Orta Asya liderleri bölgesel iş birliğini görüşmek üzere Taşkent'te bir araya geliyor. Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev bu zirveyi, güven ve istikrarın inşasında önemli bir adım olarak nitelendiriyor.
Orta Asya liderleri, bölgesel iş birliğini derinleştirmeye yönelik çok taraflı anlaşmalar paketini kabul etmek amacıyla bu hafta sonu Taşkent’te yapılacak 7'inci Devlet Başkanları İstişare Toplantısı için bir araya gelecek.
Zirve, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan liderlerini buluşturacak; Azerbaycan ise üst üste üçüncü kez onur konuğu olarak katılacak.
Liderler, gündemde belirtildiği üzere öncelikli sektörlerde ortak projeleri ilerletme yollarını tartışacak ve bölgesel ile uluslararası konularda görüş alışverişinde bulunacak.
Güven inşa etmek için temel mekanizma
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, ulusal medyada yayımlanan makalesinde istişare toplantılarını güven inşa etmenin temel bir mekanizması ve “yeni Orta Asya’nın canlı bir sembolü” olarak tanımladı.
“Uzun yıllardan sonra ilk kez bölgede karşılıklı anlayış atmosferi oluşuyor,” diyen Mirziyoyev, Taşkent zirvesinin “istikrarlı, birbirine bağlı ve müreffeh bir Orta Asya inşasında yeni bir dönüm noktasını” temsil ettiğini vurguladı.
Bölgesel iş birliği, somut sonuçlar doğurdu. Bunlar arasında, Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan arasında imzalanan üçlü anlaşma ve Hucend Bildirisi ile uzun süredir devam eden sınır anlaşmazlıklarının çözümü de yer alıyor.
Su kaynakları konusunda atılan önemli adımlar arasında ise Kambarata-1 hidroelektrik santralinin ortak inşası, Zerefşan Nehri üzerindeki iş birliği, Bahri Toçik barajı için koordinasyonun güçlendirilmesi ve Türkmenistan ile Amuderya’nın rasyonel kullanımı üzerine varılan anlaşmalar bulunuyor.
Mirziyoyev, bölgedeki barış ve refahın, Afganistan’ın bölgesel ekonomik süreçlere entegrasyonu olmadan mümkün olmadığını belirterek, bu ülkenin istikrarının Orta Asya genelinde güvenliği doğrudan etkilediğini vurguladı.
Bölgesel entegrasyonda yeni aşama
Ekonomik iş birliği hızla genişliyor. Özbekistan’ın komşu ülkelerle ticareti, 2017’de 2,8 milyar eurodan 2024’te 6 milyar euroya yükseldi.
Genel olarak Orta Asya’da toplam GSYİH 2,5 kat artarak 450 milyar euroya ulaştı. Bölge içi ticaret ise iki katına çıkarak yaklaşık 10 milyar euroya yükseldi. Özbekistan’daki ortak girişim sayısı 1.800’ü aşarken, bölgedeki sanayi üretimi yıllık ortalama yüzde 6 büyüme gösterdi. Bu oran küresel ortalamanın iki katı.
Özbekistan Yatırım, Sanayi ve Ticaret Bakanı Laziz Kudratov, bu diyaloğun “Orta Asya’nın entegrasyonuna yapıcı bir ivme kazandıracağını” söyledi.
Özbekistan’ın ticaret hacmi Kazakistan ile 3,5 milyar euroya, Kırgızistan ile 603 milyon euroya, Tacikistan ile 500 milyon euroya ve Türkmenistan ile 1 milyar euroya ulaştı. Bu da beş yıl öncesinin iki katı anlamına geliyor.
Azerbaycan ile iş birliği de hızla gelişiyor. İki ülke arasındaki ortak yatırım portföyü 4,2 milyar euroya aşarken, 2025 Ocak–Eylül döneminde ikili ticaret 275 milyon euroya ulaştı; bu da bir önceki yıla göre yüzde 87,5 artış anlamına geliyor. 2024’te transit taşımalar 1,3 milyon tonu geçti.
2025–2027 Sanayi İşbirliği Eylem Planı ve yeni sınır ticaret bölgeleri, bu büyümeyi daha da hızlandırması beklenen unsurlar arasında yer alıyor.
Nüfusu 80 milyonu aşan ve 2050’ye kadar 100 milyona ulaşması beklenen Orta Asya için Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, genç nüfusun potansiyelini kalkınmanın itici gücüne dönüştürmenin önemini vurguladı.
Formatın kökenleri
İstişare toplantısı formatı, Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in 2017’de BM Genel Kurulu’nda Orta Asya ülkeleri arasında düzenli üst düzey istişareler yapılması yönündeki önerisinden doğdu. İlk toplantı 2018 yılında Astana’da gerçekleştirildi.
Astana’daki Maqsut Narikbayev Üniversitesi öğretim üyesi Assyl Tuleubekov, bu toplantıların “olumlu bir gelenek haline geldiğini” belirterek, “Orta Asya ülkeleri artık küresel ve bölgesel sorunlara birlikte çözüm arama konusunda giderek daha fazla bütünleşiyor,” dedi.
Tuleubekov, bu buluşmaların sınır aşan su kaynaklarının kullanımı, enerji arzı ve göç konularında iş birliğini koordine etmeye yardımcı olduğunu, aynı zamanda Afganistan’daki değişen duruma karşı güvenlik konularında diyalogu güçlendirdiğini söyledi.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Özbekistan basın ajansına yaptığı açıklamada, toplantının “kardeş halklarımız arasındaki asırlık dostluğu pekiştirmede ve siyasi, ekonomik, ulaştırma, yatırım, enerji, kültür, insani ilişkiler ile dijital dönüşüm alanlarında çok boyutlu iş birliğini genişletmede önemli bir aşama” olacağını belirtti.
Aliyev, son üç yılda Orta Asya devlet başkanlarının Azerbaycan’a yaklaşık 30 ziyaret gerçekleştirdiğini, kendisinin de bu ülkelere 13 kez ziyarette bulunduğunu kaydetti.
Azerbaycan’ın bölgesel iş birliğine katılımı, özellikle Orta Asya’yı Avrupa’ya bağlayan Orta Koridor üzerinden bölgesel bağlantıları güçlendiriyor.