Batı kültüründe 13. Cuma’nın laneti nereden geliyor?

REKLAM

Friggatriskaidekaphobia — yani 13. Cuma korkusundan mı muzdaripsiniz?

Yalnız değilsiniz.

Kara kediler, kırık aynalar ve merdiven altından geçmek gibi, 13. Cuma da Batı kültürünün en yaygın batıl inançlarından biri olarak kabul ediliyor.

Öyle ki, yalnızca Amerika Birleşik Devletleri’nde 17 ila 21 milyon insan bu günden etkileniyor. Kimi bu tarihte uçağa binmiyor, kimi önemli kararlar almaktan kaçınıyor, hatta evinden dışarı adım atmayanlar bile var.

Bu korkuya verilen isim Friggatriskaidekaphobia, adını İngilizce'de "Friday" (Cuma) anlamına gelen İskandinav tanrıçası Frigga’dan alıyor. 13 sayısından duyulan korku ise daha genel adıyla triskaidekaphobia olarak biliniyor.

Etki alanı öyle yaygın ki; bazı binalarda 13. kat atlanır, otellerde 13 numaralı oda yer almaz, bazı havayolları 13. sırayı atlar, hatta bazı insanlar 13 kişilik sofralarda yemek yemeyi reddeder.

Peki, bu tarih ve sayı neden bu kadar uğursuz sayılıyor?

Davetsiz misafirler, numeroloji ve Jason

Çoğu batıl inançta olduğu gibi bu fobinin kökenini tam olarak saptamak zor.

Bir Viking efsanesine göre, Valhalla'da 12 tanrının katıldığı görkemli bir ziyafet düzenlenir. Ancak davetli olmayan 13. misafir, fesatlık ve kargaşanın tanrısı Loki, sofraya gelir.

Loki, karanlığın kör tanrısı Hodr'u kandırarak ona ökseotundan yapılmış bir ok verir. Bu okla Hodr, neşe ve sevincin sembolü olan güzel tanrı Balder’i vurur.

İşte o günden bu yana, 13 sayısı huzuru bozan, felaketi çağıran bir uğursuzluk simgesi olarak anılır.

Bu batıl inanç daha sonra Avrupa'nın güneyine yayılmış ve Hristiyanlık döneminin başlangıcında yerleşik hale gelmiştir.

13 sayısının uğursuzluğuna dair bir diğer güçlü anlatı da Hristiyanlık geleneğinde karşımıza çıkar.

Bu kez sahne, İsa'nın havarileriyle birlikte oturduğu Son Akşam Yemeği’dir. Masada 13 kişi vardır.

O 13. kişi ise, İsa’ya ihanet eden Yahuda İskaryot’tur. Bu ihanet, İsa'nın ertesi gün, Hristiyan inancına göre Kutsal Cuma’da, çarmıha gerilmesiyle sonuçlanır.

İncil geleneğinde daha da geriye gidildiğinde, Cuma gününün Adem ve Havva'nın Bilgi Ağacı'ndan yasak meyveyi yedikleri ve Kabil'in kardeşi Habil'i öldürdüğü gün olduğu söylenir.

Efsaneler ve dini anlatıların ötesinde, bazıları için 13 sayısının uğursuzluğu yalnızca matematiksel bir huzursuzluktan ibarettir.

Numerologlara göre 12, düzenin ve tamamlanmışlığın simgesidir: Yıl 12 aya bölünür, saatler 12'lik döngülerle işler, Zodyak’ta 12 burç vardır. Antik mitlerde Herkül’ün 12 görevi, Olimpos’un 12 tanrısı sayılır.

Diğer bir yandan, 14. yüzyılda Geoffrey Chaucer, 'Canterbury Hikayeleri'nde şöyle yazar: “Ve bir Cuma günü tüm bu talihsizlikler yaşandı.” O günden bu yana, Cuma günleri bazı kültürlerde uğursuzlukla anılmaya başlandı. Özellikle 13’üyle birleştiğinde, inançlar, mitler ve sayılar birleşip bugünü batıl inançların en karanlık tarihine dönüştürdü.

Binlerce yıl geçti, ama popüler kültür 13. Cuma'nın kötü şöhretini daha da pekiştirdi.

1907’de yayımlanan 'On Üçüncü Cuma' adlı romanda, Thomas William Lawson Wall Street’te kaos yaratan bir borsacının hikâyesini anlattı. 13 Eylül 1940 Cuma günü, II. Dünya Savaşı sırasında Alman bombardıman uçakları Buckingham Sarayı’nı hedef aldı. 1970 yılında gerçekleşen talihsiz Apollo 13 ay görevi, daha fırlatılmadan önce bile uğursuz bir isme sahipti. Ve tabii ki sinemanın en ünlü maskeli katili Jason Voorhees’in dehşet saçtığı 13. Cuma serisi, bu tarihi zihinlere adeta kazıdı.

Yine de dünya bu konuda hemfikir değil. Bazı ülkelerde 13. Cuma değil, bambaşka bir gün ve sayı uğursuzlukla ilişkilendirilir.

Avrupa varyasyonları

Hispanik ve Yunan kültüründe 13. Salı geleneksel olarak şanssız bir gün olarak kabul edilir.

Yunanistan'da Salı, savaş tanrısı Ares ile ilişkilendirilen gündür ve Yunanca'da 'Salı'nın adı 'Triti' ya da 'üçüncü'dür, bu da batıl inancı güçlendirir, çünkü kötü şansın üçlü gruplar halinde geldiği varsayılır.

1204 yılında Dördüncü Haçlı Seferi sırasında ve 1453’te Osmanlılar tarafından olmak üzere, Konstantinopolis iki kez Salı günü düşmüştür. Bu da Hristiyanlar için uğursuz bir gün olarak kabul edilir.

İtalya'da 13 sayısı aslında şanslı kabul edilir ve kötü üne sahip olan 17. Cuma'dır.

Bu inancın kökeni, 17’nin Roma rakamlarıyla yazılışı olan XVII'ye dayanır. Harfler yeniden sıralandığında, Latince “yaşadım” anlamına gelen VIXI kelimesi ortaya çıkar. Ancak bu ifade geçmiş zamanla kullanıldığı için “hayatımı yaşadım” anlamına gelir, yani ölümün kapıda olduğuna dair uğursuz bir imadır.

Sonuç olarak, ülkenin havayolu şirketi Alitalia'nın uçaklarında 17. sıra bulunmuyor.

Paganlar ve Taylor Swift

Hem Cuma günleri hem de 13 sayısı her zaman uğursuz olmamıştır.

Yüzyıllar boyunca ataerkil sistemler, pagan inançlarını ve kadınların doğayla uyumlu kutlamalarını bastırdı. Bu da, özellikle kadim zamanlarda kutsal kabul edilen günlerin, örneğin Cuma’nın, karalanmasına yol açtı.

Oysa pagan kültürlerde Cuma günü, ilahi dişil enerjinin günü olarak görülürdü. Bu da bizi kelimenin kökenine, yani Friggatriskaidekaphobia'ya götürür.

Mitoloji meraklılarının ya da Marvel hayranlarının hemen tanıyacağı gibi, Frigga Asgard’ın kraliçesi, gökyüzünün kudretli tanrıçasıydı. Aşk, annelik, doğurganlık ve kaderle ilişkilendirilirdi. Kehanet gücüyle, doğumu ve yaşam döngüsünü kutsayan bir figürdü.

Bu nedenle Cuma günü, İskandinav ve Cermen topluluklarında evlilikler için en uğurlu günlerden biri sayılırdı.

13 sayısına gelince, bir takvim yılında gerçekleşen ay ve adet döngüsü sayısıyla bağlantısı nedeniyle Hristiyanlık öncesi ve tanrıçalara tapan kültürler için iyi şansın habercisiydi.

Ve sahneye, ABD’nin ulusal hazinesi Taylor Swift çıkıyor.

2024’ü, iki yıl süren rekor kıran dünya turnesini 2,2 milyar dolarlık (yaklaşık 86,8 milyar Türk Lirası) gelirle tamamlayarak zirvede kapattı. Üstelik bu, üst üste ikinci kez “tüm zamanların en yüksek hasılatlı turnesi” unvanını alması anlamına geliyor.

Swift, 13’ü hayatı boyunca uğurlu sayısı olarak benimsedi. Kariyerinin ilk yıllarında bu sayıyı eline yazarak sahneye çıkar, konser tarihlerini ve albüm sürümlerini bile bu sayı etrafında planlardı.

2009'da MTV'ye, "Ayın 13'ünde doğdum. 13. Cuma günü 13 yaşıma girdim. İlk albümüm 13 haftada altın plak kazandı. İlk 1 numara olan şarkımın 13 saniyelik bir girişi vardı," dedi.

"Ne zaman bir ödül kazansam ya 13. koltukta, ya 13. sırada, ya 13. bölümde ya da 13. harf olan M sırasında oturdum. Kısacası, hayatımda ne zaman 13 rakamı geçse, bu iyi bir şeydir."