Davalar, teknoloji şirketlerinin "zayıf uyum protokolleri ve tedarik zincirlerine sınırlı gözetim" nedeniyle ürünlerinin Ruslarca kullanılmasına yol açtığını ileri sürüyor.
Amerikalı ve Ukraynalı hukuk büroları, ABD’deki sıkı ihracat kontrollerine rağmen donanımlarının Ukrayna’da sivillere karşı kullanılan Rus ve İran İHA’larında ve füze sistemlerinde bulunduğunu öne sürerek Amerikan teknoloji şirketlerine karşı beş dava açtı.
Intel, Advanced Micro Devices (AMD), Mouser Electronics ve Texas Instruments’ın iddia edildiği üzere Rus ve İran silah sistemlerinde kullanılan çip teknolojisini dolaylı olarak sağladığı öne sürülüyor. Bunlar arasında Shahed 136 ve füzeler Kh-101 ve Iskander-M gibi sistemler yer alıyor.
Şirketlerin teknolojiyi doğrudan Rus güçlerine sağlamakla suçlanmadığı belirtilirken, davalar ileri sürüyor ki ürünleri Moskova’ya “zayıf uyum protokolleri … ve tedarik zincirlerinin sınırlı gözetimi” yoluyla ulaştı.
“Hangi tür İHA’larda hangi tür çipler ve güdüm teknolojileri bulunduğunu biliyoruz” dedi Teksas merkezli Watts Law Firm’in kurucusu Mikal Watts, bir video açıklamasında.
“Öğrendiğimiz şu ki, İranlı ve Çinli aracılar aracılığıyla Moskova’ya gideceğini ve [Devlet Başkanı] Vladimir Putin tarafından kullanılacağını bilerek o İHA güdüm çiplerini tedarik eden çok sayıda Amerikan şirketi var” diye ekledi.
Davalar neyle ilgili?
Texas yasalarına göre şirketler makul özen göstermek ve öngörülebilir zararı önlemekle yükümlü.
Bir açıklamada, Watts Law Firm şirketlerin yüksek riskli müşterileri yeterince değerlendirmediğini veya ürünlerinin Rus askeri kullanımına saptırıldığına dair hükümet uyarılarına ve kamuya açık raporlara yanıt vermediğini savunuyor.
Belgelerde, federal kurumlar, gazeteciler ve uluslararası gözetim kuruluşlarının işlemci çiplerinin hassas dağıtım kanalları üzerinden yeniden yönlendirildiğini belgelendiği, ancak bu uyarılara rağmen satışların sürdüğü ileri sürülüyor.
Verilen örneklerden biri, Kyiv School of Economics ile International Working Group on Russian Sanctions’ın 2023 tarihli bir raporu. Raporda Rus askeri İHA’larında 174 yabancı bileşen tespit edildi. Bunlardan 36’sı Texas Instruments’a ve AMD tarafından üretilen Xilinx çiplerine atfedildi.
Açıklamada, “[Şirketler] yaptırımlı aktörlerle kamuya açık şekilde bağlantılı olduğu bilinen distribütörlerle iş yapmaya devam etti” ifadeleri yer aldı. “Saptırmaya ilişkin göstergeler açıktı. Yine de devam ettiler.”
Dava dilekçesinde ayrıca şirketlerin “tam olarak bu tür saptırmaları durduran” Amerikan ihracat kontrol yasalarını ihlal ettiği savunuluyor.
Watts, davanın bu teknolojilerin ihracatını durdurmasını ya da caydırmasını ve İHA saldırılarının mağdurlarına ve ailelerine uğradıkları yaralanmalar ve kayıplar için bir miktar tazminat sağlamasını umduğunu söyledi.
Mouser Electronics’te pazarlamadan sorumlu kıdemli başkan yardımcısı Kevin Hess, Euronews Next’e “hukuki sürece derin saygı duyduklarını ve bu konuya medyada değil mahkemede yanıt vereceklerini” söyledi.
Intel, Euronews Next’e yaptığı açıklamada şirketin “Rusya’da iş yapmadığını ve savaşın patlak vermesinin ardından Rusya ve Belarus’taki müşterilere yapılan tüm sevkiyatları derhal askıya aldığını” belirtti.
Şirket, “ABD’de ve faaliyet gösterdiğimiz her pazarda ihracat yasalarına, yaptırımlara ve düzenlemelere sıkı biçimde uyuyoruz ve tedarikçilerimizi, müşterilerimizi ve distribütörlerimizi de aynı standartlara tabi tutuyoruz” dedi.
Euronews Next, davalarda adı geçen diğer şirketlerle de temasa geçti ancak hemen yanıt alamadı.