AB, Ukrayna'nın Rusya'ya karşı mücadelesini desteklemek üzere ortaklaşa 90 milyar euro borç alacak. Fonlar kademeli olarak ve koşullara bağlı olarak kullandırılacak. Macaristan, Slovakya ve Çek Cumhuriyeti programın dışında kalacak.
Ukrayna'ya tazminat kredisi rafa kalktı, ortak borç planı devreye girdi. Avrupa Birliği'nin 27 lideri, bu hafta gerçekleştirdikleri "ya tamam ya devam" zirvesinde vardıkları anlaşmanın sonucunda B planını onayladı.
Tazminat kredisinin tamamen devre dışı bırakılmasıyla birlikte blok, önümüzdeki iki yıl boyunca Ukrayna'nın bütçe ve askerî ihtiyaçlarını karşılamak üzere 90 milyar euro toplamak için ortak borçlanmaya yöneliyor.
Bu, dondurulmuş Rus varlıklarını kullanma şeklindeki yüksek riskli plana kıyasla daha basit, daha hızlı ve daha öngörülebilir bir çözüm. Ancak ortak borç pahalıya mal olabilir.
İşte plan hakkında bilmeniz gerekenler.
Piyasalara bakış
Şu anda ne AB'nin ne de üye devletlerin elinde 90 milyar euro bulunmadığından, Avrupa Komisyonu piyasalara gidecek ve kısa ve uzun vadeli tahvillerin bir karışımını ihraç ederek sıfırdan para toplayacak.
90 milyar euro, mali desteğe ihtiyacı olan Ukrayna'ya nisan ayından itibaren düzenli bir yardım akışı sağlamak üzere kademeli olarak dağıtılacak. Ülke daha fazla esneklik için fonları hem askerî hem de bütçe amaçlı olarak kullanabilecek.
Bu arada AB bütçesi, ağır borç yükü altındaki Ukrayna'yı ek yükten kurtarmak için faiz oranlarını üstlenecek. Komisyon, mevcut oranlara göre faiz ödemelerinin yılda 3 milyar euro tutarında olacağını tahmin ediyor. Bu da bir sonraki AB bütçesinde (2028-2034) yaklaşık 20 milyar euroluk bir yer ayrılması gerektiği anlamına geliyor.
Üye devletler faizi ekonomik ağırlıklarına göre paylaşacak. En yüksek maliyeti Almanya, Fransa, İtalya, İspanya ve Polonya üstlenecek.
Komisyon yetkililerine göre, 90 milyar euroluk ihraç sadece AB düzeyinde yapılacağı için iç borç seviyelerine dâhil edilmeyecek.
Geri ödeme mümkün mü?
Geri dönüşü olmayan bir kredi anlaşması uyarınca Ukrayna'dan 90 milyar euroyu ancak Rusya'nın saldırı savaşına son vermesi ve savaş tazminatı ödemeyi kabul etmesinin ardından geri ödemesi istenecek.
Moskova'nın herhangi bir tazminat olasılığını kesin bir dille reddettiği göz önünde bulundurulduğunda Avrupa Komisyonu, Ukrayna'nın bu kadar büyük bir yıkımdan sonra acı verici olacak şekilde cebinden ödeme yapmak zorunda kalmaması için yükümlülüğü zamana yaymaya şimdiden hazır.
Üst düzey bir Komisyon yetkilisi, "Varsayım şu ki, bugün Ukrayna'ya geri dönüşü olmayan bir borç veriliyor ve bu borç ancak tazminatlar ödendiğinde geri ödenecek. Dolayısıyla bu borç o zamana kadar devredilecek," dedi.
Peki bu sonsuza kadar devam edecek mi?
Bu pek olası görünmüyor. Gelecekte bir noktada AB, faiz ödemelerini durdurmak için 90 milyar euronun kaderini belirlemek zorunda kalacak. Başvurulacak yöntem, yatırımcılara her zaman geri ödeme yapılmasını sağlamak için nihai garantör olarak hareket edecek olan AB bütçesi olacaktır.
Üç ülkeye muafiyet
Ukrayna için ortak borçlanmanın artık mümkün olmasının nedeni, ilk olarak Euronews tarafından zirve sırasında bildirildiği üzere, Macaristan, Slovakya ve Çek Cumhuriyeti'nin muaf tutulma karşılığında veto etmekten kaçınmayı kabul etmeleri.
Bu çok önemli çünkü mevcut kurallara göre AB bütçesi AB üyesi olmayan bir ülke için para toplamak amacıyla kullanılamaz. Bu yönde yapılacak herhangi bir değişiklik oy birliğiyle onay gerektirecektir.
Macaristan, Slovakya ve Çek Cumhuriyeti bu oy birliğini taahhüt edecek. Bunun karşılığında blok, 90 milyar euro ile ilgili her türlü maliyet ve sorumluluktan kurtulmak için 'güçlendirilmiş iş birliği' mekanizmasını harekete geçirecek.
Diğer 24 ülke ise kendi paylarına düşen faizleri üstlenecek. Ancak bu değişiklik asgari düzeyde olacak çünkü muaf tutulan üç ülke bloğun gayri safi milli gelirinin (GNI) sadece yüzde 3,64'üne tekabül ediyor.
Muafiyet aynı zamanda kurumsal olacaktır. Bütçe kuralları değiştirildiğinde ve "güçlendirilmiş iş birliği" tetiklendiğinde, üç ülke yeni yardım programını oluşturacak yönetmeliği onaylama konusundaki oy haklarını kaybedecek.
Uygulamada, bunlar kesinlikle girişimden çıkarılacaktır.
Ukrayna için koşullar
Komisyon, 90 milyar euroluk ortak borçlanmayı oluşturmak için artık rafa kaldırılmış olan tazminat kredisi teklifini geri dönüştürmeyi amaçlıyor.
Sonuç olarak, Ukrayna fonları almak için aynı koşullara tabi olacak.
Bu koşullardan biri de yardımı, Kiev'in AB'ye katılım sürecinde ilerleme kaydetmek için uygulaması gereken yolsuzlukla mücadele tedbirlerine bağlayacak olan "geri dönüşü olmayan" bir madde. Ülke kısa bir süre önce enerji sektöründe yaşanan ve aralarında Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy'nin özel kalem müdürü Andriy Yermak'ın da bulunduğu çok sayıda kişinin istifasına yol açan bir yolsuzluk skandalıyla sarsıldı.
Kiev'in yolsuzlukla mücadelede geri adım atması halinde, yaz aylarında iki yolsuzlukla mücadele kurumunun bağımsızlığını zedeleyerek geniş çaplı protestolara yol açtığı gibi, ödemeler askıya alınacak.
Ayrıca Ukrayna'nın geçmişte tartışmalara neden olan savunma ihalelerini nasıl tahsis ettiğine ilişkin gözetimi güçlendirecek tedbirler de alınacak.
Ayrıca, 90 milyar euronun Ukrayna'nın ve Avrupa'nın yerli savunma sanayilerini desteklemesini sağlamak için "Made In Europe" kriterleri de olacak. Sadece ekipmanın kıtada hazır bulunmadığı durumlarda Avrupa dışından alımlara izin verilecek.
Rus varlıkları masada
Ortak borçlanmaya başvurulması, başlangıçta tazminat kredisinde planlandığı gibi Rus varlıklarından elde edilen nakit bakiyelerine dokunulmayacağı anlamına geliyor.
Bununla birlikte, AB liderleri sonuç bildirgelerinde, 90 milyar euroluk borcun geri ödenmesi için varlıklardan yararlanma ya da en azından gelecekte bunu deneme "haklarını" saklı tuttuklarını belirtiyorlar.
Üst düzey bir Komisyon yetkilisine bunun ne anlama geldiği sorulduğunda, "Bana göre bunun gerçek anlamda nasıl tercüme edileceğini söylemek bugün için çok zor ve çok erken," dedi.
"Bence mesaj oldukça politik, yani Rusya Merkez Bankası'nın nakit dengesi varlıklarını kullanma seçeneği masadan kalkmış değil."
Varlıkların nihai ifadeye eklenmesi, başta Almanya olmak üzere tazminat kredisini en yüksek sesle destekleyen ve ortak borçlanma fikrini açıkça reddeden ülkeleri yatıştırmanın bir yolu olarak görülüyor.
Cumhurbaşkanı Zelenskiy kararı ülkesi için "önemli bir zafer" olarak selamladı.
"Bu fonlar olmadan bizim için çok zor olurdu. Her halükarda bu Rus tazminatlarına bağlı," dedi. "Bizim için bu bir takviye. Ruslara savaşı sürdürmelerinin bir anlamı olmadığını çünkü mali desteğimiz olduğunu ve bu nedenle cephede çökmeyeceğimizi gösteren bir işarettir. Ordumuzu ve halkımızı destekleyeceğiz."