ABD'nin tüm ithal çelik ve alüminyuma en az yüzde 25 oranında gümrük vergisi getirmesi, Ukrayna'nın hırpalanmış ekonomisine önemli ölçüde zarar verebilir.
Ukrayna'nın kısmen işgal edilmiş bir bölgesindeki Zaporizhstal Demir ve Çelik Fabrikası, küçük bir şehir olabilecek kadar geniş, alevler, oluklar ve borulardan oluşan distopik bir labirenti andırıyor.
İşçilerin demir cevherini eriterek, erimiş metal akıntılara dönüştürdüğü açık fırınların üzerinde gece gündüz kıvılcımlar çakıyor.
Ukrayna'nın en büyük çelik tesislerinden biri olan Zaporizhstal Demir ve Çelik Fabrikası, Rusya'nın komşusunu üç yıldır işgal etmesinin üretimi her an durdurma tehdidi yarattığı ülkenin endüstriyel doğusunda yer alıyor.
Tesis, askeri teçhizat ve yabancı üreticilerin otomobil, beyaz eşya ve inşaatta kullanması için malzeme üretirken, 40 km uzaklıktaki bir cephe hattı boyunca ise günlük çatışmalar yaşanıyor.
Fabrika şefi Serhii Zhyvotchenko, yaşanan zorlukları düşünerek, "Moral eskisi kadar yüksek değil. Burada oldukça yorgunuz. Ama geri dönmenin bir yolu yok; tek yol ileri gitmek," sözlerini dile getiriyor.
Ancak geçen hafta bu devasa fabrika kompleksinin kapısına ikinci bir zorluk daha dayandı: ABD Başkanı Donald Trump'ın dört hafta önce göreve gelmesinden bu yana kışkırttığı olası ticaret savaşı.
Trump, tüm ithal çelik ve alüminyuma en az yüzde 25 gümrük vergisi getirerek Ukrayna'nın hırpalanmış ekonomisinin önemli bir sektörüne zarar verebilecek bir karar aldı.
Ukraynalı hükümet yetkilileri ve iş dünyası liderleri, Trump'ın 10 Şubat'ta yayınladığı ve Ukrayna'nın en önemli Batılı müttefiki karşısında giderek artan istikrarsızlığının altını çizen kararname karşısında şok oldu.
Başkan, çeşitli gümrük tarifeleri uygulayarak uluslararası ticarette oyun alanını eşitleyeceğini ve ABD fabrikalarını daha rekabetçi hale getireceğini savunuyor.
Rus birliklerinin ülkeye girmesinden bu yana çelik endüstrisinin Ukrayna'nın gayri safi yurtiçi hasılasındaki (GSYH) payı neredeyse yarı yarıya azaldı ve çelik ihracatı savaş öncesi seviyelerin önemli ölçüde altına geriledi.
Ukrayna Çelik Birliği, ABD'nin ithalat vergilerinin planlandığı gibi 12 Mart'ta yürürlüğe girmesi halinde, zayıflayan endüstrinin yılda 2,4 milyar Grivna (2,1 milyar TL) gelire ve hükümetin de 1 milyar Grivna (869 milyon TL) vergiye mal olacağı uyarısında bulundu.
Gümrük vergisi kararı, Trump'ın ya da yönetiminin geçen hafta Kiev'de endişe yaratan tek eylemi değildi.
Trump, Putin'in Ukrayna'ya asker göndermesinden bu yana eski Başkan Joe Biden ve diğer Batılı liderlerin yalnızlaştırmaya çalıştığı Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile doğrudan bir telefon görüşmesi yaparak ABD politikasında değişen rüzgarların sinyalini verdi.
Trump ayrıca yakın gelecekte Rus liderle "muhtemelen" yüz yüze görüşeceğini söyleyerek Kiev'in herhangi bir ateşkes görüşmesinde dışarıda bırakılacağı ya da zayıflatılacağı yönündeki endişeleri arttırdı.
Hem Trump'ın hem de ABD Savunma Bakanı Pete Hegseth'in Ukrayna'nın NATO üyeliğini reddeden açıklamaları, ülkenin artık Washington'un yanında olmadığı korkusunu daha da pekiştirdi.
'Ukrayna'ya temel destek'
Bu ayın başlarında Trump, Ukrayna'nın Rusya'ya karşı savunmasında ABD'nin desteğini sürdürmesinin bir koşulu olarak Ukrayna'nın nadir toprak malzemelerine erişim sağlamak istediğini belirtmişti.
Ukrayna Ekonomi Bakanı Yulia Svyrydenko, Amerikan çelik pazarına erişimi korumak için ABD'li yetkililerle görüşmeye hazır olduklarını ifade etti.
Ukrayna, ülkede üretilen çelik ürünlerinin yanı sıra çelik ve yarı mamul Ukrayna çeliğinden üretilen Avrupa Birliği ürünleri için Mart 2026'ya kadar muafiyet elde etmeyi umuyor.
Kiev'in argümanının özü, Ukrayna'dan doğrudan ve AB'de işlenerek ABD'ye tedarik edilen çeliğin toplam değerinin, ABD'nin toplam çelik ithalatının yalnızca yüzde 0,81'ine tekabül ettiği ve ABD endüstrisini makul bir şekilde tehdit edemeyeceği yönünde.
Ukrayna Çelik Birliği'nden yapılan açıklamada, "AB'de Ukrayna çeliğinden üretilen ürünler de dahil olmak üzere Ukrayna çeliğine yönelik tarife muafiyetinin sürdürülmesi, Rusya'nın kışkırtılmamış askeri saldırganlığına direnmeye devam eden Ukrayna'ya önemli bir destek sağlamaktadır. Muafiyet, Ukraynalı çelik ihracatçılarının faaliyetlerini sürdürmelerini, ulusal bütçeye katkıda bulunmalarını ve Ukrayna ekonomisinin genelini desteklemelerini sağlıyor," denildi.
Ukrayna'nın güneydoğusundaki Zaporijya bölgesinde yer alan Zaporizhstal tesisinde demir cevherinin eritilmesi, milyonlarca ton dökme demir ve çeliğin yurtdışına gönderilmesiyle sonuçlanan bir sürecin ilk adımı.
Fabrika şefi Serhii Zhyvotchenko yüksek fırının devasa ağzına sanki bir ejderhanın iniymiş gibi yaklaşıyor.
Bir oksijen dalgası ısıyı yaklaşık 2.000 santigrat dereceye yükseltiyor. Tam koruyucu giysiler içindeki işçiler ise sıvı çeliğin parlak akışını yönlendiren orta çağ şövalyeleri gibi görünüyor.
Fabrika şefi Zhyvotchenko ve diğer çalışanlar için Rusya'nın tam ölçekli işgalinden bu yana her gün bir üretim sınavı oldu. Tesisin sahibi uluslararası madencilik ve metal şirketi Metinvest Group'a göre Zaporizhstal kompleksi, birçok işçinin Ukrayna ordusuna katılması ya da ülkeyi terk etmesinin ardından yüzde 75 kapasiteyle ve yüzde 12 daha az personelle çalışıyor.
Yükselen enerji maliyetleri
Metinvest, Rus askerlerinin 2022 yılında Mariupol şehrini aylar süren bir kuşatmanın ardından işgal etmesiyle diğer iki çelik tesisinin kontrolünü kaybetti.
Rusya'nın kazanımları, yakın zamanda şirketin Ukrayna'nın doğusundaki Donetsk bölgesinde bulunan önemli bir kömür madenine mal oldu.
Metinvest, Rus birliklerinin geçen ay ilerlemesi üzerine Pokrovsk madenindeki faaliyetlerini askıya aldı ve işçileri tahliye etti.
Koklaşabilir kömür, çelik üretiminin bir diğer temel bileşeni. Fabrika genel müdürü Taras Shevchenko, Zaporizhstal fabrikasını çalışır durumda tutmak için Metinvest'in Avrupa ve ABD'den yılda 1 milyon metrik ton kömür ithal etmesi gerektiğini söyledi.
Ezici savaş, Ukrayna'nın enerji şebekesine yönelik aralıksız saldırılar nedeniyle artan enerji maliyetleri de dahil olmak üzere başka zorlukları da beraberinde getirdi. Ablukalar ve bombalamalar ticaret yollarını kesintiye uğrattı.
Karmaşık ihracat lojistiği, Metinivest'in odağını Asya ve Orta Doğu'ya hizmet vermekten Avrupa'da müşteri aramaya kaydırmasını gerektirdi. Shevchenko, bunun sancılı bir süreç olduğunu söyledi.
Ukrayna, AB'yi muafiyet sahasının bir parçası haline getirmeyi planlıyor çünkü bu blok şu anda Ukrayna çelik ihracatının aslan payını oluşturuyor.
Metinvest Group Operasyon Direktörü Oleksandr Myronenko, ABD çelik tarifelerinin, Avrupa ülkelerinin kendi mallarına getirilen yeni vergileri dengelemek için Ukrayna ürünlerine ithalat vergisi koyması gibi istenmeyen dalgalanma etkileri olacağından endişe duyduklarını belirtti.
Myronenko, "Bu bizim için çok önemli bir sorun olacak," dedi.
Belirsizlik dönemi
Myronenko ayrıca Metinvest'in ihraç ettiği ürünlerin yaklaşık yüzde 80'inin varış noktasının Avrupa olduğunu söyledi. Şirketin ayrıca AB üyesi Bulgaristan'da, genellikle betonda çubuk olarak kullanılan takviye çeliğinin ABD'ye ihraç edildiği bir tesisi bulunuyor.
İnşaat demiri sevkiyatlarının da gümrük vergisine tabi olacağını ve bunun sonucunda talebin düşebileceğinin altını çizen Myronenko, "Bulgar fabrikasında çok büyük sorunlar yaşayacağız," dedi.
Fabrika çalışanları ise bu belirsizlik döneminde en iyisini ummaktan başka seçenekleri olmadığını belirtti.
Üretimin son aşamalarında lav benzeri metal, rafine edilmek ve akıtılmak üzere konteynerlere dökülecek. Ardından çelik işçileri sürece yeniden başlıyor.
Metinvest Group Operasyon Direktörü Oleksandr Myronenko, "Yorgun olabiliriz, gergin olabiliriz, her şey olabiliriz, ama dayanmalı ve çalışmalıyız," dedi.