Sektör temsilcileri ve analistler, Brüksel Kritik Ham maddeler Yasası aracılığıyla tedariki çeşitlendirmeye ve yerli üretimi artırmaya çalışsa da, kısıtlamaların AB'nin Çin'in kritik malzemelerine olan bağımlılığını azaltmaya yönelik acil ihtiyacını vurguladığını belirtiyor.
REKLAM
Çin'in yeni ihracat kısıtlamaları Avrupa'da yeniden alarm zillerinin çalmasına yol açarken, savunma sanayi kıtanın tedarik zincirlerini acilen daha dayanıklı hale getirmesi ve kritik ham maddelere olan bağımlılığını azaltması gerektiği uyarısında bulunuyor.
Aralarında Airbus, BAE Systems, Saab, Thales ve Rheinmetall'in de bulunduğu 4 binden fazla şirketi temsil eden Avrupa Havacılık, Güvenlik ve Savunma Sanayi Derneği (ASD), Çin'in yeni önlemlerini dikkatle izlediğini açıkladı.
ASD sözcüsü Adrian Schmitz Euronews'e yaptığı açıklamada, "Yeni önlemleri yakından izliyoruz ve daha fazla ayrıntı ortaya çıktıkça pratik sonuçlarını değerlendireceğiz," dedi.
1 Aralık'tan itibaren yabancı ordularla herhangi bir şekilde bağlantısı olan şirketler ihracat lisanslarında büyük kısıtlamalarla karşılaşacak. Pekin ayrıca nadir toprak elementlerini askeri amaçlarla kullanmak için yapılan başvuruların otomatik olarak reddedileceğini söyledi.
Pratikte bu, Çin'in nadir topraklarının ve ilgili teknolojilerinin doğrudan ya da dolaylı olarak yabancı savunma sanayilerinde kullanılmasını engellemek istediği anlamına geliyor.
Uzmanlar kısıtlamaların tedariki bir gecede durdurmayabileceğini ancak yine de Avrupa'nın savunma sektörü için ciddi sonuçları olabileceğini söylüyor.
Brüksel Güvenlik, Diplomasi ve Strateji Merkezi (CSDS) profesörü Daniel Fiott, "Çin'in kısıtlamalarının genişletilmesi Avrupa'nın savunma sanayisine ağır darbe vuracak, mühimmat üretimini ve kritik minerallere dayanan yüksek teknoloji sistemlerini potansiyel olarak geciktirecektir," dedi.
"Tam da Avrupa'nın daha fazla yatırım yaparak savunma üssünü yeniden silahlandırmaya ve büyütmeye çalıştığı bir dönemde, olabilecek en kötü zamanda geliyor."
Avrupa'nın savunma özerkliğini arttırma çabası
Bu yaz Lahey'de yapılan NATO toplantısında, ittifakın 32 üyesi -22'si aynı zamanda AB ülkesi- savunma kapasitelerini arttırma ve savunma harcamalarını 2035 yılına kadar gayri safi yurt içi hasılalarının (GSYİH) yüzde 5'ine çıkarma sözü verdi.
Bu arada AB, daha fazla ortak tedarik koordine etmeye, yabancı tedarikçilere bağımlılığı azaltmaya ve potansiyel Rus saldırganlığına karşı caydırıcılık stratejisinin önemli bir parçası olan "drone duvarı" ve Doğu Kanadı girişimi gibi amiral gemisi projelerini ilerletmeye çalışıyor.
Ancak analistler, Çin'in nadir toprak elementlerine ilişkin ihracat kurallarını sıkılaştırmasının başka bir baskı katmanı eklediğini söylüyor.
AB Güvenlik Çalışmaları Enstitüsü (EUISS) araştırma analisti Joris Teer, "Kremlin Ukrayna'nın ötesinde saldırganlığını arttırırken, Çin de Avrupa'nın yeniden silahlanma çabalarının altından halıyı çekme sürecinde," dedi.
Teer, Çin'in kontrollerinin NATO ve Asyalı ortakları arasında askeri yenilikleri yavaşlatabileceği ve hatta Avrupa'nın radar sistemlerini, kuantum bilişim ve diğer yüksek teknolojili savunma teknolojilerini etkileyebileceği uyarısında bulundu.
Kritik ham maddelere olan bağımlılık savunma sistemleri ve ekipmanları arasında farklılık göstermekte olup bazı şirketler diğerlerine göre daha fazla etkilenebilir ve endişe duyabilir. Rheinmetall'den bir sözcü Euronews'e yaptığı açıklamada grubun önemli malzemelere erişimi garanti eden "istikrarlı ve güvenli tedarik zincirlerine" sahip olduğunu söyledi.
Sözcü, "İhtiyaçlarımızı stratejik satın alma ve depolama yoluyla güvence altına alıyoruz (ve) dünyanın her yerinden çok çeşitli ve oldukça farklılaştırılmış tedarik kaynaklarına sahibiz" dedi.
Daha küçük ölçekli Avrupalı savunma firmaları ise yeni kısıtlamaların üretim programlarını aksatabileceğini ve maliyetleri arttırabileceğini ancak bu zorlukların yönetilebilir olduğunu belirttiler. Çözümler arasında kilit bileşenlerin erkenden temin edilmesi, birden fazla tedarikçinin kalifiye edilmesi ve nadir malzemelere bağımlılığı azaltmak için ürünlerin yeniden tasarlanması yer alıyor.
Bağımlılığın azaltılması
Savaş tankları, savaş uçakları, insansız hava araçları ve radar sistemleri gibi kritik hammaddelere erişim AB'nin yeniden silahlanma hedefleri için hayati önem taşıyor.
Blok şu anda büyük ölçüde ithalata bağımlı. Çin tek başına AB'nin tungsten ihtiyacının yüzde 31'ini ve magnezyum metalinin yüzde 97'sini karşılarken, nadir toprak elementlerine olan talebin 2030 yılına kadar altı kat artması bekleniyor.
Sorunun üstesinden gelmek için Brüksel bu yılın başlarında yerli üretimi artırma, ithalatı çeşitlendirme ve geri dönüşümü teşvik etme planı olan Kritik Ham maddeler Yasası'nı kabul etti.
AB, 2030 yılına kadar talebinin yüzde 10'unu yerli çıkarma, yüzde 40'ını işleme ve yüzde 25'ini geri dönüşüm yoluyla karşılamak istiyor. Ayrıca her bir malzeme için tek bir ülkeye bağımlılığı yüzde 65'i geçmeyecek şekilde sınırlandırmayı hedefliyor.
Yine de uzmanlar ilerlemenin zaman alacağı konusunda uyarıyor.
Fiott, "Avrupa, Çin'e olan bağımlılığını azaltmak için yerel rafineri ve geri dönüşüme yatırım yapmak için cesur fikirler üretmelidir," dedi. "Bunun çevresel bir maliyeti olabilir, dolayısıyla savunma ve iklim hedeflerini dengelemek kolay olmayacaktır."
ABD-Çin görüşmeleri öncesinde gerilim
İhracat kontrolleri aynı zamanda Pekin ve Washington arasında ticaret geriliminin arttığı bir döneme denk geliyor. Başkanlar Donald Trump ve Xi Jinping'in Ekim ayı sonunda Güney Kore'de yapılacak APEC zirvesi sırasında -yeni önlemlerin yürürlüğe girmesinden hemen önce- bir araya gelmeleri bekleniyor.
Zamanlama bazı analistlerin bu hamleyi bir müzakere taktiği olarak görmesine yol açtı.
Çin Ticaret Bakanlığı yaptığı açıklamada, "küresel sanayi ve tedarik zincirlerinin güvenliğini ve istikrarını sağlamak" için tüm taraflarla iletişim ve iş birliğini güçlendirmeye istekli olduğunu söyledi.
Ancak Çin'deki Avrupa Ticaret Odası bu hamlenin ticari gerilimleri arttırabileceği uyarısında bulunarak Pekin'i diyaloğu açık tutmaya ve Avrupa'ya nadir toprak ihracatının devam etmesini sağlamaya çağırdı.
Avrupa Komisyonu'nun Ticaretten Sorumlu Üyesi Maros Sefcovic önlemleri "haksız" olarak nitelendirerek, zaten Çin'in ihracat lisanslarında gecikmeler yaşayan Avrupalı şirketlere daha fazla zarar vereceğini söyledi.
Sefcovic salı günü yaptığı açıklamada, "Nadir toprak elementleri ve sabit mıknatıslar, dijital bileşeni olan hemen her şeyde kilit unsurlardır. Kapsamın bu şekilde dramatik bir şekilde genişletilmesi ve ilave ürünlerin eklenmesi durumu daha da kötüleştiriyor," dedi.
Konuyu görüşmek üzere Çinli mevkidaşı ile önümüzdeki hafta gerçekleşmesi beklenen bir video konferans talep etti.