AB'ye aday dokuz ülkenin AB'nin kriterlerini karşılamak için teknolojilerini ve dijital mevzuatlarını iyileştirmeleri gerekiyor. Bu alanlarda şimdiye dek ne kadar yol aldılar?
Avrupa Birliği’ne katılmak için ülkelerin, AB’nin yasa, yönetmelik, standart ve politikalardan oluşan müktesebatıyla uyum sağlaması gerekir.
Buna, dijital cüzdanlar ve çevrim içi devlet hizmetleri gibi teknoloji ve dijital altyapı gereklilikleri; AB’nin geri kalanıyla uyumlu siber güvenlik savunmaları ve yapay zeka (YZ) gibi yükselen teknolojilerin düzenlenmesi de dahildir.
Euronews AB Genişleme Zirvesi’ne hazırlanırken, aday ülkelerin Birliğe uyum sağlamak amacıyla teknolojinin bazı alanlarında nerede durduğuna yakından bakmak istedik.
Dijital cüzdanlar
2024’te Avrupa Birliği, üye devletlerden önümüzdeki iki yıl içinde vatandaşlarına sunacakları daha geniş çevrim içi hizmet paketinin parçası olarak dijital cüzdanlar oluşturmalarını isteyen bir karar kabul etti.
Dijital cüzdanlar, AB vatandaşlarının dijital kimliklerine erişerek kimliklerini kanıtlamalarını ve önemli belgeleri saklamalarını, paylaşmalarını ve imzalamalarını sağlayan bir araçtır.
Bu cüzdanların, veri paylaşımıyla ilgili tüm AB kurallarına ve Genel Veri Koruma Tüzüğü (GDPR) kapsamındaki gizlilik korumasına uygun olması gerekiyor.
AB aday ülkelerinden bazılarında, Bosna, Kuzey Makedonya ve Moldova dahil, dijital cüzdan uygulamaları pilot aşamada. 2026’ya kadar Ukrayna, Sırbistan ve Arnavutluk da dijital cüzdanlara sahip olacak.
Moldova özelinde, ülke ‘We Build Consortium’ adlı bir program aracılığıyla Avrupa Birliği desteğiyle cüzdanını geliştiriyor. Ülke, EVO adlı çevrim içi devlet platformunda cüzdan olarak işlev görecek bir belgeler sekmesi inşa ediyor ve uygulama içinde bir elektronik imza çözümünü pilotluyor.
Yıl sonuna kadar Kuzey Makedonya, m.Uslugi adlı bir “süper uygulamaya” sahip olacağını açıklıyor; bu uygulama vatandaşlarına son tarih hatırlatıcıları, dijital gelen kutusu ve tüm belgelerini saklayabilecekleri bir alan da sunacak.
Bu arada Arnavutluk medyası, Başbakan Edi Rama’nın dijital kimliğin, vatandaşların devlet kimliklerini telefon veya bilgisayarlarda çok işlevli bir cüzdan olarak kullanmalarını sağlayacak, Identitek adlı kamuya ait bir şirket tarafından geliştirileceğini bildirdiğini aktardı.
Türkiye gibi bazı AB aday ülkelerinde nüfusun büyük kısmını kapsayan dijital devlet hizmetleri bulunuyor, ancak AB standartlarının nasıl karşılanacağına dair belgelendirilmiş bir plan yok.
Siber güvenlik
Ülkelerin uyması gereken bir diğer alan da, 18 sektörde uygulanmasını birleştiren Ağ ve Bilgi Sistemleri (NIS) direktifleri gibi çeşitli siber güvenlik düzenlemeleridir.
Bu gereklilikler arasında, her ülkenin enerji, ulaştırma, sağlık, finans ve dijital altyapı gibi alanlarda ek koruma gerektiren kritik hizmetlerinin bir listesini çıkarması ve ulusal bir siber güvenlik stratejisi oluşturması da bulunuyor.
AB’nin Siber Güvenlik Stratejisi kapsamında, büyük bir saldırı durumunda diğer AB üyelerine tehdit istihbaratı ve destek sağlamak üzere hazır bulunmaları da gerekiyor.
Ukrayna bunu, alanda daha fazla uzman yetiştirmek ve bilgi alışverişinde bulunmak amacıyla siber güvenlik koordinasyon merkezi ile AB’nin Siber Güvenlik Ajansı (ENISA) arasında 2023’te imzalanan bir anlaşmayla ortaya koyuyor.
AB ayrıca Ukrayna Silahlı Kuvvetleri için bir siber laboratuvar kurdu ve Ukrayna’da kısa ve uzun vadeli siber kapasite geliştirmeyi desteklemek üzere Tallinn Mekanizması girişimini imzaladı.
Öte yandan, Arnavutluk, Karadağ, Türkiye, Gürcistan, Moldova ve Kuzey Makedonyanın tamamında, en azından AB direktiflerinin bir kısmıyla uyumlu ulusal siber güvenlik stratejileri bulunuyor.
Örneğin dijital yönetişim kapsamında Moldova, önemli ya da geniş çaplı bir siber saldırı sırasında müdahale edebilecek, Birlik genelindeki güvenilir sağlayıcılardan oluşan ENISA’nın yakında devreye girecek siber güvenlik rezervine de katılıyor.
Karadağ’ın ulusal stratejisi, 2022’de Fransız ve Sloven makamlarıyla ortak bir proje olarak Batı Balkanlar için bir Siber Güvenlik Kapasitesi Geliştirme Merkezi kurulmasını da içeriyor.
Ancak tüm stratejiler AB mevzuatıyla uyumlu değil. Türkiye’nin stratejisi, yerel medyaya göre geniş çaplı gözetimi mümkün kılabileceği ve ifade özgürlüğünü kısıtlayabileceği gerekçesiyle eleştirilerin hedefi oldu.
Sırbistan, yüksek teknoloji suçları ve elektronik delillerle mücadele etmek üzere AB desteğiyle bir siber suç stratejisi üzerinde çalışıyor.
Yükselen teknolojiler
AB’nin en yeni düzenlemelerinden biri, yapay zeka sistemleri için risk temelli bir kurallar bütünü ortaya koyan AB Yapay Zeka Yasası’dır.
Eğitim, istihdam, sağlık ve kolluk gibi alanlarda kullanılan yapay zekanın da güvenlik, şeffaflık ve veri gizliliğine ilişkin sıkı gereklilikleri karşılaması gerekecek.
Ülkeler ayrıca kurallara uyumu denetleyecek ulusal otoriteler kurmak ve geliştirdikleri her yapay zeka sisteminin denetlenebilir ve izlenebilir olmasını sağlamak zorunda olacak.
Arnavutluk, Moldova, Sırbistan ve Ukraynanın yapay zeka stratejileri hazır; ancak şu ana kadar herhangi bir mevzuat çıkarılmış değil.
Yerel medyaya göre Arnavutluk’un stratejisi, yapay zekayı enerji sektöründe, kamu alımlarında ve vergi kaçakçılığıyla mücadelede kullanmak.
Ülke ayrıca, dünyada bir ilk olduğu söylenen bir Yapay Zeka Bakanı ve siyasetçilerin günlük idari ve destek işlerine yardımcı olacak, yakında göreve başlayacak 83 siyasi asistan pozisyonu oluşturdu.
Bakan Diella, kamu ihalelerine ilişkin tüm kararları almaktan sorumlu. Başbakan Edi Rama’ya göre bu, ihaleleri “yüzde 100 yolsuzluktan arındıracak”.
Buna karşın, Yapay Zeka Bakanı uygulamasının eleştirmenleri Euronews’e, modelin diğer yapay zeka modellerinde olduğu gibi sonuçlarını etkileyebilecek önyargılara sahip olabileceğini söyledi.
Ulusal stratejiye ek olarak Sırbistan, yapay zekanın benimsenmesine yönelik etik yönergeler yayımladı ve ülkenin resmi yapay zeka mevzuatı üzerinde çalışan bir uzman konsey kurdu.