İran'da esnaf, riyalin serbest piyasada dip seviyelere gerilemesi üzerine ikinci gün de kepenk kapattı. Bu durum, enflasyon korkularını körüklerken, resmi kur ile sokak piyasası arasındaki fark giderek derinleşiyor.
İran para birimi riyali serbest piyasada rekor düşük seviyelere gerilerken, tüccarlar ve esnaf ikinci gün de kepenk kapattı.
Sosyal medyada paylaşılan videolarda, Tahran’ın merkezindeki Saadi Caddesi’nde ve başkentteki Büyük Çarşı’ya yakın Shush mahallesinde yüzlerce kişinin toplandığı görülüyor. Büyük Çarşı, 1979 İslam Devrimi’nde monarşiyi devirip İslamcıları iktidara taşıyan hareketin önemli merkezlerinden biriydi.
Tüccarlar dükkânlarını kapattı ve diğerlerini de aynı şeyi yapmaya çağırdı. Yarı resmi ILNA haber ajansı, bazı işletmelerin açık kalmasına rağmen birçok esnafın ticareti durdurduğunu bildirdi.
Görgü tanıklarına göre protestolarda polis müdahalesi olmadı, ancak güvenlik önlemleri sıkıydı.
Pazar günü eylemler, Tahran’ın merkezindeki iki büyük cep telefonu pazarıyla sınırlı kalmış, göstericiler burada hükûmete karşı sloganlar atmıştı.
Riyalde hızlı değer kaybı
İran riyali Pazar günü 1,42 milyon seviyesine kadar geriledi. Pazartesi günü ise dolar karşısında 1,38 milyon riyal civarında işlem gördü.
İran para biriminin kuru, resmi ve serbest piyasa rakamlarına göre büyük farklar gösteriyor. Uluslararası döviz platformlarında euro yaklaşık 49 bin riyalden işlem görürken –bu, sıradan İranlıların erişemediği sıkı kontrollü resmi kur– serbest piyasada euro 1 milyon riyalin çok üstünde, yani yaklaşık 150 bin tümene denk geliyor. Bu durum, enflasyon, yaptırımlar ve sermaye kaçışı karşısında resmi kur ile sokak kuru arasındaki uçurumu gözler önüne seriyor.
Hızlı değer kaybı enflasyon baskısını artırıyor; gıda ve günlük ihtiyaç maddelerinin fiyatları yükseliyor, hane halkı bütçeleri daha da zorlanıyor. Son günlerde uygulanan benzin fiyatı değişikliği de bu eğilimi kötüleştirebilir.
Hiperenflasyon kapıda mı?
Devlet istatistik merkezine göre, aralık ayında enflasyon yıllık bazda yüzde 42,2’ye yükseldi, bir önceki aya göre 1,8 puan artış gösterdi. Gıda maddeleri fiyatları geçen yılın aynı ayına göre yüzde 72, sağlık ve tıbbi ürünler ise yüzde 50 arttı. Birçok uzman bu rakamları hiperenflasyon sinyali olarak yorumluyor.
Resmi İran medyasında yer alan haberlere göre, 21 Mart’ta başlayacak yeni İran yılında vergilerin artırılması planı da endişeleri körüklüyor.
İran riyali, 2015 nükleer anlaşması döneminde –yaptırımların kalktığı ve nükleer programa sıkı denetim getirildiği dönem– resmi olarak dolar karşısında 32 bin riyal seviyesindeydi.
ABD gerilimi ekonomiyi sıkıştırıyor
Anlaşma, ABD Başkanı Donald Trump’ın 2018’de tek taraflı çekilmesiyle çöktü. Haziran ayında İran ile İsrail arasında yaşanan 12 günlük savaşın ardından yeni çatışma riski de belirsizlik yaratıyor.
Birçok İranlı, ABD’nin de dahil olacağı daha geniş bir çatışmadan korkuyor; bu da piyasalardaki kaygıyı artırıyor.
Eylül ayında Birleşmiş Milletler, diplomatların “snapback” mekanizması olarak tanımladığı süreçle İran’a nükleer yaptırımları yeniden uygulamaya koydu. Bu yaptırımlar İran’ın yurtdışındaki varlıklarını dondurdu, Tahran’la silah ticaretini durdurdu ve balistik füze programıyla ilgili cezalar getirdi.