İsveç, Danimarka, Finlandiya ve Norveç’in ulusal etik kurulları, ortak bir Avrupa çerçevesi oluşturulması gerektiğini savunuyor.
REKLAM
Avrupa'da sperm bağışıyla ilgili yasaların farklılıkları, kalıtsal kanser mutasyonu taşıyan Danimarkalı bir sperm bağışçısının Avrupa genelinde en az 67 çocuğun doğumunu sağlamasının ortaya çıkmasıyla yeniden gündeme geldi.
European Sperm Bank (ESB) adlı kuruluşun, farkında olmadan TP53 geninde nadir görülen bir varyant taşıyan bir Danimarkalı bağışçının sperm örneklerini kullandığı iddia ediliyor. Bu gen mutasyonu, çocukluk ya da genç yaşta kanser riskini ciddi biçimde artırıyor.
Toplam 67 çocuğun doğmasını sağlayan bağışçının, bu çocuklardan 23’üne genetik mutasyonu aktardığı, 10 çocuğun ise şimdiden kanser geliştirdiği belirtildi.
Bu çarpıcı vaka, Mayıs ayı sonunda Milan'da düzenlenen Avrupa İnsan Genetiği Derneği toplantısında, Rouen Üniversitesi Hastanesi’nden biyolog Dr. Edwige Kasper tarafından kamuoyuna duyuruldu. Dr. Kasper, “Bu varyantın yol açtığı Li-Fraumeni sendromu, çok farklı kanser türlerine neden olabilir. Bu nedenle taşıyıcı çocukların çok yakından izlenmesi gerekir,” dedi.
Kanser gelişen 10 çocukta dört kan hastalığı (hematopati), dört beyin tümörü ve iki kasları etkileyen sarkom türü tespit edildi.
Avrupa’da yasal boşluklar endişe yaratıyor
Bu olay, Avrupa genelinde sperm bağışıyla ilgili mevzuattaki yetersizlikleri de gözler önüne serdi. Pek çok Avrupa ülkesi, bir bağışçının çocuk sahibi olabileceği aile ya da çocuk sayısına sınırlama getiriyor. Ancak bu sınırlamalar sadece ulusal düzeyde geçerli. Avrupa ya da uluslararası düzeyde ortak bir sınır bulunmuyor.
Üstelik bağışçının kimliğinin gizli tutulup tutulmaması da ülkeden ülkeye değişiyor.
Fransa ve Yunanistan gibi ülkelerde anonimlik korunurken, Avusturya gibi ülkelerde bağıştan doğan çocuklar biyolojik ebeveynlerinin kimliğine erişebiliyor. Almanya ve Bulgaristan gibi ülkelerde ise bağışların anonim olup olmaması duruma göre değişebiliyor.
Hollanda’da ise bağış süreci anonim değil.
Dr. Kasper, bu durumun ciddi genetik riskler doğurabileceğini vurgulayarak, “Bu vakadaki sperm bankası, bağışçının en fazla 75 farklı aileye çocuk sahibi olmasına izin veriyor. Ancak başka bankalar bu konuda hiç sınır koymuyor. Bu da genetik hastalıkların yayılmasına neden olabilir,” dedi.
Uzmanlardan düzenleme çağrısı
Danimarka Etik Konseyi üyesi ve araştırmacı Ayo Wahlberg, “Her ne kadar bağışçılara tıbbi ve genetik testler yapılsa da, mükemmel bir ön eleme süreci yok,” diye uyardı. Wahlberg ayrıca genetik tarama teknolojilerinin hızla geliştiğini ve test maliyetlerinin düştüğünü belirtti.
İsveç, Danimarka, Finlandiya ve Norveç’in ulusal etik kurulları, ortak bir Avrupa çerçevesi oluşturulması gerektiğini savunuyor.
İsveç Ulusal Tıbbi Etik Konseyi Başkanı Sven-Erik Söder, Euronews’e verdiği demeçte üç adım önerdi:
- Her bağışçının çocuk sahibi olabileceği aile sayısına bir sınır konması,
- Ülkeler düzeyinde ulusal kayıt sistemleri kurulması,
- Bu ulusal kayıtların birleştirileceği Avrupa çapında bir merkezî kayıt sistemi oluşturulması.
Söder, sosyal medya ve yaygın DNA testleri çağında bağışçı anonimliğinin artık tam anlamıyla korunamayacağını, ancak bu durumun bağışçıları caydırmaması gerektiğini söyledi.
“Çözüm sınırsızlık değil, bağış yapmayı teşvik etmek,” dedi.