Ekonomist Allison Shrivastava, “Bu dönemi ‘nefesini tutan ekonomi’ olarak tanımlıyorum,” dedi.
Dünyanın dört bir yanındaki şirketler, harcamalarını kısmak ve belirsizleşen tüketici talebine uyum sağlamak için işten çıkarmaları artırıyor. Amazon, Nestlé ve UPS gibi büyük şirketler binlerce çalışanıyla yollarını ayırırken, yapay zeka odaklı teknoloji firmaları da otomasyonla insan gücünün yerini almaya başladı.
Reuters’ın derlediği verilere göre, ABD’de bu ay şimdiye kadar 25 binden fazla işten çıkarma açıklandı. Bu sayıya UPS’in 48 bin kişilik işten çıkarma dalgası dahil değil. Avrupa’da ise toplam sayı 20 bini aşarken, bunun 16 bini yalnızca geçen hafta işten çıkarmaları duyuran Nestle’ye ait.
ABD hükümetinin tarihinin en uzun ikinci kapanması nedeniyle resmi istihdam verileri yayımlanamıyor. Bu yüzden yatırımcılar, şirketlerin işten çıkarma açıklamalarını dikkatle izliyor. Ancak birçok ekonomist, yıl sonuna doğru yapılan bu tür kesintilerin genellikle planlı olduğunu ve çoğunun uzun vadeye yayıldığını belirtiyor.
New York merkezli 50 Park Investments yöneticisi Adam Sarhan, “Yatırımcılar şu soruyu soruyor: Bu ne anlama geliyor? Genel tabloyu göremediğimiz için işten çıkarmalar bize ipucu veriyor,” dedi.
“Amazon gibi şirketlerde toplu işten çıkarma olması, ekonominin güçlendiği değil yavaşladığı anlamına gelir. Güçlü bir ekonomide kitlesel işten çıkarma olmaz.”
CEO’lar yapay zeka yatırımlarından geri dönüş bekliyor
Amazon, kurumsal kadrosundan 14 bin kişiyi işten çıkaracağını açıkladı. Bu karar, Target, Procter & Gamble ve diğer devlerin de binlerce ofis çalışanını azaltma hamleleriyle aynı döneme denk geldi. Reuters, Amazon’da bu sayının 30 bine kadar çıkabileceğini bildirdi.
Kesintilerin nedenleri şirketten şirkete değişiyor. Target ve Nestlé gibi firmalarda yeni CEO’lar yeniden yapılanmaya giderken, bebek giyim markası Carter’s, ABD Başkanı Donald Trump’ın getirdiği yüksek ithalat tarifeleri nedeniyle ofis çalışanlarının yüzde 15’ini işten çıkarıyor.
Dikkat çeken nokta, kesintilerin mağaza veya fabrika çalışanlarından çok yapay zeka ile otomasyona açık beyaz yakalı pozisyonlarda yoğunlaşması. Analistler, Amazon’un bu hamlesini şirketlerin milyarlarca dolarlık yapay zeka yatırımlarını “gerekçelendirme” çabasının erken bir işareti olarak yorumluyor.
Target’ın kesintisi kurumsal kadrosunun yüzde 8’ini etkilerken, Amazon’unki 1,5 milyonluk dev kadrosunda küçük bir oranla 14 bin kişiyi kapsıyor.
KPMG’nin eylül ayında yayımladığı ankete göre, ABD’li üst düzey yöneticiler arasında gelecek yıl yapay zekâ yatırımlarının ortalama yüzde 14 artışla 130 milyon dolara ulaşması bekleniyor. Katılımcıların yüzde 78’i, yönetim kurulları ve yatırımcıların yapay zekanın maliyetleri düşürüp karı artırdığına dair somut kanıt görmek için baskı yaptığını söylüyor.
Bank of America ekonomistleri, 22 Ekim tarihli notlarında, yapay zekanın ilk etapta 'giriş seviyesindeki pozisyonları' otomasyonla değiştirme olasılığının yüksek olduğunu belirtti. Ancak bilgi teknolojileri, finans ve profesyonel hizmetler gibi beyaz yakalı sektörlerde istihdamın hâlâ arttığını da vurguladı.
Indeed Hiring Lab ekonomisti Allison Shrivastava ise, “Henüz bunun doğrudan yapay zekânın etkisi olduğunu söyleyemem,” diyerek teknoloji sektörünün 2022 zirvesinden bu yana daralma sürecinde olduğunu hatırlattı.
‘Düşük işe alım, düşük işten çıkarma’ dönemi
ABD hükümetinin kapalı olması nedeniyle resmi istihdam verilerine erişim kısıtlı. Eyaletlerin haftalık işsizlik verileri işten çıkarmalarda belirgin bir artış göstermiyor, ancak istihdam artışı da zayıf. Özel bordro şirketi ADP, 11 Ekim’de sona eren dört haftalık dönemde yalnızca 14 bin 250 kişilik istihdam artışı tespit etti.
Ekonomistler, iş gücü piyasasının şu anda 'düşük işe alım, düşük işten çıkarma' evresinde olduğunu söylüyor. Birçok şirket, çalışan sayısını açıkça azaltmak yerine boşalan pozisyonları doldurmamayı tercih ediyor.
Ancak işten çıkarmalar hızlanırsa, bu durum tüketici güvenini ve zaten yüksek enflasyon ile ticaret tarifeleri yüzünden baskı altında olan ABD ekonomisini daha da zayıflatabilir.
Shrivastava, “Bu dönemi ‘nefesini tutan ekonomi’ olarak tanımlıyorum,” dedi.
“‘Düşük işe alım, düşük işten çıkarma’ adeta yeni bir denge gibi, sanki şirketler gerçekten de sadece bekleyip ne olacağını anlamaya çalışıyorlar.”