Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve Slovakya'nın çiftçilerini korumaya yönelik mevcut geçici yasak Ukrayna tahıl satışlarını ve diğer varış noktalarına geçişini nasıl etkileyecek?
REKLAMRusya'nın geçen temmuzda güvenli tahıl sevkine izin veren anlaşmadan çıkmasının ardından, Ukrayna tahıl ihracatı için tamamen Avrupa Birliği rotalarına bağımlı hale geldi.
Bu durum Brüksel'i beş doğu Avrupa Birliği (AB) üye ülkesinin kendi pazarını koruma talebiyle Ukrayna'ya yardım etme seçeneği arasında bıraktı.
Brüksel Ukrayna tahılının AB pazarına satış yasağını en az 2023'ün sonuna kadar uzatarak bir denge bulma çabasında.
Ukrayna'ya komşu bölgedeki Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve Slovakya'nın çiftçilerini korumaya yönelik mevcut yasağın süresi 15 Eylül'de doluyor.
Karadeniz anlaşmasının çökmesinden bu yana geçen haftalarda ise Ukrayna'nın Tuna nehri üzerindeki iç liman altyapısına yönelik Rus saldırıları, tahıl satışlarına tekrar izin vermesi için AB üzerinde baskı oluşturuyor.
Peki bu beş Doğu Avrupa ülkesindeki geçici yasak Ukrayna tahıl satışlarını ve diğer varış noktalarına geçişini nasıl etkileyecek?
Ukrayna tahılı AB gümrük vergilerinden muaf tutuluyor
Ukrayna tahılı AB gümrük vergilerinden muaf durumda. Bu da Ukrayna tahılını yerel üretimden daha ucuz hale getiriyor.
Ukrayna'nın yakınlığı ve yüksek lojistik maliyetleri, 2022'de ve 2023'ün başlarında beş ülkeye yaptığı tahıl ihracatında benzeri görülmemiş bir artışa yol açtı. Bu da o ülkelerdeki yerel satışta kesintilere neden oldu.
Yerel pazarlarda mahsuller birikti, fiyatlar düştü ve çiftçiler bu durumu protesto etti.
Polonya'nın tahıl ithalatı 2022'de yaklaşık üç kat artarak 3,27 milyon tona ulaştı ve bunun yüzde 75'ini mısır ve buğday oluşturuyordu. Bu yüksek ithalat Mart 2023'e kadar devam etti.
Yasağa uyulmadı iddiası
AB'nin en büyük tahıl ihracatçılarından biri olan Romanya'nın tarım bakanlığı, mayıs ayına kadar 3,2 milyon ton Ukrayna tahıl ve yağlı tohumunun kendi sınırları içinde kaldığını raporladı. Savaş başlamadan önceki ithalat rakamları ise önemsiz denecek kadar azdı.
Ukrayna'nın tahıl satışlarını yaklaşık 4,7 milyon ton olarak tahmin eden Rumen tahıl piyasası danışmanlığı AGRIColumn'dan Cezar Gheorghe, yasağın uygulanmasından sonra bile ithalatın devam ettiğini söyledi.
Macaristan, savaştan önce Ukrayna'dan yılda 50 bin tona kadar tahıl ve yağlı tohum ithal ediyordu. Tahıl ve yağlı tohum akışı 2022'de 2,5 milyon tona yükseldi. 2023'te ithalat yasağı getirilene kadar 300 bin tona çıktı.
Resmi verilere göre, Slovakya'da Ukrayna tahıl ithalatı 2022'nin ikinci yarısında 339 bin tona yükselerek bu yılın ilk yarısına kıyasla neredeyse 10 kat arttı.
İthalat yasağı sonrası ne oldu?
Nisan ayında Polonya ve Macaristan tek taraflı olarak sınırlarını Ukrayna'dan tahıl ve diğer gıda maddelerinin ithalatına kapattı.
Ukrayna'nın en büyük alternatif transit rotası olan Romanya ise çareyi nakliye konteynerlerini mühürlemekte buldu.
Mayıs ayında AB, bu beş ülkenin 5 Haziran'a kadar buğday, mısır ve yağlı tohumlarının yurtiçi satışını yasaklamasına izin verdi ve daha sonra bu yasak 15 Eylül'e kadar uzatıldı.
Yasağın ardından transit ulaşım arttı. Bu yılın ilk çeyreğinde ayda 43 bin -51 bin ton arasında olan buğdayın Polonya üzerinden geçişi haziran ayında 90 bin tonun üzerine çıktı. Polonya tarım bakanlığından yapılan açıklamaya göre, mısır nakliyesi de bu yılın ilk çeyreğinde ayda yaklaşık 50 bin -70 bin tondan haziran ayında 170 bin tona yükseldi.
REKLAMRomanya, savaşın başlamasından bu yana Ukrayna'nın tahıl ihracatının yaklaşık üçte birini Karadeniz'deki Köstence limanı üzerinden sevk etti. 2022'de toplam 8,6 milyon ton ve bu yılın ilk yarısında da 7,5 milyon ton tahıl bu şekilde sevk edildi.
Yasağın uzatılması taleplerine Brüksel ne karşılık verecek?
19 Temmuz'da beş ülke yasağın en azından yıl sonuna kadar uzatılmasını talep etti. Brüksel, hasat sonuçlarını, depolama kapasitesini ve tahıla erişim açısından üçüncü ülkelerdeki durumu dikkate alarak yasağı Eylül başında gözden geçireceğini duyurdu ve bu şekilde zaman kazandı.
Ekim veya kasımda seçime gidecek olan Polonya'nın 15 Eylül'de sınırını açmayacağını söylemesi Brüksel'e koruma önlemlerini uzatması için baskı yaratıyor. Ancak yeni oluşacak bir hükümet ile uzlaşı sağlanabilir.
Baltık ülkeleri devreye girmek istiyor
Bu arada Litvanya, Avrupa Komisyonu'ndan Ukrayna tahılları için Baltık limanlarından geçen bir rota geliştirmesini istedi. Litvanya, Letonya ve Estonya'daki beş limanın toplam tahıl ihracat kapasitesi 25 milyon ton.
Ancak asıl mesele, "Dayanışma Yolları" olarak bilinen bu alternatifte kara yollarının ekonomik uygulanabilirliği olup olmadığı. Çünkü Ukrayna tahılının en önemli geçerliliği ucuz olması. Bu sayede gelişmemiş ülkelere satılabilmesi.
REKLAMUkrayna, AB geçiş yolunun ekstra maliyetinin ton başına 30-40 dolar olduğunu tahmin ediyor. Liman işletmecisi Comvex'in yöneticisi Viorel Panait, Polonya üzerinden kara yoluyla geçişin ise Romanya'nın Köstence limanından geçişe göre ton başına 37 dolar daha fazla eklediğini söyledi.
Ukrayna'nın hangi rotayı tercih edeceği merak konusu.