'AB'nin İşleyişi Hakkındaki Antlaşma'nın 122. Maddesine dayanan bu yasak, Ukrayna'ya tazminat ödenmeden önce 210 milyar euroluk varlıkların serbest bırakılması yönündeki dış girişimlere karşı bir önlem niteliğinde.
Avrupa Birliği, Ukrayna'ya verilecek tazminat kredisinin ana unsurlarından biri olan ve önümüzdeki hafta yapılacak zirve öncesinde halen yoğun müzakerelerin sürdüğü Rusya Merkez Bankası'nın varlıklarını süresiz olarak dondurmayı kabul etti.
Bu şekilde AB, ABD'nin dondurulmuş varlıkların kontrolünü ele geçirmek isteyeceği ve savaşı sona erdirmek için Moskova ile müzakere ederken gelecekte yapılacak bir anlaşmada bunları kullanacağı endişesiyle varlıkları kendi yetkisi altında bulunduracak.
Kalıcı olarak dondurma kararı, perşembe günü öğleden sonra büyükelçiler tarafından, yalnızca üye devletlerin nitelikli çoğunluğunu gerektiren ve Avrupa Parlamentosu’nu devre dışı bırakan 'AB'nin İşleyişi Hakkındaki Antlaşma'nın 122. Maddesi kapsamında kabul edildi.
Yasa 210 milyar euroluk varlığın Rusya Merkez Bankası'na geri transferini yasaklıyor. Varlıkların büyük bir kısmı, 185 milyar euro, Brüksel'deki merkezi bir menkul kıymetler depoziteri olan Euroclear'da tutuluyor. Kalan 25 milyar euro ise özel bankalarda tutuluyor.
Şimdiye kadar fonlar, 27 ülkenin oy birliğine dayanan ve bireysel vetolara karşı savunmasız olan standart bir yaptırım rejimi altında dondurulmuştu.
Ancak geçen hafta Avrupa Komisyonu, varlıkları öngörülebilir gelecekte Rusya'dan uzak tutmak için 122. Maddeye başvurmayı teklif etti. 122. Madde daha önce COVID-19 salgını ve enerji krizi gibi ekonomik acil durumlarla başa çıkmak için kullanılmıştı.
Komisyon, yeni bir yorumla, Rusya'nın Ukrayna'yı geniş çaplı işgaliyle ortaya çıkan şok dalgalarının, "ciddi tedarik kesintileri, daha yüksek belirsizlik, artan risk primleri, daha düşük yatırım ve tüketici harcamaları" ile insansız hava aracı saldırıları, sabotaj ve dezenformasyon kampanyaları şeklinde sayısız hibrit saldırıyı tetikleyerek, bir bütün olarak AB için "ciddi bir ekonomik etkiye" neden olduğunu savundu.
Teklifin giriş bölümünde, "Birlik ekonomisine verilen zararın sınırlandırılması için fonların Rusya'ya aktarılmasının önlenmesi acilen gereklidir," denildi.
Yasak kapsamında 210 milyar euro, Rusya'nın eylemleri Avrupa ekonomisi için "objektif olarak önemli riskler oluşturmayı bıraktığında" ve Moskova Ukrayna'ya tazminat ödediğinde, blok için "ekonomik ve mali sonuçlar doğurmadan" serbest bırakılacak.
Serbest bırakma kararı için yeni bir nitelikli çoğunluk gerekecektir.
Perşembe günü adının açıklanmaması kaydıyla konuşan üst düzey bir diplomat, "122. Madde esasen, varlıkların dondurulmasını her altı ayda bir yenilemek zorunda kalmamak için, bu dondurmayı daha kalıcı bir temele oturtmakla ilgilidir," dedi.
"AB Konseyi zaten bunun yapılması gerektiğine – yani varlıkların Rusya savaş tazminatlarını ödeyene kadar dondurulmuş kalması gerektiğine – karar vermişti. Bu yüzden Madde 122’ye dayanan kararın, AB Konseyi’nin bu kararının bir uygulanması olduğunu söyleyebilirsiniz," diye ekledi.
Trump'a karşı geri adım, Kiev'e kalkan
Geçtiğimiz ay Avrupalılar, Ukrayna'daki savaşı sona erdirmek için ABD ve Rus yetkililer tarafından gizlice hazırlanan 28 maddelik bir planı medya aracılığıyla öğrendi.
Planın 14. maddesi Rus varlıklarının hem Washington hem de Moskova'nın ticari çıkarları için kullanılması gerektiğini söylüyordu ki bu Batılı müttefiklerin hızla reddettiği tartışmalı bir fikirdi.
AB, nitelikli çoğunluk yoluyla varlıkları dondurarak, dış baskılara direnmek ve istenmeyen vetoları önlemek için daha güçlü bir konumda olacaktır. (ABD, bloğun tazminat kredisi ile ilerlemesini isteyip istemediği konusunda belirsizdi).
Uzun vadeli yasak, Avrupa Komisyonu'nun Rus varlıklarını Ukrayna'yı desteklemek için sıfır faizli bir tazminat kredisine kanalize etme önerisinin önemli bir ayağını oluşturuyor ve fonların ana emanetçisi olan Belçika buna şiddetle direnmeye devam ediyor.
Büyükelçiler şu anda yasal metinleri satır satır inceliyor. Cuma ve pazar günü görüşmeler devam edecek.
Amaç, AB liderlerinin 18 Aralık'ta Ukrayna'nın 2026 ve 2027 yılları için bütçe ve askerî ihtiyaçlarını karşılamak üzere 90 milyar euronun nasıl toplanacağına karar verecekleri bir zirve için bir araya gelmelerinden önce mümkün olduğunca çok soruyu çözüme kavuşturmak.
Süreç hakkında bilgi sahibi diplomatlara göre Belçika yasal metinler üzerinde onlarca sayfalık değişiklik önerileri sundu. Kamuoyuna açıklanmayan bu değişiklikler zaten son derece karmaşık ve hassas olan dosyayı daha da karmaşık hale getiriyor.
Çarşamba günü Belçika Başbakanı Bart De Wever, hükmün uygunluğu ve bunu haklı çıkaracak ekonomik bir acil durumun varlığı konusunda şüphe uyandırdı.
Belçika parlamentosunda gazetecilere konuşan De Wever, "Bu, savaşta olmadığımız bir ülkeden gelen para," dedi. "Bu bir elçiliğe girip tüm mobilyaları çıkarıp satmak gibi bir şey olur."
Eleştirilere yanıt olarak bir Komisyon sözcüsü, Rusya'nın savaşının Avrupa ekonomisi genelinde şok dalgaları yarattığını ve bu nedenle 122. Madde'nin uygulanmasının hukuki açıdan haklı olduğunu savunmanın "makul" olduğunu söyledi.
Sözcü, "Savaş olmasaydı durumun nasıl olacağına bakarsanız, Avrupa'da kesinlikle daha müreffeh bir ekonomik durum görürdünüz," dedi.
Üç koşul
De Wever çarşamba günü yaptığı açıklamada, Belçika'nın tazminat kredisine karşı olduğunu gizlememesine rağmen, üç temel koşulun yerine getirilmesi halinde onay vermeye hazır olduğunu söyledi.
İlk koşul, risklerin tüm üye devletler tarafından tamamen karşılıklı olarak üstlenilmesidir.
Komisyon, AB topraklarında bulunan 210 milyar euroluk Rus varlıklarını karşılamak üzere garantileri her biri 105 milyar euroluk iki dilime ayırmayı teklif etti. Ancak Belçika, yargı kararları gibi olası ihtimallere karşı daha geniş bir teminat istiyor.
Özel olarak diplomatlar, Belçika'nın endişelerini gidermek için kapsamın 210 milyar euroyu aşabileceğini ve tek bir dilim halinde birleştirilebileceğini söylüyor. Ancak De Wever'in tercih ettiği açık uçlu garantilerin verilmesi olasılığının mümkün olmadığı düşünülüyor.
İkinci koşul ise 185 milyar euroluk dondurulmuş Rus varlıklarını elinde tutan Brüksel merkezli Euroclear'a likidite güvencesi sağlanması. Belçika, varlıkların zamanından önce serbest bırakılması halinde Euroclear'ın Rusya Merkez Bankası ile olan yasal talebini yerine getiremeyeceğinden ve sözleşmenin ihlalinden sorumlu tutulacağından endişe ediyor.
Ancak 122. Madde kapsamındaki yasak, erken serbest bırakmayı neredeyse imkânsız hale getiriyor.
Ekstra bir güvence olarak Komisyon, teminatları için gerekli nakdi hızla toplamakta zorlanan üye ülkelere, bunların devreye girmesi halinde, borç para vereceğini söylüyor. (Avrupa Merkez Bankası (ECB) bu likidite desteğini sağlamayı kesin bir dille reddetti.)
Belçika'nın üçüncü şartı, Euroclear'de tutulan 185 milyar euroluk varlığın ve Belçika'nın yanı sıra Fransa, Almanya, İsveç ve Güney Kıbrıs'taki özel bankalarda tutulan 25 milyar euronun bir havuzda toplanması anlamına gelen tam bir yük paylaşımı.
Komisyon'un önerileri 210 milyar euroluk potanın tamamını harekete geçirmeyi amaçlarken, tahmini 18 milyar euroyu elinde tutan Fransa'nın bu konuda ne kadar istekli olduğu belirsizliğini koruyor. Bankacılık sektöründe gizlilik ve mahremiyet kutsal ilkelerdir.
Elysee, Euronews'in yorum talebine yanıt vermedi.
De Wever, bu üç kriterin yerine getirilmemesi ve AB'nin yine de tazminat kredisine devam etmesi durumunda Belçika'nın yasal bir itirazda bulunacağı konusunda uyarıyor.
Başbakan, "Eğer yasalara açıkça aykırı olduğuna inandığım, mantıklı olmayan ve bu ülke için çok büyük riskler içeren bir karar alınırsa, o zaman hiçbir şeyi göz ardı edemezsiniz," dedi.
Perşembe günü Bütçe Bakanı Vincent Van Peteghem, ülkenin görüşmelerde "çok yapıcı" olacağını ancak "pervasız bir uzlaşmayı" kabul etmeyeceğini söyledi.
Diplomatlar Belçika'nın krediyi nitelikli çoğunlukla onaylamasının siyasi açıdan sürdürülemez olduğunu kabul ediyor. Belçika'nın çekinceleri devam ederse, blok 90 milyar euroluk ortak borç çıkarmaya çalışacak. Macaristan'ın ise bunu sabote edeceği kesin.