Mars'tan gelen 25 kiloluk bir taş geçen ay New York'taki Sotheby's'de 5 milyon doların (4,3 milyon euro) üzerinde bir fiyata satıldı. Ancak göktaşının bulunduğu Nijer, taşın yasadışı yollardan ülke dışına çıkarılıp çıkarılmadığına dair bir soruşturma başlattı.
REKLAM
Her gün Mars’tan bir parça Manhattan’da açık artırmaya çıkarılmıyor hele ki 25 kilo ağırlığında olanı. Ancak temmuz ayında, Dünya’da bugüne dek keşfedilen en büyük Mars meteoriti olan NWA 16788’in rekor fiyata satılmasıyla tam da bu yaşandı.
Şimdi Nijer, yalnızca 9 ay önce Sahra Çölü’nün ücra bir köşesinde bulunan bu milyonlarca yıllık uzay taşının, kimse fark etmeden ülkeyi nasıl terk ettiğini ortaya çıkarmak istiyor.
NWA 16788 (Kuzeybatı Afrika'nın kısaltması) olarak adlandırılan göktaşının, Dünya'ya yaklaşık 140 milyon mil yol kat etmeden önce bir asteroid çarpmasıyla Mars yüzeyinden fırladığı düşünülüyor. Sotheby's'e göre taş, Kasım 2023'te Nijer'in Agadez bölgesinde hala isimsiz bir göktaşı avcısı tarafından keşfedildi.
Sonrasında ne olduğu ise tam olarak belli değil.
BBC'nin haberine göre, İtalyan akademik kaynaklar, göktaşının yerel halk tarafından uluslararası bir satıcıya satıldığını ve İtalya'nın Arezzo kentindeki özel bir galeride bulunduğunu belirtiyor. Burada Floransa Üniversitesi'nden bilim insanları tarafından incelendikten sonra Roma'da kısa bir süre sergilenmiş.
Oradan da -araştırma için geride bırakılan 2 parça hariç- Sotheby's'in New York'taki sergi salonuna ulaştı.
Ancak Nijer'de tepkiler kutlama şeklinde olmadı. Hükümet şimdi olası "yasadışı uluslararası kaçakçılık" olarak adlandırdığı olayla ilgili resmi bir soruşturma başlattı. Devlet Başkanı Abdourahamane Tiani, daha sıkı bir izlenebilirliğe duyulan ihtiyacı gerekçe göstererek, meteorit ve değerli taş ihracatını bir sonraki duyuruya kadar askıya aldı.
Nijer yaptığı açıklamada, bunun "yasadışı uluslararası kaçakçılığa benzediğini" belirterek, meteorit ihracatının yasallığı konusundaki endişelerini dile getirdi.
Ancak Sotheby's tüm kurallara uyduğu konusunda ısrar ediyor.
Müzayede evi, "Sattığımız her şeyde olduğu gibi, yolculuğunun her aşamasında en iyi uygulamalara ve ilgili ülkelerin gerekliliklerine uygun olarak gerekli tüm belgeler düzenliydi," dedi.
Yine de satışın herhangi bir kısmının Nijer'e gidip gitmediği ya da kayanın hükümetin bilgisi dahilinde ihraç edilip edilmediği konusunda çok az netlik var.
Kültürel miras uzmanı Patty Gerstenblith AP'ye yaptığı açıklamada, meteoritlerin uluslararası hukuk kapsamında korunabildiğini ancak Nijer'in meteoritin kendisine ait olduğunu ve çalındığını kanıtlaması gerektiğini belirtti. Bu da yasal açıdan zorlu bir mücadele olabilir.
Gerstenblith, "Eğer göktaşı çalınmadıysa ve ABD'ye ithal edilirken uygun şekilde beyan edildiyse, Nijer'in göktaşını geri alması mümkün görünmüyor," dedi.
Nijer'de yıllarca çalışmış bir paleontolog olan Paul Sereno ise farklı düşünüyor.
"Meteoritler gibi nadir minerallerin kültürel eserler olduğunu açıkça söyleyen yasalarınız varsa, gelip bir ülke için bu kadar eşsiz ve değerli olan bir şeyi alamazsınız," diyen Sereno, "Artık sömürge döneminde değiliz," diye ekledi.
Nijer, Sotheby's'in satışına ilişkin yaptığı açıklamada, 1997 yılında genel bir kültürel miras yasası kabul edilmiş olmasına rağmen, henüz meteorlarla ilgili özel bir yasaya sahip olmadığını kabul etti. Bu yasal gri alan, mevcut tartışmayı körükleyen şeyin bir parçası.
Mesele sadece yasallık değil, aynı zamanda gurur ve koruma da söz konusu. Nijer Nehri'ndeki bir adada, gelecekteki göktaşı buluntuları da dahil olmak üzere ülkenin doğal ve kültürel eserlerini barındıracak yeni bir müze inşa etme planlarının yapıldığı bildiriliyor.