Koronavirüs salgınına karşı geliştirilen aşıların ne kadar etkili olacağı tartışma konusu. Bazı uzmanlar özellike Rusya ve Çin'de çalışmaları sürdürülen Covid-19 aşılarının potansiyel eksiklikleri olduğuna dikkat çekiyor.
REKLAMKoronavirüs salgınına karşı geliştirilen aşıların ne kadar etkili olacağı tartışma konusu. Bazı uzmanlar özellikle Rusya ve Çin'de çalışmaları sürdürülen Covid-19 aşılarının potansiyel eksiklikleri olduğuna dikkat çekiyor. Uzmanlara göre, bu aşıların bileşenleri birçok insanın maruz kaldığı yaygın bir soğuk algınlığı virüsüne dayanıyor ve potansiyel olarak etkinlikleri de sınırlı kalıyor.
CanSino'nun Çin Askeri Tıp Akademisi ile iş birliğinde geliştirdiği "Ad5-NCov" adlı aşı, soğuk algınlığına yol açan zararsız bir adenovirüsle insan vücuduna Covid-19'un genetik bileşenlerini aktararak bağışıklık tepkilerini uyandırmayı hedefliyor.
Moskova Gamaleya Enstitüsü tarafından geliştirilen ve sınırlı testlere rağmen bu ayın başlarında Rusya'da onaylanan aşı, Ad5 ve adenovirüse dayanıyor. Aşı, soğuk algınlığına yol açan bir adenovirüstan alınan, kendini çoğaltamayan bir virüs bileşeni içeriyor.
"Aşıların etkinliği yüzde 40 olabilir"
Johns Hopkins Üniversitesi'nde aşı araştırmacısı Anna Durbin, aşıların etkinliğinin yüzde 40'a kadar düşebileceğine dikkat çekiyor. Ad5'in birçok insanın bağışıklığa sahip olmasından dolayı kaygılandırdığını belirten Durbin, "Stratejilerinin ne olduğundan emin değilim, belki yüzde 70 etkinliğe sahip olmayacak. Başka bir aşı gelene kadar yüzde 40 etkinliğe sahip olabilir ve bu da hiç yoktan iyidir. "
Reuters'in haberine göre, Ad5'e dayalı onaylı Ebola aşıları bulunan deneyimli kuruluşlar CanSino ve Gamaleya, aşının detaylarıyla ilgili yorum yapmaktan kaçınıyor.
Araştırmacılar, onlarca yıldır çeşitli enfeksiyonlara karşı Ad5 bazlı aşıları denedi, ancak hiçbiri yaygın olarak kullanılmadı. Genel olarak bu durumda hedef virüsteki genleri insan hücrelerine taşımak için zararsız virüsler kullanılır ve gerçek virüsle savaşmak için bir bağışıklık tepkisi başlatılır.
Ancak birçok insan halihazırda Ad5'e karşı antikorlara sahip, bu durum bağışıklık sisteminin koronavirüse cevap vermek yerine 'vektörlere' saldırmasına neden olur. Bu da aşıların daha az etkili olmasına yol açar.
Covid aşısı insanda ateşi tetikleyebilir
Birçok araştırmacı, alternatif adenovirüsler seçiyor. Oxford Üniversitesi ve AstraZeneca, Covid-19 aşısını bir şempanze adenovirüsüne dayandırarak Ad5 sorununu önledi. Johnson & Johnson’ın adayı, nispeten nadir bir tür olan Ad26'yı kullanıyor.
Kanada'daki McMaster Üniversitesi'nden Dr. Zhou Xing, 2011'de tüberküloz için ilk Ad5 tabanlı aşısı üzerinde CanSino ile çalıştı. Ekibi, 'solunan' bir Ad5 Covid-19 aşısı geliştiriyor ve bunun önceden var olan bağışıklık sorunlarını ortadan kaldırabileceğini düşünüyor.
Ona göre "Oxford aşı adayı, enjekte edilen CanSino aşısına göre oldukça avantajlı"
Xing ayrıca, CanSino aşısındaki Ad5 vektörünün yüksek dozlarının insanın ateşini tetikleyebileceğini ve bunun da aşıyla ilgili şüpheleri artıracağını söylüyor.
HIV riski var mı?
Bazı bilim adamları ayrıca Ad5 tabanlı bir aşının HIV kapma riskini artırabileceğinden endişe ediyor.
2004'te Merck & Co Ad5 tabanlı bir HIV aşısı denemesinde, önceden bağışıklığı olan insanların AIDS'e neden olan virüse daha duyarlı hale geldiğini ortaya koydu.
ABD bulaşıcı hastalıklar uzmanı Dr. Anthony Fauci'nin de dahil olduğu araştırmacıların yayınladığı 2015 tarihli bir makalede, yan etkinin muhtemelen HIV aşılarına özgü olduğunu kaydettiler. Araştırmacılar tüm Ad5 bazlı aşıların denemeleri sırasında ve sonrasında HIV etkisinin izlenmesi gerektiği konusunda uyarıyor.
ABD Koronavirüs Aşı Önleme eş lideri Dr. Larry Corey, "Bu aşıların herhangi bir ülkede veya HIV riski taşıyan herhangi bir toplumda kullanılması konusunda endişeliyim. Ülkemizi de onlar arasında koyuyorum" diyor.
"Aşılar beklenen veya gereken sonucu vermiyor"
Gamaleya'nın aşısı iki dozda uygulanacak: Birincisi, J & J'nin adayına benzer şekilde Ad26'ya, ikincisi ise Ad5'e dayanıyor.
Gamaleya’nın yöneticisi Alexander Gintsburg, iki vektör yaklaşımının bağışıklık sorununun üstesinden geleceğini söyledi.
Rusya Doğrudan Yatırımlar Fonu (RFPİ) Başkanı Kirill Dmitriyev de üst solunum yolu enfeksiyonlarına yol açan bir virüs grubu olan adenovirüs temelli aşıların 1980’li yıllardan beri geliştirildiğini ve genel olarak güvenli olduğu söylemişti.
REKLAMErtl ise aşının iki adenovirüsten birine maruz kalmış kişilerde yeterince işe yarayabileceğini kaydediyor.
Çok sayıda uzman Rusya'nın Ekim ayında yüksek riskli gruplara vermeyi planladığı aşıyı açıklamasından sonra şüphelerini dile getirdi.
J & J’ın COVID-19 aşısının tasarımına yardımcı olan Harvard aşı araştırmacısı Dr. Dan Barouch, "Bir aşının güvenliğini ve etkililiğini göstermek çok önemlidir" diyor. Ona göre büyük ölçekli denemeler çoğu zaman "beklenen veya gereken sonucu vermiyor."
Rusya ve Çin'in Covid-19 aşıları ne aşamada?
CanSino ve "Ad5-NCov"
CanSino'nun Çin Askeri Tıp Akademisi ile iş birliğinde geliştirdiği "Ad5-NCov" adlı aşı adayı için de eylülden itibaren dünyanın farklı ülkelerinde 3. aşama denemelere başlanması hedefleniyor.
REKLAMSoğuk algınlığına yol açan zararsız bir adenovirüsle insan vücuduna Kovid-19'un genetik bileşenlerini aktararak bağışıklık tepkilerini uyandırmayı hedefleyen Ad5-nCOV'un güvenliğinin ve bağışıklık etkisinin test edildiği 1. ve 2. aşama klinik denemeleri Çin'de yapılmıştı.
3. aşama denemelerin Pakistan, Suudi Arabistan, Brezilya, Rusya ve Şili'de yürütülmesi planlanıyor.
Rusya'nın aşısı
Covid-19 için aşı geliştirilen ülkelerden biri de Rusya oldu.
Gamaleya Ulusal Epidemioloji ve Mikrobiyoloji Enstitüsünün geliştirdiği Covid-19 aşı adayı, insanlar üzerinde test etmeye başladı.
REKLAMAşı adayı, Oxford aşısı gibi soğuk algınlığına yol açan bir adenovirüstan alınan, kendini çoğaltamayan bir virüs bileşeni içeriyor.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 11 Ağustos'ta yaptığı açıklamada, DSÖ kayıtlarında halen 1. aşama klinik denemeleri yürütülen aşı adayının "aşı" olarak tescillendiğini duyurdu.
Kızlarından birinin de aşıyı yaptırdığını ifade eden Putin, "Bildiğim üzere bugün sabah dünyada ilk kez yeni tip koronavirüs aşısı tescil edildi. Aşı, sağlam bağışıklık sistemini oluşturuyor ve gerekli tüm denetimlerinden geçti." dedi.
Ancak DSÖ yetkilileri, Rusya'nın iddiası karşısında temkinli bir tutum izlenmesini salık verdi.
Yetkililer, bir aşı adayının yaygın kullanım için tescillenebilmesi içi klinik denemelerinin eksiksiz tamamlamış olması gerektiğini hatırlatarak, prosedürlerin aceleye getirilmesinin halk sağlığı açısından sakıncaları olacağını vurguladı.
REKLAMAnılan ülkeler dışında Hindistan, Japonya, Güney Kore, Tayvan, Singapur, Kanada, Avustralya, İtalya ve Küba'da da Covid-19 aşı adaylarının klinik denemeleri yürütülüyor.