1971’den beri kapalı olan Halki Ruhban Okulu’nun restorasyonu sürüyor; Türk yetkililer ve Rum Ortodoks Patrikhanesi, okulun gelecek akademik yılda yeniden öğrenci kabul edebileceğini belirtiyor.
Papa XIV. Leo’nun Katolik ve Ortodoks Hristiyanlığın temellerini şekillendiren önemli bir olayı anmak için Türkiye’yi ziyaret edeceği ilk yurt dışı seyahati yaklaşırken, 1971’den beri kapalı olan Rum Ortodoks dini okulu Halki Ruhban Okulu’nun yeniden açılabileceği ihtimali dillendiriliyor.
İstanbul'un Heybeliada’sında yer alan okul, bir zamanlar nesiller boyu Rum Ortodoks patrikleri ve ruhban sınıfını yetiştiriyordu; bunlar arasında dünya genelinde yaklaşık 300 milyon Ortodoks Hristiyan’ın ruhani lideri Ekümenik Patrik Bartholomeos I de bulunuyor. Türkiye, özel yükseköğretimi sınırlayan yasalar uyarınca okulu kapattı ve uluslararası dini liderlerin ve insan hakları savunucularının tekrar eden çağrılarına — ayrıca özel üniversitelerin açılmasına izin veren yasal değişikliklere rağmen — okul uzun süredir kapalı durumda.
Okulun yeniden açılması yönündeki ivme, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Eylül ayında Beyaz Saray’da ABD Başkanı Donald Trump ile konuyu görüşmesinin ardından hızlandı.
Erdoğan, Türkiye’nin yeniden açılması konusunda “üzerimize düşeni yapacağını” söyledi. Daha önce bu adımı, Yunanistan’daki Müslümanların haklarının iyileştirilmesine yönelik karşılıklı önlemlere bağlamıştı.
1844’te kurulan okul, restorasyon çalışmaları sebebiyle iskelelerle çevrili durumda. İçeride, ruhban konaklama katı ve iki sınıf tamamlanmış olup, seminer yeniden açıldığında öğrencileri karşılamaya hazır.
Papa Leo’nun Türkiye ziyareti Perşembe günü başlayacak ve Erdoğan ile görüşmesinin yanı sıra Ekümenik Patrik Bartholomew ile birlikte Hristiyanlığın teolojik köklerini anmak için İznik Konsili’nin 1.700. yıldönümünü kutlayacak bir hac törenine katılacak. Ardından seyahatin ikinci ayağı için Lübnan’a geçecek.
ABD’deki Rum Ortodoks Başpiskoposluğu Başkanı Başpiskopos Elpidophoros, Associated Press’e (AP) verdiği video röportajda, Türkiye’nin okulun yeniden açılmasıyla "Türkiye’nin, azınlıkların ve ülkenin dini ve azınlık haklarının yararına büyük bir adım atmaya hazır olduğunu" söyledi. İstanbul merkezli Rum Ortodoks Patrikhanesi ve Türk hükümetinden oluşan bir komite, okulun yeniden açılması için görüşmelere başladı ve Elpidophoros, okulun gelecek akademik yılın başında öğrencileri ağırlayabileceği konusunda iyimserliğini dile getirdi.
İstanbul doğumlu başpiskopos, “Bu okulun 50 yılı aşkın süredir kapalı tutulması, ülkemize hiçbir fayda sağlamayan siyasi ve diplomatik bir anakronizm (çağ dışı uygulama) anlamına geliyor,” dedi. “Türkiye’de çok sayıda özel üniversite ve özel okul var, sadece Halki’yi kapalı tutmanın Türkiye’ye de, hiç kimseye de faydası yok.”
Okulun kaderi, Türkiye’nin 86 milyonluk nüfusun 200 bin ila 370 bin kadarını oluşturan Hristiyanlar da dahil olmak üzere dini azınlıklara yaklaşımına dair bir imtihan olarak görülüyor. 2002’de iktidara gelen Erdoğan hükümeti, dini grupların haklarını iyileştirmek için ibadethaneleri açmak ve bazı el konulan mülkleri iade etmek gibi reformlar yaptı, ancak sorunlar devam ediyor.
Anayasa dini özgürlüğü garanti etse de, yalnızca 1923 barış anlaşmasıyla tanınan Ermeniler, Rumlar ve Yahudiler ibadethane ve okul açabiliyor; diğer Hristiyan gruplar ise resmi tanınma eksikliği nedeniyle kilise veya dini dernek kurmakta sıkıntılar yaşıyor. 2024’te İstanbul’daki bir Katolik kilisesine yapılan ve bir cemaat üyesinin ayin sırasında öldürüldüğü saldırı da dahil, bazı şiddet olayları yaşandı; saldırıyı IŞİD üstlendi.
2020’de İstanbul’daki Ayasofya, geçmişte Hristiyanlığın en önemli katedrallerinden biri ve UNESCO Dünya Mirası olan yapı, müzeden camiye çevrilmiş ve uluslararası alanda yoğun eleştirilere yol açmıştı. Papa Leo’nun programında Ayasofya yer almadı.
İstanbul merkezli Rum Ortodoks Patrikhanesi, Ortodoks dünyasında uluslararası olarak “eşitler arasında birinci” olarak tanınıyor, ancak Türkiye patrikhanenin ekümenik statüsünü tanımıyor ve 1923 anlaşmasına göre patrikin yalnızca ülkedeki giderek azalan Rum Ortodoks azınlığının başı olduğunu savunuyor. Patrikhane, Bizans İmparatorluğu dönemine dayanan bir tarihe sahip.
Yunanistan’dan gelen ziyaretçi Agnes Kaltsogianni, okulun hem Yunanistan hem de Türkiye için önemli olduğunu ve yeniden açılmasının iki uzun süredir rekabet halindeki bu iki ülke arasında ilişkilerin gelişmesine temel oluşturabileceğini söyledi. 48 yaşındaki İngilizce öğretmeni, “İki ülke arasında her düzeyde kademeli bir iyileşme olmalı ve burası büyük kültürel gelişim ve yakınlaşma için bir başlangıç noktası olabilir,” dedi.
Elpidophoros, 57 yaşında olduğu için Halki’ye gidememiş ve başka bir Yunan seminerinde ruhban eğitimi almak zorunda kalmıştı; ancak Amerika Başpiskoposu olarak atanmasından önce Halki manastırında sekiz yıl başrahip olarak görev yaptı. “Halki Ruhban Okulu kalbimde,” dedi.
Okulun Rum Ortodoks topluluğu için önemini sorduğunda, Elpidophoros Halki’nin yeni fikirlere, diyaloga ve bir arada yaşamaya açık bir “ruhu” temsil ettiğini, milliyetçi ve dini önyargı ile nefret söylemini reddettiğini söyledi. “Böylesi bir ruh taşıyan bir okula tüm dünyanın ihtiyacı var,” dedi.