Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen'in açıkladığı yeni plan, nadir elementlerin ortak alımı ve stoklanmasını, ayrıca Avrupa’da kritik hammaddelerin üretim ve işlenmesine yönelik “stratejik” projeleri kapsıyor.
Çin’in, arabadan silaha kadar neredeyse her şeyin üretiminde kullanılan kritik minerallere sıkı ihracat kontrolleri getirmesi, küresel çapta endişelere yol açtı. Karar, tedarik zincirlerinin istikrarı konusunda alarm zillerini çaldırırken, Avrupa Birliği ve ABD’yi de harekete geçirdi.
Pazartesi günü Avrupa Birliği yetkilileri ile Çin temsilcileri arasında çevrimiçi toplantılar başladı. Salı günü Brüksel’de yüz yüze görüşmelerle devam edecek.
Öte yandan ABD Başkanı Donald Trump ile Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, perşembe günü Güney Kore’de bir araya gelecek. Finans piyasaları, dünyanın en büyük iki ekonomisinin ticaret savaşında uzlaşmaya varıp varamayacağını yakından izleyecek.
Ticaret savaşının yeni cephesi: Nadir elementler
Gerginliğin merkezinde Çin’in 9 Ekim’de nadir toprak elementlerinin ihracatını kısıtlama kararı yer alsa da bu ABD’nin ithalat tarifelerine yanıt olarak geldi. Ancak Avrupa Birliği de bu gerilimin “yan etkilerinden” biri haline geldi. Birlik şimdi kendi yanıtını hazırlıyor.
Buraya nasıl mı gelindi? Biraz daha geriye gidelim: 2 Nisan 2025’te — Trump’ın “ABD Kurtuluş Günü” olarak ilan ettiği tarihte — Washington, Çin’den ithal edilen mallara yüzde 34 ek vergi koydu. Böylece toplam vergi oranı yüzde 54’e çıktı.
Çin de misilleme olarak yüzde 100’ü aşan karşı tarifeler uyguladı ve ticaret neredeyse durma noktasına geldi. Ayrıca Çin, nadir toprak elementleri üzerindeki tekelini bir “silah” olarak kullanmaya başladı ve 4 Nisan’da ihracat kısıtlamaları getirdi.
Bu 17 elementlik grup, savunmadan elektrikli araçlara, enerjiden elektroniğe kadar birçok sektörde hayati önem taşıyor.
Uluslararası Enerji Ajansı’na göre Çin, küresel üretimin yüzde 60’ını, rafinasyonun ise yüzde 90’ını kontrol ediyor.
Ekim ayında Çin, kontrol listesindeki element sayısını 7’den 12’ye çıkararak baskıyı artırdı. Bu adım, ABD’ye karşı bir güç gösterisi olarak yorumlandı.
AB ise iki dev arasında sıkışmış durumda. Çin’in ihracat lisansları almak zorlaştı, bu da Avrupa sanayisini doğrudan etkiliyor. AB Ticaret Komiseri Maroš Šefčovič, bu durumun “Avrupa endüstrisine ağır bir darbe” vurduğunu söyledi.
AB’nin yanıtı: 'Ekonomik zorbalığa karşı tüm araçları kullanırız'
Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, hafta sonu yaptığı açıklamada, Birliğin “ekonomik baskıya karşı tüm araçlarını kullanmaya hazır olduğunu” söyledi.
Von der Leyen’in sözleri, Çin’e karşı tasarlanmış ama henüz hiç kullanılmamış olan Anti-Zorlayıcı Araç (ACI) mekanizmasına gönderme yapıyordu.
2023’te kabul edilen bu mekanizma, AB’ye üçüncü bir ülkeye karşı misilleme olarak gümrük tarifeleri uygulama veya kamu ihalelerine, lisanslara ya da fikri mülkiyet haklarına erişimi kısıtlama yetkisi veriyor.
Von der Leyen, “Kısa vadede Çinli mevkidaşlarımızla çözüm arayışındayız,” dedi, ancak uyardı: “Gerekirse elimizdeki tüm araçları kullanmaya hazırız.”
Avrupa Konseyi Başkanı António Costa da, Malezya’daki ASEAN Zirvesi kapsamında Çin Başbakanı Li Çiang ile bir araya geldi.
Costa, görüşme sonrası, “Çin’in kritik ham madde ve teknoloji ihracatına yönelik genişleyen kontrollerinden duyduğum ciddi endişeyi paylaştım. Tedarik zincirlerinin yeniden güvenilir ve öngörülebilir hale gelmesi çağrısında bulundum,” dedi.
Ancak tansiyon düşmedi. Planlanan Šefčovič–Wang Wentao görüşmesi iptal edildi ve yerine uzmanlar düzeyinde müzakereler yapıldı. Pazartesi günü video konferansla başlayan görüşmelerin ardından Çinli yetkililer perşembe günü Brüksel’e gelecek.
Brüksel, tansiyonu tırmandırmadan yapıcı bir çözüm bulmak istese de AB 'risk azaltma' (de-risking) stratejisini devreye sokuyor. Almanya ve Fransa da, kapsamlı bir çözüm bulunamazsa daha sert ticaret önlemlerini desteklemeye hazır olduklarını belirtiyor.
Von der Leyen ayrıca yeni bir plan açıkladı: RESourceEU.
Bu plan, nadir elementlerin ortak alımı ve stoklanmasını, ayrıca Avrupa’da kritik hammaddelerin üretim ve işlenmesine yönelik “stratejik” projeleri kapsıyor.
AB, aynı zamanda tedarikçilerini çeşitlendirmeyi hedefliyor:
Von der Leyen “Ukrayna, Avustralya, Kanada, Kazakistan, Özbekistan, Şili ve Grönland gibi ülkelerle ortaklık çalışmalarını hızlandıracağız,” dedi.