2025 yılı sonunda COP30 iklim konferansına ev sahipliği yapacak olan Brezilya, 2024 yılında en geniş tropik orman alanını kaybetti.
REKLAM
Dünya 2024 yılında, yangınlardaki feci artışın da etkisiyle rekor miktarda orman kaybetti.
Maryland Üniversitesi GLAD Laboratuvarı'nın Dünya Kaynakları Enstitüsü'nün (WRI) Küresel Orman İzleme platformunda kullanıma sunduğu yeni veriler, sadece tropikal birincil orman kaybının geçen yıl 6,7 milyon hektara ulaştığını gösteriyor. Bu sayı, 2023'ün iki katı ve neredeyse Panama büyüklüğünde bir alan. Bu da her 18 dakikada yaklaşık 18 futbol sahasının kaybedilmesi anlamına geliyor.
Kayıtlara geçen kaybın başlıca nedeni tarım değil yangınlar oldu ve tüm tahribatın neredeyse yarısını oluşturdu. Yangınlar 2024 yılında, 2023 yılına kıyasla beş kat daha fazla tropikal birincil ormanın yok olmasına neden oldu. Latin Amerika özellikle ağır darbe aldı.
Bu yangınlar toplamda 4,1 gigaton sera gazı emisyonuna yol açmıştı ki bu da 2023 yılında tüm hava yolculuklarından kaynaklanan emisyonların dört katından fazla.
WRI Küresel Orman İzleme Eş Direktörü Elizabeth Goldman, "Bu düzeydeki orman kaybı, 20 yılı aşkın süredir elde ettiğimiz verilerde gördüğümüz hiçbir şeye benzemiyor," diyor.
"Bu küresel bir kırmızı alarmdır. Her ülke, her işletme ve yaşanabilir bir gezegeni önemseyen herkes için toplu bir eylem çağrısıdır. Ekonomilerimiz, toplumlarımız, sağlığımız, bunların hiçbiri ormanlar olmadan hayatta kalamaz."
2024'te aşırı hava koşulları tropikal orman yangınlarını körükledi
Orman yangınları bazı ekosistemlerde doğal olsa da, tropikal bölgelerde çoğunlukla insan kaynaklıdır. Yangınlar genellikle tarımsal nedenlerle ya da yeni alanları tarıma hazırlamak için çıkarılmaktadır.
Geçtiğimiz yıl, iklim değişikliği ve El Nino iklim fenomeni tarafından körüklenen şiddetli yaygın kuraklık da dahil olmak üzere aşırı koşullarla birlikte kayıtlara geçen en sıcak yıl oldu. Bazı ülkeler, özellikle de Latin Amerika'dakiler, 2024 yılında kayıtlara geçen en kötü kuraklığı yaşadı. Rapor, bu koşulların dünyanın birçok yerinde yangınları daha yoğun ve kontrol edilmesi daha zor hale getirdiğini söylüyor.
Bazı ormanlar bu yangınlardan sonra toparlanabilse de, arazi dönüşümü ve değişen iklimin birleşik baskısı bu toparlanmayı engelliyor. Aynı zamanda gelecekteki yangınların olasılığını artıran bir geri besleme döngüsü yaratıyor.
2024'te en çok orman kaybeden ülkeler hangileri?
Verilere göre, bu yılın sonunda COP30 iklim konferansına ev sahipliği yapacak olan Brezilya, 2024 yılında en büyük tropikal orman alanlarını kaybetti. Toplamda, geçen yıl tüm tropik birincil orman kaybının yüzde 42'sini oluşturdu.
Ülke için kayıtlara geçen en kötü kuraklık nedeniyle çıkan yangınlar bu kaybın yüzde 66'sına neden oldu. Soya ve sığır yetiştiriciliği gibi diğer nedenler ise yüzde 13 oranında artarak 2000'li yılların başında görülen zirvelerin çok altında kaldı.
WRI Brezilya'da ormanlar ve arazi kullanımı programı direktörü Mariana Oliveira, "Brezilya, Başkan Lula döneminde ilerleme kaydetti ancak ormanlara yönelik tehdit devam ediyor," diyor.
"Toplum yangınlarının önlenmesine sürekli yatırım yapılmadığı, devlet düzeyinde daha güçlü yaptırımlar uygulanmadığı ve sürdürülebilir arazi kullanımına odaklanılmadığı takdirde, zor kazanılan kazanımlar geri alınma riskiyle karşı karşıya kalacaktır. Brezilya COP30'a ev sahipliği yapmaya hazırlanırken, ormanların korunmasını küresel sahnede ön plana çıkarmak için güçlü bir fırsata sahip."
Bolivya'da da orman kaybı geçen yıl yüzde 200 artarak toplam 1,5 milyon hektara ulaştı. İlk kez Brezilya'nın ardından ikinci sıraya yerleşen Bolivya, orman alanının yarısından daha azına sahip olmasına rağmen Kongo Demokratik Cumhuriyeti'ni (DRC) geride bıraktı.
Bolivyalı araştırmacı ve Revista Nomadas'ın veri muhabiri Stasiek Czaplicki Cabezas, 2024'teki yangınların sadece toprakta değil, ona bağımlı olanlarda da "derin izler bıraktığını" söylüyor. "Bu hasarın giderilmesi yüzyıllar sürebilir."
Sıralamada aşağıya doğru kaymasına rağmen Kongo Demokratik Cumhuriyeti, 2023 yılına kıyasla yüzde 150 artışla kayıtlara geçen en yüksek birincil orman kaybı seviyelerini gördü. Olağandışı sıcak ve kuru koşullar nedeniyle daha da kötüleşen yangınlar, hasarın yüzde 45'ine neden oldu. Tıpkı Amazon gibi Kongo havzası da önemli bir karbon yutağı görevi görmektedir, ancak artan yangınlar ve orman kaybı artık bu hayati işlevi tehdit etmektedir.
Kolombiya'da da birincil orman kaybında neredeyse yüzde 50'lik bir artış görüldü ancak bunun başlıca nedeni yangınlar değildi. Barış görüşmelerinin kesilmesinden kaynaklanan istikrarsızlık, yasa dışı madencilik ve koka üretimi (kokainin ana maddesi) gibi faaliyetlerin artmasına yol açtı.
Yangınlar, tropik bölgeler dışında da orman kaybına yol açtı
Orman kaybındaki artış 2024 yılında tropik bölgelerin de ötesine geçerek, 2023 yılına kıyasla dünya genelindeki toplam ağaç örtüsü kaybında yüzde 5'lik bir artışa yol açtı. Bu da geçen yıl 30 milyon hektarlık bir alanın daha kaybedildiği anlamına geliyor ki bu da kabaca İtalya büyüklüğünde bir alan demek.
Rusya ve Kanada'daki yoğun yangın sezonu bu artıştan kısmen sorumlu. Orman yangınları bu bölgelerdeki doğal dinamiklerin bir parçası olsa da, son yıllarda daha yoğun ve daha uzun süreli olduğundan ağaç örtüsünün iyileşmesi için daha az zaman kaldı.
Araştırmalar, bu boreal ormanların iklim değişikliği nedeniyle kuraklığa ve yangınlara karşı giderek daha duyarlı hale geldiğini, bunun da yangınları ve karbon emisyonlarını kötüleştiren bir geri besleme döngüsü yarattığını göstermiştir.
Geçen yıl ayrıca Küresel Orman İzleme Örgütü'nün kayıt tutmaya başlamasından bu yana ilk kez hem tropik hem de boreal ormanlarda yangınlar çıktı.
Veriler bizi rehavetten 'kurtarmalı'
Raporda sadece kötü haberler yer almıyor. Bazı ülkeler zorlu bir yıla rağmen kazanımlar elde etti. Örneğin Endonezya'da birincil orman kaybı yüzde 11 oranında azaldı. Eski Devlet Başkanı Joko Widodo'nun araziyi eski haline getirme ve yangınları önleme çabaları, yaygın kuraklığın ortasında bile yangın oranlarının düşük kalmasına yardımcı oldu.
WRI Endonezya Genel Müdürü Arief Wijaya, ormansızlaşma bir endişe kaynağı olmaya devam etse de, 2024 yılında birincil orman kaybını azaltan birkaç ülkeden biri olmaktan gurur duyduklarını söylüyor. "Umarız mevcut yönetim bu ivmeyi devam ettirebilir."
Malezya da yüzde 13'lük bir düşüş yaşadı.
140'tan fazla ülkenin liderleri 2021 yılında Glasgow Liderler Deklarasyonunu imzalayarak 2030 yılına kadar orman kaybını durdurma ve tersine çevirme sözü verdiler. Bunu yapmak için dünyanın ormansızlaşmayı hemen başlayarak her yıl yüzde 20 oranında azaltması gerekiyor.
Ancak bu taahhüdü yerine getirme yolunda ilerlemiyoruz: En büyük birincil orman alanına sahip 20 ülkeden 17'sinin birincil orman kaybı, anlaşmanın imzalandığı döneme kıyasla bugün daha yüksek.
Raporun yazarları, daha güçlü yangın önleme, ormansızlaştırma içermeyen tedarik zincirlerinin sağlanması, ticaret düzenlemelerinin uygulanması ve orman koruma için daha fazla finansmana acilen ihtiyaç duyulduğunu söylüyor - özellikle de Yerlilerin öncülüğündeki girişimler aracılığıyla.
Haritalama, bu tür bir girişim olan Bolivya'nın yeni kurulan Charagua Lyambae koruma alanının 2024 yılında yangınları uzak tuttuğunu gösteriyor.
Erken uyarı sistemlerine yaptıkları yatırımlar ve arazi kullanım politikalarının uygulanması, orman yangınlarının yayılmasını önlemeye yardımcı oldu. Bu da yerlilerin öncülük ettiği yangın önleme çalışmalarının neler yapabileceğinin bir kanıtı.
Bezos Earth Fund'da veri ve sistem değişiminden sorumlu baş bilim insanı Kelly Levin, "Ülkeler defalarca ormansızlaşma ve orman tahribatını durdurma sözü verdi," diyor.
"Ancak veriler, ısınan bir dünyanın artan etkilerinin yanı sıra, verilen sözler ile kaydedilen ilerleme arasında keskin bir uçurum olduğunu ortaya koyuyor. Bu bizi rehavetten kurtarmalı."