 75 doların üzerinde işlem görüyor ve uluslararası Brent petrol 77 dolar civarında.
London College of Energy Economics Başkanı Dr. Yousef Alshammari, Euronews Business'a yaptığı açıklamada, "Boğazın kapatılacağını sanmıyorum," dedi. Alshammari sözlerine şöyle devam etti: "Çünkü İran'ın, müşterileri olan Hindistan ve Çin'e giden gemilerin geçişi için Hürmüz Boğazı'nın açık olmasına ihtiyacı var."
Ancak boğaz kapalı olmasa bile krizin getirdiği riskler nedeniyle geçişler şimdiden fiyatları etkiledi. Bazı petrol tankerleri geçmeyi reddetti. FT'ye göre, dünyanın halka açık en büyük petrol tankeri şirketi Frontline, Hürmüz Boğazı'ndan geçmek için yeni sözleşmeleri geri çevireceğini bildirdi.
Öte yandan Alshammari, "Sigorta şirketleri şu anda muhtemelen daha fazla ücret talep ederken, Katar da Boğaz'dan geçecek LNG sevkiyatlarını geciktirmeye çalışıyor," diye ekledi.
Bölgedeki doğal gaz sahaları da dikkat çekiyor. İran, dünyanın en büyük doğal gaz sahası olan Güney Pars sahasını Katar ile paylaşıyor. Bu bölgeden gelen sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG), Avrupa da dahil olmak üzere dünyanın geri kalanı için hayati önem taşıyor.
Enflasyon ve işletmeler: Avrupa nasıl etkileniyor?
AB şu anda yeterli LNG arzına sahip olsa da, bloğun küresel LNG'ye olan bağımlılığı, Rus gazına olan bağımlılığını azalttığı için onu jeopolitik şoklara karşı savunmasız hale getiriyor.
Piyasa son dönemde arz kesintileri riskini tartarken, Avrupa'da gaz fiyatları önemli ölçüde yükseldi. Avrupa gaz fiyatları için temel gösterge olan Hollanda TTF'si (Unvan Transfer Tesisi) son üç ayın en yüksek seviyesine çıkarak cuma günü öğle saatlerinde 41 €/MWh seviyesine yaklaştı.
Avrupa'nın Katar'dan yaptığı ithalat, LNG ihtiyacının yaklaşık yüzde 10'unu karşılıyor. Mısır da dahil olmak üzere bölgedeki diğer ülkeler de Avrupa'ya LNG ihraç ediyor. Ancak 7 Ekim 2023 Hamas saldırısından sonra İsrail kendi üretiminin bir kısmını kapatarak, Mısır'ı LNG sevkiyatını durdurmaya zorladı ve Avrupa doğal gaz fiyatlarında bir artışa yol açtı.
Avrupa'nın şu anda çok sayıda doğal gaz tedarikçisi var. Norveç, 2024 yılında tüm gaz ithalatının yüzde 33'ünden fazlasını sağlayarak AB'nin en büyük gaz tedarikçisi oldu. Diğer tedarikçiler arasında Amerika Birleşik Devletleri, Cezayir, Katar, İngiltere, Azerbaycan ve Rusya yer alıyor.
AB'deki en büyük LNG ithalatçısı ülkeler arasında Fransa, İspanya, İtalya, Hollanda ve Belçika bulunuyor.
Enerji Ekonomisi ve Finansal Analiz Enstitüsü'ne (IEEFA) göre, Katar'dan yapılan sevkiyatların etkilenmesi halinde, LNG ithalatlarının yüzde 38-45'ini bu ülkeden sağlayan Belçika, İtalya ve Polonya en çok etkilenecek ülkeler olacak.
İyi haber ise yılın bu zamanlarında Avrupa'da gaz talebinin genellikle en düşük seviyede olması. Yine de, blok genelinde normalden daha sıcak olan hava soğutma talebini artırıyor ve bu da önümüzdeki haftalarda enerji ihtiyacını artırabilir.
Alshammari, "Enerji fiyatlarındaki artışlar enflasyonu yükseltir ve merkez bankasının politikası üzerinde zincirleme bir etkiye sahip olabilir," dedi.
ABD Merkez Bankası ve İngiltere Merkez Bankası da dahil olmak üzere merkez bankaları, belirsizlik arttığı için faiz oranlarını düşürmekten vazgeçti. Enflasyonun yakın vadede daha kalıcı olduğunu ve - ECB ve BoE örneğinde olduğu gibi - yüzde 2'lik hedefin uzaklaştığını görürlerse, daha fazla parasal sıkılaştırma, borçlanma ve yatırım için daha yüksek maliyetlerle ekonomiyi sıkıştırabilir.
Chartered Institute of Export and International Trade Genel Müdürü Marco Forgione Euronews'e verdiği demeçte, "Ukrayna Savaşı'nın bir sonucu olarak, özellikle AB sıvılaştırılmış doğal gazını, LNG gazını Rusya'dan değil, Katar dahil üreticilerden almaya yöneldi," dedi.
Forgione, sıvılaştırılmış doğal gazın geçişini kısıtlayan herhangi bir şeyin AB üzerinde, "özellikle imalat sektöründe" hızlı bir etkisi olacağını da sözlerine ekledi.
Petrol talebi, kısmen endüstriyel faaliyetler nedeniyle yaz aylarında en yüksek seviyeye ulaşıyor. Ancak mevcut arz kısıtları ve daha yüksek fiyatlar imalat sektörünü daha da sıkıştırabilir.
Forgione, halihazırda ABD gümrük tarifeleriyle bağlantılı olarak artan ticari gerilimlerle karşı karşıya olan Avrupalı işletmeler için mevcut zorluklarla yüzleşmenin "4 boyutlu satranç oynamak gibi" olduğunu belirtti.
Forgione, petrol fiyatlarındaki ani artışların ve nakliye ücretlerindeki düşüşün tüketici fiyatlarında önemli artışlara, arz sıkıntısına ve daralmaya yol açabileceğini öngördü. Bu, bir ürünün boyutunun küçüldüğü ancak fiyatının aynı kaldığı durumdur.
Küresel pazar etkileri
İran'ın enerji altyapısı çatışmanın hedefinde. Ülke dünyanın en büyük dokuzuncu petrol üreticisi konumunda. ABD Enerji Enformasyon İdaresi'ne göre ülke tam kapasiteyle günde 3,8 milyon varil petrol üretiyor. Ancak Batı'nın yaptırımları nedeniyle İran'ın petrol ihracatı ağırlıklı olarak Çin ve Hindistan'a yapılıyor.
İran günde 1,5 milyon varil petrol ihraç ederek Çin'in petrol ithalatının yüzde 10'unu karşılıyor. Dünyanın en büyük ikinci ekonomisi olan Çin'in bu ithalattan mahrum kalması, başka bir yerden tedarik etmek zorunda kalacağı için ekonomisini etkileyebilir ve bu da fiyatların hızla yükselebileceği anlamına geliyor.
İran-İsrail çatışmasının potansiyel jeopolitik sonuçları piyasaları diken üstünde bırakıyor ve görünen o ki dalgalanma kalıcı olacak.
Öte yandan, Avrupa'nın çatışmadaki rolü de belirsizliğini koruyor.
Alshammari, "Benim en büyük endişem bunun Avrupa ülkelerini, İngiltere ve Fransa'yı da içine alan daha geniş bir çatışmaya dönüşmesi. Bu kimsenin gerçekleşmesini istemediği bir senaryodur," diye ekledi.