Araştırmacılar, beyin mimarisinin bebeklikten 80'li yaşların sonlarına kadar ortaya çıkan beş belirgin evresini tespit etti.
Yaşlandıkça beyin değişir, ancak yeni bir çalışma bu değişimlerin tam olarak ne zaman gerçekleştiğini belirliyor.
Beyin yapımız, dört dönüm noktasının (9, 32, 66 ve 83 yaş) işaretlediği beş ayrı evreden geçiyor. Bunu ortaya koyan çalışmaNature Communications dergisinde.
Araştırma, yaşam boyunca beyin bağlantılarının başlıca evrelerini tanımlayan ilk çalışma olarak, beynimizin farklı yaşam dönemlerinde hangi etkenlere özellikle hassas olabileceğine yeni bir ışık tutuyor; örneğin çocukluk çağındaki öğrenme güçlükleri ve demans gibi yaşa bağlı durumlar.
“Geriye baktığımızda, çoğumuz hayatlarımızın farklı evrelerle karakterize edildiğini hissederiz,” dedi çalışmanın kıdemli yazarı ve Cambridge Üniversitesi’nde nöroinformatik profesörü olan Duncan Astle.
“Beyinlerin de bu dönemlerden geçtiği ortaya çıkıyor,” diye ekledi.
Astle’ın ekibi 0 ile 90 yaş arasında yaklaşık 3.800 kişinin beyin taramalarını karşılaştırdı. Bu taramalar, su moleküllerinin beyinde nasıl hareket ettiğini izleyerek araştırmacıların sinir bağlantılarını haritalamasına ve yaşam boyunca gelişimsel değişimin kritik anlarına odaklanmasına olanak tanıyor.
İlk evrede, bebeklikten yaklaşık dokuz yaşına kadar, milyarlarca yeni sinir bağlantısı kurulur, etkin olmayanlar budanır ve hem gri hem de beyaz madde hızla büyür.
Gri madde bilgiyi işler ve yorumlar; beyaz madde ise o bilgiyi sinir sisteminin diğer bölümlerine ileterek beynin iletişim ağı işlevini görür.
Bu süreç, korteks kalınlığının ve (beynin dış yüzeyindeki çıkıntılar olan) kortikal kıvrımların en yüksek düzeye ulaşmasına yol açar; her ikisinin de beyin sağlığı ve gelişimi açısından kritik olduğu düşünülür.
Beyin ardından, beyaz madde büyümesi ve sinir sisteminin farklı bölümleri arasındaki daha verimli bağlantılarla tanımlanan ergenlik evresine geçer.
Araştırma, dikkat çekici biçimde, ergenlik döneminin ortalama olarak 32 yaşına kadar sürdüğünü ortaya koydu. Ardından yetişkinlik çağına geçiliyor; araştırmacılar bunu hayatımızın “en güçlü topolojik dönüm noktası” olarak nitelendirdi.
Beynin yapısı 30’ların başında istikrar kazanıyor ve başka bir evreye girmeden önce yaklaşık üç on yıllık bir ara veriyor. 66 yaş civarında, beyaz maddenin bozulmaya başlayıp bu bağlantıları azaltmasıyla beyin “erken yaşlanma” evresine geçiyor.
“Bu, hipertansiyon gibi beyni etkileyebilecek çeşitli sağlık sorunları açısından riskin arttığı bir yaş,” dedi çalışmanın başyazarı ve Cambridge Üniversitesi araştırmacısı Alexa Mousley.
Son evre yaklaşık 83 yaşında başlıyor; bağlantısallık azalmaya devam ederken beyin bazı bölgelere daha da fazla yaslanmaya başlıyor, ancak bu evreye ilişkin veriler sınırlı.
Araştırmacılar, bulguların dikkat, dil, bellek ve davranışı etkileyen durumların sinirsel temelini bilim insanlarının anlamasına yardımcı olabileceğini söyledi.
“Bu, ister çocuklukta öğrenme güçlükleri olsun ister ilerleyen yaşlarda demans, hayatın kritik noktalarında bazı beyinlerin neden farklı geliştiğini anlamamıza yardımcı olabilir,” dedi Mousley.