Cabo de Sao Vicente (Sagres) açıklarında, tektonik plakada keşfedilen bir çatlak, 1755’teki gibi büyük Lizbon depremlerinin nedeni olabilir.
REKLAM
On yıllardır jeologlar, 1755 ve 1969’da Lizbon’u vuran büyük depremleri açıklamakta zorlanıyordu. Ancak Cabo de São Vicente açıklarında, tektonik plakada 200 kilometre uzaklıkta keşfedilen bu çatlak, Portekiz başkentindeki depremlerin ardındaki güçlere dair ipuçları sunabilir.
Yeni keşfedilen bu çatlağın en az 5 milyon yıldır oluştuğu, Lizbon Üniversitesi Fen Fakültesi tarafından yapılan ve Nature Geosciences dergisinde yayımlanan bir çalışmada belirtiliyor.
1969’da Lizbon ve Portekiz’in diğer bölgelerini sarsan deprem ile 1755’teki “Büyük Deprem,” Atlantik Okyanusu’nda, Gorringe Bank deniz altı dağına yakın Ferradura Abyssal Ovası’nda meydana geldi. Bu alan, Avrasya ve Afrika tektonik plakalarının sınırında bulunuyor.
Düz bir jeolojik oluşum olan bu bölgede bilinen bir fay hattı bulunmadığı için Lizbon’daki bu ve benzeri depremlerin kökeni bilim insanlarını uzun süredir şaşırtıyordu.
Ancak çalışmanın eş yazarı, jeolog ve Lizbon Üniversitesi Fen Fakültesi profesörü João Duarte, Lusa’ya yaptığı açıklamada, “delaminasyon” olarak bilinen bir süreçte tektonik plakanın bir kısmının ayrılıyor olmasının bu olguyu açıklamaya başlayabileceğini söylüyor.
Delaminasyon süreci neyi kapsıyor?
Delaminasyon, tektonik plakanın yatay bir kırılma yaşamasıyla ortaya çıkıyor; sanki kaya bir bıçakla ayrılıyormuş gibi. Bu, alt kısmın çökmeye başladığı bir çatlak oluşturuyor. Plakanın alt kısmı, normalde 100 kilometre olması gerekirken, şimdiden 200 kilometre derinliğe ulaşmış durumda.
Plakanın üst kısmının yatay pozisyonda kalması, deniz tabanını gözlemlemeyi zorlaştırdı ve bu jeolojik değişikliğin keşfedilmesini güçleştirdi.
João Duarte, bu fenomenin yalnızca bir tür “Dünya ultrasonu” sayesinde keşfedildiğini belirtiyor; bu yöntemle, 5 ila 10 milyon yıldır yavaşça gerçekleşen plaka ayrılma süreci görülebildi.
Araştırmacılar, küçük depremleri kaydetmek için deniz tabanına sekiz ay boyunca sismometreler yerleştirdiklerini ve bu alanda 30–40 kilometre derinlikte bir “küme” halinde küçük depremler gözlemlediklerini anlatıyor. Bu durum, normalden biraz farklıydı ve orada sismik aktivite üreten bir sürece işaret ediyordu.
Araştırmacılar ayrıca bilgisayar modelleri kullanarak delaminasyon sürecini simüle etti.
Depremler nasıl oluşur?
Depremler, tektonik plakalar kayarken sürtünme ve enerji açığa çıkmasıyla meydana gelir. Çalışmada tanımlanan jeolojik yapı geleneksel bir fay hattı olmasa da sismik aktiviteyi tetikleme potansiyeline sahip. Plakadaki ayrılma boşluk bırakmadığı için gerilim birikiyor ve sonunda deprem olarak serbest kalıyor.
Joao Duarte, Atlantik’in iki tarafını birbirine bağlayan ve Azorlar, Madeira ve Horseshoe Abyssal Ovası üzerinden geçen yeni nesil deniz altı iletişim kablolarının, deprem izleme kapasitesini geliştirmek için fırsat sunduğunu belirtti.
Lizbon ve çevresinde hissedilen en son deprem 17 Şubat 2025’te gerçekleşti; sarsıntının merkezi Seixal’in yaklaşık 14 km güneybatısındaydı ve Richter ölçeğine göre büyüklüğü 4,7 olarak kaydedildi.