Köpekbalıkları, medyada genellikle saldırgan gösterilse de, araştırmalar onların çoğunlukla savunma amaçlı ısırdığını ve aslında insanlardan korktuğunu ortaya koyuyor.
REKLAM
“O sizden, sizin ondan korktuğunuzdan daha çok korkuyor,” ifadesi, ebeveynlerin çocuklarına örümcekleri insancıllaştırmak için sıkça kullandığı bir nakarattır. Ancak güçlü görünüşleri ve medyadaki olumsuz tasvirleri nedeniyle, köpekbalıkları için bunu kabul etmek çok daha zordur.
Yine de araştırmalar, yılanlar ve örümcekler gibi köpekbalıklarının da zaman zaman kendilerini korumak amacıyla insanları ısırdığını ortaya koyuyor.
Frontiers in Conservation Science dergisinde yayımlanan yeni bir çalışmanın ilk yazarı Dr. Eric Clua, “Köpekbalıklarının insanlara karşı savunma amaçlı ısırıkları – yani ilk olarak insanın saldırganlığına verdiği tepki – gerçektir. Bu ısırıklarda hayvanın suçlu ya da kasıtlı olduğu düşünülmemelidir,” diyor.
Paris’teki Üniversite PSL’de köpekbalığı uzmanı olan Clua’ya göre, “Bu ısırıklar sadece hayatta kalma içgüdüsünün bir yansıması ve olayın sorumluluğu insanlara yüklenmemeli.”
Bir köpekbalığının kendini savunmak için ısırmasına ne sebep olur?
Öncelikle, köpekbalığı saldırıları nadirdir ve yılda sadece yaklaşık 100 kez gerçekleşir. Bunların yalnızca yüzde 10’u ölümcül olup, istatistiksel olarak çim biçme makinesi kazasında ölme olasılığı bile daha yüksek.
Araştırmacılar, köpekbalıklarının ısırma motivasyonlarını — rekabetten avlanmaya kadar uzanan geniş bir yelpazede — daha iyi anlamak için Fransız Polinezyası karasularına odaklandı.
Bu 5,5 milyon kilometrekarelik alan, 30’dan fazla köpekbalığı türüne ev sahipliği yapıyor ve 2006’dan beri köpekbalığı koruma bölgesi olarak ilan edildiği için, türlerin davranışlarını incelemek adına ideal bir merkez olarak kabul ediliyor.
Araştırma ekibi, son 60 yılda sistematik olarak toplanan köpekbalığı ısırığı verilerini kullanarak, özellikle insanların müdahalesi sonucu ortaya çıkan savunma amaçlı ısırıkları tespit etmeye çalıştı. Zıpkınla balık avlama ya da köpekbalığını yakalama gibi agresif insan eylemlerine karşı verilen tepkiler detaylı şekilde incelendi.
“Beslenme amaçlı” ısırıklardan farklı olarak, kendini savunma amaçlı ısıran köpekbalıkları genellikle tekrar tekrar ısırmakta ve yüzeysel, ölümcül olmayan yaralar bırakır.
Araştırmacılar, bu hafif şiddetin ayılar gibi kara yırtıcıları ve cassowary gibi büyük kuşların savunma amaçlı ısırıklarıyla benzerlik gösterdiğine dikkat çekiyor.
Nefsi müdafaa amaçlı köpekbalığı ısırıkları ne kadar yaygın?
2009 ile 2023 yılları arasında Fransız Polinezyası'nda 74 köpekbalığı ısırığı kaydedildi. Yapılan çalışmaya göre, bunların dördü muhtemelen kendini savunma amaçlıydı; bu da toplam ısırıkların yaklaşık yüzde 3 ila yüzde 5’inin savunma tepkisi olabileceğini gösteriyor.
Bu tür verileri küresel ölçekte toplamak zordur, ancak araştırmacılar 1863’ten beri yaklaşık 7.000 ısırığı kayıt altına alan Küresel Köpekbalığı Saldırı Dosyaları veri tabanını inceleyerek işe başladı.
Bu veri tabanı ısırıkları “kışkırtılmış” ve “kışkırtılmamış” olarak sınıflandırıyor. Araştırmacılar özellikle kışkırtılmış, yani insanların köpekbalıklarına yaklaşmasını sağlayan aktivitelerle bağlantılı vakalara odaklandı.
Analizler sonucunda, dünya genelinde 322 ısırık vakasının kendini savunma amaçlı olabileceği tespit edildi. Bu oran, Fransız Polinezyası’ndaki yaklaşık yüzde 5’lik savunma amaçlı ısırık oranıyla paralellik gösteriyor.
Araştırmanın başyazarı Dr. Eric Clua, “Köpekbalıklarının insanlara karşı aşırı temkinli ve çoğunlukla onlardan korktuğu fikrini yeniden değerlendirmemiz gerekiyor,” diyor.
Köpekbalıkları kendilerini savunmak için saldırdıklarında, orantısız güç kullanabilir ve tehdit ettiklerinden çok daha fazla zarar verebilirler — bu insanlar için geçerli olmayan bir durum.
Clua, “Köpekbalıklarının aşırı tepkisi, hayatta kalma içgüdüsünün ani ve güçlü bir şekilde harekete geçmesinden kaynaklanıyor,” diye ekliyor. “Onların davranışlarında intikam aramak yanlış olur; temel amaçları tamamen pragmatik ve hayatta kalmaya yöneliktir.”
Bir köpekbalığı tarafından ısırılmaktan nasıl kaçınabilirsiniz?
Araştırmacılar, savunma amaçlı köpekbalığı ısırıklarından korunmak için insanların agresif algılanabilecek davranışlardan kaçınmalarını öneriyor. Buna, karaya vurmuş köpekbalıklarına yardım etme çabaları da dahil; çünkü büyük balıklar bu tür hareketleri tehdit olarak değerlendirebilir.
Dr. Eric Clua uyarıyor: “Zararsız görünse ya da zor durumda olsa bile, bir köpekbalığıyla fiziksel temas kurmayın. Bu tür etkileşimler köpekbalıkları tarafından saldırganlık olarak algılanabilir ve beklenmedik tepkilere yol açabilir.”
“Onlar potansiyel olarak tehlikeli canlılardır. Onlara dokunmamak sadece güvenlik için değil, aynı zamanda onlara duyduğumuz saygının da bir göstergesidir.”
Ayrıca, kıyı bölgelerinde yaşayan köpekbalığı türlerini tanımak da önem taşıyor. Özellikle bölgesel davranışlar sergileyen gri resif köpekbalığı gibi türler, insanın kendi yaşam alanlarına girmesini hayatta kalma içgüdüleriyle tepkiyle karşılayabilir.
Köpekbalığı saldırılarına olan tutumu gözden geçirme
Araştırmacılar şu sonuca varıyor: “Öz savunma amaçlı ısırıkların varlığı, tüm köpekbalığı ısırıklarının otomatik olarak saldırı olarak nitelendirilmesini sorgulatıyor.”
Medya bu algının oluşmasında kritik bir rol oynuyor; insan kaynaklı etkileşimlerde bile köpekbalıklarını genellikle saldırgan olarak gösterme eğiliminde. Örneğin, Nisan 2016’da iki Polinezyalı balıkçının gri resif köpekbalığı tarafından ısırıldığı olayın haberlerinde, başlıklarda hep “saldırı” kelimesi kullanıldı.
Araştırmacılar, “Bu basmakalıp yaklaşım, köpekbalıklarının imajına zarar veriyor ve kamu desteğine dayanan koruma çabalarını olumsuz etkiliyor,” diyor.
Deniz sezonunun açılmasıyla beraber insanlar ve köpekbalıkları arasındaki ‘olumsuz etkileşimler’ çoğalırken, araştırmacılar çalışmalarının daha sürdürülebilir yaban hayatı yönetimi için katkı sağlamasını umut ediyor.
Nesli tükenmekte olan türlerin insanlara saldırma nedenlerinin daha iyi anlaşılması, ölümcül olmayan çözüm stratejilerinin geliştirilmesine kapı açabilir.