BM'nin yeni bir çalışmasına göre, Taliban’ın haşhaş ekimini yasaklamasının ardından Afgan çiftçiler büyük kayıplar yaşadı.
Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi’nin (UNODC) çalışmasına göre, kuzey vilayetlerindeki ailelerin yüzde 85’i haşhaştan elde ettikleri geliri ikame edemedi. Afyon üretimi yüzde 32 azalarak 296 tona düşerken, sentetik uyuşturucuların üretimi arttı.
UNODC, Afganistan’da haşhaş ekim alanlarının bu yıl 10 bin 200 hektara gerilediğini ve bunun ülke tarihindeki en düşük seviyelerden biri olduğunu açıkladı. Taliban’ın yasağının, özellikle kuzey vilayetlerindeki çiftçileri ciddi bir ekonomik sıkıntıya sürüklediği belirtildi.
Yasakla beraber 2022'de 232 bin hektarı bulan haşhaş ekimi ülke genelinde büyük ölçüde bitme noktasına geldi. Fakat UNODC verilerine göre, üretim tamamen yok olmazken, ekim yapılan alanın yeri değişmiş oldu. Eskiden güneyde yoğunlaşan ekim faaliyetleri, zamanla Taliban denetiminin daha gevşek olduğu kuzey illerine kaydı.
Tacikistan sınırındaki Badahşan vilayetinde, Taliban’ın 2021’de iktidara dönmesinden bu yana haşhaş üretiminin arttığı ifade edildi.
UNODC’nin pazartesi günü yayımladığı çalışmaya göre, Badahşan ile komşu Kunduz ve Belh vilayetlerinde hanelerin ortalama yüzde 85’i, haşhaş üretimini bıraktıktan sonra kaybettikleri geliri ya telafi edemedi ya da kısmen karşılayabildi.
Birçok çiftçi buğday ve diğer tahılları ekmeye yöneldi ancak kurum, 2023’te buğdaydan elde edilen hektar başına ortalama gelirin sadece 770 dolar olduğunu, buna karşılık haşhaşın hektar başına yaklaşık 10 bin dolar gelir sağladığını belirtti.
UNODC Afganistan, Orta Asya, İran ve Pakistan Bölge Temsilcisi Oliver Stolpe, “Bu gelir kaybı hanelerin çok ötesine geçiyor; kırsal kesimde satın alma gücünü zayıflatıyor, yerel ekonomik faaliyeti azaltıyor ve toplulukların yoksulluk ve gıda güvensizliğine karşı kırılganlığını artırıyor,” dedi.
UNODC, çiftçilerin safran, badem, Antep fıstığı ve ceviz gibi kabuklu yemişler, tıbbi bitkiler ile kayısı ve üzüm gibi meyveler gibi Afganistan’ın kurak iklimi ve dağlık yapısına daha uygun, yüksek katma değerli ürünlere yönlendirilmesi çağrısında bulundu.
Kasım ayında yayımlanan UNODC raporuna göre, afyon üretimi bu yıl yüzde 32 azalarak 296 ton olarak tahmin edildi. Bu rakam 2024’te 436 tondu. Çiftçilerin afyon satışlarından elde ettiği gelir ise 2024’te 260 milyon dolar iken 2025’te yüzde 48 düşüşle 134 milyon dolara geriledi.
Badahşan, Belh ve Kunduz’daki anketler, hanelerin yüzde 85’inin kaybedilen geliri telafi edemediğini ve toplulukların acil ekonomik desteğe ihtiyaç duyduğunu ortaya koydu.
Buna rağmen, incelenen bölgelerde yasağa uyumun yüksek olduğu, Badahşan ve Belh’te çiftçilerin yüzde 95’inin yasal kısıtlamalar nedeniyle haşhaş ekimini bıraktığını bildirdiği belirtildi.
Kuru afyonun kilogram fiyatı 2025’te, 2024’te 780 dolar olan seviyeden yüzde 27 düşerek 570 dolara geriledi. Buna rağmen fiyat, yasak öncesi ortalamanın hala beş katı düzeyinde.
Taliban Nisan 2022’de, Kabil’de yeniden iktidara gelmesinden bir yıl sonra, haşhaş ekiminin yanı sıra tüm uyuşturucuların üretimini, satışını ve kaçakçılığını yasakladı. Taliban yetkilileri, bu yıl 4 bin hektardan fazla haşhaş ekim alanının imha edildiğini bildirdi.
Taliban’ın iktidara dönüşünden önce, haşhaştan elde edilen gelirler yıllar boyunca Afganistan ekonomisinin başlıca kaynaklarından biri olarak görülüyordu. Afganistan’ın afyon üretimi 2017’de yaklaşık 9 bin 900 tonla zirveye ulaşmış, 1,4 milyar dolar değerinde olup ülkenin GSYH’sinin yaklaşık yüzde 7’sini oluşturmuştu.
Stolpe, “Afganistan’ın yasa dışı ürün ekimini aşma yolunda ilerlemesi, uluslararası ortaklıklar da dahil olmak üzere, koordineli ve uzun vadeli yatırımlar gerektiriyor,” dedi.
“Bu yaklaşım, Afgan çiftçilerin alternatif gelir kaynaklarıyla desteklenmesini, yasa dışı ürünlerin ortadan kaldırılmasını ve uyuşturucu kaçakçılığıyla mücadeleyi birlikte ele almayı; aynı zamanda önleme ve tedavi çalışmalarını güçlendirerek talebi azaltmayı hedefliyor.”
UNODC, kuraklık ve düşük yağışlar dahil olmak üzere kötüleşen hava koşullarının tarım arazilerinin yüzde 40’ından fazlasını verimsiz bıraktığını aktardı.
Komşu ülkelerden yaklaşık 4 milyon Afgan’ın geri dönmesi — nüfusun yaklaşık yüzde 10’u — zaten sınırlı olan iş ve kaynaklar üzerindeki baskıyı artırdı. İnsani yardımların azalmasıyla birleşen bu durumun, haşhaş ekimini yeniden cazip hale getirebileceği uyarısı yapıldı.
Bu süreçte, özellikle metamfetamin başta olmak üzere sentetik uyuşturucuların üretimi ve kaçakçılığı yasak sonrası artışını sürdürdü. Afganistan içinde ve çevresinde yapılan yakalamalar, 2024’ün sonu itibarıyla 2023’ün üçüncü çeyreğine kıyasla yaklaşık yüzde 50 arttı.
UNODC’ye göre, afyon üretimi azalırken sentetik uyuşturucular; kolay üretilebilmeleri, yakalanmalarının zor olması ve iklim koşullarından daha az etkilenmeleri nedeniyle suç örgütleri için yeni ve cazip bir gelir alanı haline geldi.
Kurum, uyuşturucuyla mücadele stratejilerinin yalnızca afyonla sınırlı kalmaması, sentetik uyuşturucuların izleme, önleme ve analiz çalışmalarının yanı sıra talep azaltıcı önlemlere de entegre edilmesi gerektiğini vurguladı.
BM’nin Afganistan Özel Temsilci Yardımcısı ve ülkedeki BM siyasi misyonunun geçici başkanı Georgette Gagnon, Afganistan’daki uyuşturucu sorununun "ülke sınırlarıyla sınırlı kalmadığını" belirterek, "arz, talep ve kaçakçılık süreçlerinde hem Afgan hem de uluslararası aktörlerin yer aldığını" söyledi.
Gagnon, “Bu sorunun ele alınması, kilit paydaşlar arasında iş birliği gerektiriyor” dedi.